عەبدولموتەلیب عەبدوڵڵا..
جورئەتی نووسین بەشێكی زۆری پەیوەندیی بە خەیاڵەوە هەیە نەك راستی و واقیع
 

سازدانی: رابەر فاریق
كاتێك لەبەردەم كەسێكی وەك عەبدولموتەلیب عەبدوڵڵا دەوەستیت بیر لە زۆر شت دەكەیتەوە، نازانی لە كام گونجی ژیان و بیركردنەوەی ئەو كەسەوە بڕۆیتە نێو پرسیارەكانتەوە، سەرباری ئەوەش رازیبوونی ئەمیش بەوەی ئاخۆ قبوڵی چاوپێكەوتن دەكات یان نا، ئەمەش خۆی لە خۆیدا رووبەڕوی ئاكامێكی دژوارت دەكاتەوە. بەدەست خۆشت نییە ئەوەی حەز بە دنیای شیعر و ئەدەبیات بكات و تێكست و دەق و بابەتە رەخنەییەكانی ئەوی خوێندبێتەوە، ئیدی خولیای ناسینی دەبێت. ئێمەش لەبەر ئەوەی كاری رۆژنامەوانی دەكەین و لەگەڵ ئەویشدا ماوەیەكە سەرقاڵین بە بواری ئەدەب و رۆشنبیریەوە، وەك باقی خوێنەران هەوڵمان دا لە نزیكەوە ئەو بدوێنین، دوای ماوەیەكی زۆر ئیتر شاعیری ئاو و دەریاكانمان لە سوچێكی ژیان دواند.

كوردستان راپۆرت: شیعر ئەوەندەی قوڵبوونەوەیە لەنێو پانتاییەكانی زمان و فەلسەفە و تێڕامان، ئەوەندە گرنگی دەدات بە گومان و پرسیار و خەیاڵ و شتە بچووكەكان؟ تا چەند گرنگی دەدات بە شتە بێمانا و پەراوێزخراوو تۆز لێنیشتووەكان؟

عەبدولموتەلیب عەبدوڵڵا: شیعر قوڵبوونەوە نییە لە هیچ پانتاییەك، وەك چۆن مەسەلەی گرنگیدان ناچێتە نێو پرۆسەی شیعر نووسینەوە، بەڵكو دەكەوێـتە سەر دەرئەنجامەكانی ئەو پرۆسەیەوە، دەمەوێت بڵێم شیعر نواندنی ئاستە بەرزەكانی زمانە و دەكەوێتە نێوان شەڕی دڵنیایی و گومانەوە هەر لەوێشەوە جۆرێك لە نیگەرانی لە یادەوەر دەهێڵێتەوە، ئەو یادەوەرییەی لە شەڕی گومان رادەبێتەوە، نەك دڵنیایی. شەڕی نێوان دڵنیایی و گومان بە جوانییەوە دەلكێت و جوانیش بە پرنسیبی چێژەوە بەندە. بەشێكی دیكەی ئەو شەڕە لە پرۆسەی نووسینی شیعردا ئەوەیە كە ناكەوێتە دووتوێی ئەزموونەكانی دیكەوە، بەڵكو بەردەوام ئەزموونی نوێ و پرسیاری نوێ رووبەڕووی ئەزموونەكان دەكاتەوە و جێگیربوونی قبوڵ نییە، هەر لەوێشەوە نایەڵێت دەق لە شوێن خۆی پێبكوتێت. كەواتە لە شەڕی (ببوورن لە دووبارە بەكارهێنانی وشەی شەڕ یان رووبەرووبوونەوە، رەنگە بەشێكی زۆری ئەو دووبارەكردنەوەیە پەیوەندی بە گومانەوە هەبێت، دەمەوێت بڵێم بۆ ئەوەی ئەو وشەیە بشێ و هیچ تەگەرەیەكی نێتەرێ، دەبێت خوێنەر كۆی باكگراوەندەكانی پێشووی ئەو وشەیە بۆ ساتێك وەلا بنێت، باكگراوەندێكی دیكەی بۆ دروست بكات، باكگراوەندێك كە لە سەر پرسیار دەوەستێت و بڕوای بە دوالیزمییەتی دۆڕان و بردنەوە نییە، باكگراوەندێك كە لە سەر ئیرۆسییەت رادەبێتەوە) كەواتە شەڕی نێوان دڵنیایی و گومان نەك هەر دەكەوێتـە دەرەوەی بردنەوە و دۆڕان، بەڵكو بە بێ بوونی گومان ناژیت، وەك چۆن بە بێ پرسیاری نوێش تەواوی روخسارەكانی خۆی لەدەست دەدات، هەڵبەتە ئەوەش راستەوخۆ پەیوەندی بە ئیرۆسییەتی هونەرەوە هەیە و هەر لەوێشەوە باوەش بۆ نێودژی و جیاوازییەكان دەكاتەوە، بە كورتی دەمەوێت بڵێم داهێنان بەردەوام كار لە سەر هەڵوەشانەوەو دووبارە بونیادنانەوە دەكات، كار لە سەر پرسیارو ئیقاعە نوێیەكانی سەردەم دەكات، هەر لەوێشەوە دژی پەرگیری و جێگیر بوون رادەوەستێت، وەك چۆن نە بڕوای بە سێنتەر هەیە نە بە پەراوێز، نە لە رێگەی شتە مەزنەكانەوە راست دەبێتەوە، نە بە هۆی شتە بچووكەكانەوە سۆزی ئەوی دیكە بۆخۆی رادەكێشێت. شیعر پەیوەندی بە شتەكانەوە نییە، چ پەراوێزی بن یان سێنتەر، بێ مانا بن یان مانادار. شیعر لە خودی شتەكاندا كورت ناكرێتەوە، بەڵكو لە فەزای پەیوەندی شتەكان و پرسیارە نوێیەكانەوە بەرجەستە دەبێت، بەو مانایەش هیچ شتێ شیعری نییە، هیچ شتێ خاوەنی شیعرییەت نییە، ئەوەی شیعرییە ئەو فەزایەیە كە ساتەوەختی نووسینی شیعر درووستی دەكات. شیعرییەت بوونێكی راستەقینەی نییە، بەڵكو بەردەوام لە رێگەی تەماشاكردن و خوێندنەوەی جیاوازەوە خەڵق دەكرێت، هەر ئەوەشە وا دەكات پێناسەكردنی شیعر مەحاڵ بكەوێتەوە. بەمجۆرە وشە لە ژێر ئیقاعی گوماندا بە جۆرێك لە سەربەخۆی رێ دەكات و فەزای جیاوازو نوێ دەنەخشێنێت، رەهەندی نوێ دەنووسێتەوە دەكەوێتە دەرەوەی بابەتخوازی و نێرگزییەتەوە، هەر لەوێشەوە بە روونی ئاماژەكانی دەنێرێت، بەڵام ئەو وشەیەی لە ژێر سێبەری دڵنیاییەوە دێتە گۆ پەیوەندی بە بیرهێنانەوە دەكات هەر لەوێشەوە دەرگاكان لە سەر خۆی دادەخات و لە شوێن خۆی پێدەكوتێت، دەمەوێـت بڵێم یادهێنانەوە بە مانا (هایدگەر)ییەكەی دوژمنی عەدەمیەتی باڵایە. لە سەر ئەو بنەمایە شیعری ئیبداعی نەك هەر دەسەڵاتی بە بیرهێنانەوە رەتدەكاتەوە، بەڵكو تەواوی دەسەڵاتەكان لە عەدەمێكەوە بەرەو عەدەمێكی دیكە دەكاتەوە، دەقی ئیبداعی ئەو چێژەیە كە لە نێوان دڵنیایی و گوماندا یاری بە زمان دەكات، هەر لەوێشەوە نە بڕوای منی گێڕەوە بۆ خۆی رادەكێشێت، نە منی لبیدۆی بێگەرد و نە بە یادهێنانەوە، نە هەڵگری منێكی ئیرۆتیكی نەخۆشە، بە یادهێنانەوە نییە چونكە دەقی ئیبداعی نەزۆك نییە تا بۆ یادەوەرییەكان بگەڕێتەوە، وەك چۆن نایەوێت چەپاندنی سێكسی لە رێگەی منێكی ئیرۆتیكی نەخۆش مومارەسە بكات.

كوردستان راپۆرت: ئەو جیاوازییانە كامانەن كەوا لە نێوان شیعری گەنج و شاعیری گەنج دا هەن، هەروەها شیعری پیرو شاعیری پیردا، دواجاریش شیعری مردوو، شاعیری مردوو؟

عەبدولموتەلیب عەبدوڵڵا: ئازیزەكەم هەرگیز ئیبداع پۆلین ناكرێت، وەك چۆن ناكەوێتە نێوان ململانێی نەوەكانەوە. داهێنان لە دەرەوەی چوارچێوەكاندا هەناسە دەدات، ئەوەی بەردەوام دەیەوێت ئەو جیاكاری و پۆلینكردنانە بەرز بكاتەوە، ئەوەی دەیەوێت كۆمەڵگە پارچە پارچە بكات، ژیان پارچە پارچە بكات سیاسییەكانن نەك داهێنەران، ئەوە سیاسیەكانن دەیانەوێت لە رێگەی پارچە پارچەكردنی كۆمەڵگە واقیعێك بچەسپێنن بۆ ئەوەی كۆمەڵگەی پێ دیل و كۆنترۆل بكەن، دەیانەوێت لەو رێگەیەوە پرنسیپێك بۆ داگیركردن و چەوسانەوە و بێنرخكردن بسازێنن، بەڵام رەهەندەكانی ئەدەب و هونەر، داهێنان و جوانی هەرگیز بۆ پرنسیبی واقیعی چەسپاو ناگەڕێتەوە، هەرگیز مل بۆ پارچە پارچەكردنی كۆمەڵگە كە چ ناكات، بەڵكو بەردەوام لە سەر نەفیكردنی ئەو واقیعە چەسپاوە رادەبێتەوە، لە سەر نەفیكردنی دەسەڵاتەكان دەوەستێت. شیعری مردوو ئەگەر ئەو ناونانە بشێت، شیعرێكە نەك هەر پاشبەندی قبوڵە بەڵكو بەردەوام ممارەسەی پاشكۆیەتی دەكات، نەك زمان. لە شیعری مردوو بەرجەستەترین شت ئەوەیە كە وەك پاشكۆی شتەكان خۆی دەنوێنێت، بەڵام لە شیعری زیندوودا زمان دێتە قسەكردن. وەك (مالارمێ) دەڵێت: نووسین گەیشتنە بەو پنتەی كە زمان بێتە گۆ، نەك من. كەواتە شیعری مردوو لە رێگەی ناسینی شتەكانەوە دەناسرێتەوە، بەڵام شیعری زیندوو كلیلی ناسینی شتەكانە. شیعری مردوو ئامرازە، بەكار دەهێنرێت. شیعری زیندوو بۆ خۆی ئامانجە. ئەگەر گریمانەی ئەوە بكەین پرۆسەی شیعر نووسین، یان حاڵەتی شیعر نووسین ممارەسەكردنێك بێت ناراستەوخۆ نووسەر لە رێگەی زمانەوە بێتە گۆ و لە ئاكامدا حاڵەتێك لە چێژ تیۆریزە بكات، لێرەدا ئەو غەریزە سێكسییەی نێوان قەڵەم و كاغەز دەبێتە شوێنێك یان بەرهەمێك بۆ ممارەسەكردنی غەریزەیەكی دیكە كە دەشێ غەریزەی خوێندنەوە بێت، بەو مانایە پرۆسەی نووسینی شیعر فەراهەمكردنی پانتاییەكە بۆ پرۆسیسەكردنی غەریزەكان، بەمجۆرە لەگەڵ لە دایكبوونی ئەو پانتاییەی كە بە (دەق) ناو دەبرێت، نووسەر بە مانا (بارت)ییەكەی دەمرێت، مەرگی نووسەر دەكاتە لەدایكبوونی دەق. هەر لەوێشەوە وجودی نووسەر بە رشتنی شەهوەتەوە یەكسان دەبێت، یان لەگەڵ گەیشتن بە ترۆپكی لەزەت كۆتایی دێت، دواجار نووسینی شەهوەت (گەیشتن بە ترۆپكی چێژ) بە هەمان شێوە شەهوەتی نووسینیش دەگەیەنێت، بەهای دەقیش خۆی لە میانی ئەو شەهوەتەدا حەشار داوە كە بەرهەمی دەهێنێت و لە ساتەوەختی خۆیدا لە بری وجودی نووسەر وەك زمان دێتە گۆو دواجار وەك جەستەی دەق بەرجەستە دەبێت. بە لەدایكبوونی جەستەی دەقیش جەستەی نووسەر دەكەوێتە دەرەوەی دەقەوە، بەمجۆرە جەستەی دەق لە دووتوێی ئەو شەهوەتەی لەخۆیدا حەشاری داوە چێژ دەڕژێت، بە مانایەكی دیكە چێژی ممارەسەكردنی شەهوەت لە كۆی رەهەندە جۆراوجۆرەكانی جەستەوە دێتە دی، خوێنەر لەو خاڵەوە دەكەوێتە نێوان چێژی جەستەو شەهوەتی زمان. لە بەر ئەوەی لە ساتەوەخت و حاڵەتی نووسین ناتوانین دەست بۆ ئەو شتانە بەرین، یان لە بەر ئەوەی لە حاڵەتی ناوبراو شەهوەت داگیرمان دەكات و نووسەر ناتوانێت خۆی بێت، بۆیە ئەوەی بۆمان دەمێنێتەوە ئەوەیە كە دواتر بیری لێدەكەینەوە، بیر لێكردنەوەی دواییش شەهوەت دەخاتە حاڵەتی رابردووەوە، بەڵام وەك دەزانین رابردوو و داهاتوو لە شەهوەتدا بوونیان نییە، شەهوەت هەنووكەیی و ساتەوەختییە، لە حاڵەتی نووسیندایە، ئەو ساتەوەختەی نووسەریش تێیدا دەجولێت جگە لە زمان شتێكی دیكە نییە. هەر لێرەوە دەكرێ بۆ (مالارمێ) بگەڕێینەوە چونكە لە ساتەوەختی نووسیندا نووسەر جگە لە هێنانە گۆی زمان شتێكی دیكەی نییە. هەروەها لە بەر ئەوەی شەهوەت رابردوو و داهاتووی نییە بۆیە نووسەر لە ترۆپكی شەهوەت بە مانا ئیبداعییەكەی دەكەوێتە نێوان دوو بۆشاییەوە، بۆشایی رابردوو بۆشایی داهاتوو، لە دەرئەنجامی شەهوەتیش دەق ئەو چێژەیە كە زمان لەخۆ دەگرێت، یان بە مانایەكی دیكە دەق ئەو شوێنكاتە پڕەیە كە زمان دەبێتە جەستەكەی، بەمجۆرە بوونی نووسەر بە ساتەوەختی پرۆسیسەكردنی نووسینەوە بەندە، بە ساتەوەختی ممارەسەكردن و مانەوە لە چێژدا پێوانە دەكرێت، لە سەر ئەو بنەمایە مەرگی نووسەر تەعبیر لە لەدایكبوونی دەق دەكات، یان وەك (بارت) دەڵێت: مەرگی نووسەر بایی لە دایكبوونی دەقە. كەواتە دەشێ بڵێین مەدلولی حەقیقی هەموو دەقێك خۆی لە شەهوەتدا دەشارێتەوە، شەهوەتێك كە دەق دەیهێنێتە وجود و خوێنەران پرۆسیسەی دەكەن. لێرەدا كۆی ئەو قسەكردنەی من لەگەڵ ئەو مانایەی كە لە پرسیارەكەدا هاتووە پێچەوانە دەكەوێتەوە. دەمەوێت بڵێم مردنی نووسەر وەك لای (بارت) هاتووە بە مردنی دەق پێوانە ناكرێت، چونكە (بارت) كە دەڵێت نووسەر راستەوخۆ ئەو كەسەمان دێتە خەیاڵ كە لە نیشتمانی زمان نیشتەجێیە، بەو مانایەش وەك لە پرسیارەكە هاتووە دەبێت نووسەری مردوو بكەوێتە گۆڕستانی زمانەوە لە بەر ئەوەی زمانیش گۆڕستانی نییە، كەواتە نووسەری مردوو وەك لە پرسیارەكە هاتووە بوونی نییە.

كوردستان راپۆرت: لە پێشەكی كتێبی (نیگای دەست) كە برتییە لە چەند شیعرێكی تۆو هەندرێن و ئیلۆنۆرا برۆ و شێروان خدر، گوتوتە: شیعر گەڕانە، وردبوونەوەیە، كەشفكردنە، دەستلێدانی زمانە، بەڵام بە رووتی، هێرشكردنی هەستە لە مەیدانی خەیاڵ” ئەمە پێناسەی شیعرە؟ لە دەرەوەی ئەو بۆچوونە چیدیكە هەیە دەربارەی شیعر؟

عەبدولموتەلیب عەبدوڵڵا: بێگومان شیعر هیچ پێناسەیەكی تا سەر قبوڵ نییە، لێرە رەنگە بتوانم بڵێم شیعر ژیانە، بەڵام نەك وەك ئەوەی تێیدا دەژین، بەڵكو وەك ئەوەی خەیاڵی دەكەین. شیعر ئەو فەزایەیە كە لە بەریەككەوتنی دوو شتی دژ و ناكۆك دێتە بەرهەم، هەر لەوێشەوە هەستی دەستپێكردنمان پێ دەبەخشێت. شیعر بەرهەمی خۆگۆڕینی ئاوە بە خەیاڵی زمان...

كوردستان راپۆرت: ئەو جورئەتەی كەوا لە كاتی نووسیندا كەمەری دەگریت، هەمان ئەو جورئەتەیە كە قسەی پێ دەكەیت لەگەڵ نووسیارێك و كەسێكی ئاسایی؟

عەبدولموتەلیب عەبدوڵڵا: قسەكردن لە بارەی نووسین و دەنگ بەرەو دوو بیركردنەوەی دژ بەیەكمان دەكەنەوە، یان بە مانایەكی دیكە بەرەو دوالیزمییەتی روح و جەستەمان دەبەن، بۆ نموونە (ئەفلاتوون) دەنگ وەك وێنەیەكی بنەڕەتی و بەرایی سەیر دەكات، ئەو سەیركردنە لەوێوەیە كە مەبەست و بیركردنەوەی قسەكەر بە شێوەیەكی ئامادە لە كاتی ئاخافتندا دەگەیەنێت. هەروەها (رۆسۆ) نووسین بە پاشبەندی ئاخافتن دادەنێت، یەكەمیان پێیوایە نووسین دەرچوونە لە سیستەمی دایكایەتی و دووەمیان بە دەرچوون لە سیستەمی باوكایەتی حیسابی دەكات، بەڵام (دریدا) نووسین بە كردارێك دادەنێت كە بە دژی دەنگ دەكەوێتەوە نەك هەر ئەوەندە، بەڵكو نائامادەیی دەنگیشی لەخۆدا هەڵگرتووە.

نووسین پێویستی بە سەفایەك هەیە، یان فەزایەك كە بشێ خەیاڵ ئازادییەكانی خۆی تێدا بە ئاسانی پراكتیزە بكات، بە بێ ئەو سەفاو هێمنییە لای من نووسین دەكەوێتە تەگەرەی جۆراو جۆرەوە، بەڵام جورئەتی نووسین و جورئەتی قسەكردن دوو شتی لێكجیاوازن. جورئەتی قسەكردن لە دڵنیاییەوە هەڵدەقوڵێت، دڵنیاییەك كە پشت بە جۆرێك لە راستی دەبەستێت، چونكە لە ئاخافتندا هەمیشە مانا دەكەوێـتە چوارچێوە تەقلیدییەكەیەوە، هەروەها ئەو فەزایەی كە قسەكردن خەڵقی دەكات راستەوخۆ بە لۆژیك و عەقڵەوە بەندە، بەڵام نووسین پرۆسەیەكی ئاڵۆزە بەو مانایەی كە نەست رۆڵی تێدا دەگێڕێت، لێرەوە هەست دەكەم جورئەتی نووسین بەشێكی زۆری پەیوەندی بە خەیاڵەوە هەیە نەك راستی و واقیع، وەك چۆن بە فەزایەك لە گومان دەور دراوە كە ئاراستەكردنی پرس بە بزوێنەری سەرەكی دادەنرێت، هەر لەوێشەوە نووسین ماناكانی خۆی لەو یارییە جیاوازانەوە هەڵدەگرێتەوە كە دەكەوێتە نێوان فەزاو سیاقی رستەكانەوە.

كوردستان راپۆرت: ئارتۆ رامبۆ بۆچوونی وەهایە مرۆڤ دروست بووە بڵێ “بیركەرەوەم” نەك بیر دەكەمەوە، بە بۆچوونی تۆ ئەم جۆرە دەربڕینە كتوپڕە یاخود هەوێنی تێڕامان و قوڵبوونەوەیە بەرامبەر بە وشە؟ ئەگەر شاعیرێك دژە بۆچوونی رامبۆ بێت، فەنتازیا و ئیستاتیكا بەرهەم دەهێنێ و شیعرەكانی جاویدانن؟

عەبدولموتەلیب عەبدوڵڵا: ئەوەی لە دنیای ئەمڕۆی مۆدێرندا زۆر جەختی لێدەكرێتەوە هەر تەنها ئەوە نییە كە حەقیقەتی من بیردەكەمەوەی دیكارتی و بیركردنەوەی رامبۆی بە میتافیزیكاوە پەیوەست دەكەن، بەڵكو سبیرینتیكا و زانستی مەعریفی لە بنەڕەتدا خود و منی بیركەرەوەی رەتكردۆتەوە، ئیتر ئەوە سبیرینتیكایە شوێنی منی بیركەرەوەی گرتۆتەوە، خودگەرایی بۆتە داهێنراوێكی تەكنیكی ئامێرگەرا، حەقیقەت بۆتە كۆمەڵێك حەقیقەتی دروستكراو، بەو مانایەش لەگەڵ بەرەو پێشچوونە یەك لە دوا یەكەكانی تەكنۆلۆژیا تاك وەك خود هیچ بەهایەكی نییە، تەنها لە یاساكانی مافی مرۆڤدا نەبێت. بۆیە ئەمڕۆ مرۆڤ بە دوای حەقیقەتدا ناگەڕێت، بەڵكو حەقیقەت دروست دەكات، ئێستا لە بری ئەو منەی (دیكارت) كە بە وەكالەتی خواوەند بیری دەكردەوە، من بیر دەكەمەوەیەكی درووستكراو هاتۆتە نێوەوەو لەگەڵ ساختمانە فیكری و درووستكراوە تەكنۆلۆژیی و ئامرازە زانستییە وردەكان و ئامێرە بیركەرەوەكاندا درێژ دەبێتەوە، لێرەوە لە شوێنی منی (دیكارت)ی چەندان (من) هاتنە قسەكردن و تاگەیشتنە ئەوەی كە لە رێگەی تیۆری ئینفۆرماتیك و چۆنیەتی زانستی و تیۆری (زیرەكگەرایی-كلیڤەر)ی دەستكرد و بەرەو پێشچوونەكانیانەوە منی بیركەرەوە و خودی سایكۆلۆژی پووكایەوە، لە شوێنی ئەودا بنەماو سەرچاوەگەلێكی نوێ لە دەرەوەی مرۆڤ هاتە ناوەوە، ئیتر حەقیقەت چیدی بەپێی فەلسەفەی یۆنانی ناژمێردرێت، هەروەك چۆن ناكەوێتە نێو عەقڵی مرۆڤ و بیركردنەوەی مرۆییەوە، بەڵكو لە دووتۆیی منی بیركەرەوەی دەستكردگەرادایە و لەگەڵ بونیادە فیكرییە دەستكردەكان و تەكنەلۆژیا و ئامێرە زانستیە وردەكان و ئامێرەكانی بیركردنەوە درێژ دەبێتەوە. بەو مانایە خود جگە لە بەرئەنجامی هێزێكی دەستكرد، شتێكی دیكە نییە. حەقیقەتی خودی چیتر لەمندا ناژمێردرێت، بەڵكو بەردەوام دروست دەكرێت لەبری ئەوەی بەدوایدا بگەڕێین. بەمجۆرە مرۆڤی شارستانی و ژیاری نوێ ئامانجی لە بە دواداگەڕانی بوون و پراكتیزەكردنی وجود كورت ناكرێـتەوە، ئیتر چیدی ئامانجی مەعریفە گەڕان نییە بە دوای بوونی مرۆڤایەتی، بەڵكو پرۆژەیەكی تەكنۆلۆژیی زانستگەرایە، ئەوە تەكنۆلۆژیایە تەكنیك و زانستی یەكخست و سەركەوتنی بە دەست هێنا هەر لەوێشەوە بووە ماهیەتی جەوهەرگەرایی بوونی مرۆڤایەتی، بەو مانایەش بوون بە جەوهەری تەكنۆلۆژیا و زانستەكان دێتـە ژماردن. خودی مرۆڤ لە رێگەی جەستە و منیتالیەتەوە بووە پرۆژەی تەكنۆلۆژیا، بەڵام تەكنۆلۆژیا هەر ئامراز نییە، ئیتر ئەوە ئەو ئامرازە زیرەكەیە وای كردووە بوونی مرۆڤ بێتە بوونێكی تەكنۆ/زانست/لۆژی، بێتە بوونێك كە لەخۆیدا عەدەمییەتی بوونی مرۆڤایەتی و حەقیقەتی یۆنانی هەڵگرتووە، ئەو بوونەش دەشێ بە عەدەمییەتی رەتكەرەوە ناوزەد بكرێت، بەو مانایە عەدەمیەتی رەتكەرەوە، بوون بە شێوە نوێیەكە دەرباز دەكات. بۆ ئەو رزگاركردنە دوو رێگە لە ئارادایە، یەكەمیان رێگەی نەبوونگەرایی نەبوونە. دووەم رێگەی دەستكردی تەكنۆلۆژی زانستییە، رێگەی عەدەمی یەكەم شاعیر و فەیلەسوف و بیریاران پێیهەڵدەستن، ئەوەی دووەمیان لە رێگەی زانایان و ململانێیان لەگەڵ سروشتدا دێتە دی، بەمجۆرە دەبێ دەقی ئیبداعی لە عەدەمێكەوە بۆ عەدەمێكی دیكە، بە شێوەیەكی ریشەیی و كتوپڕ و زنجیرەیی وشەكان لەیەك بترازێنێ بۆ ئەوەی بە خاوەنبوون رەتبكاتەوە، كەواتە نووسین بە گشتی كەوتنە نێو بۆشاییەكی دیكەیە، بۆشایی ناوەوەمان، بەو مانایەش ئێمە مامەڵە لەگەڵ بۆشاییەكاندا ناكەین، بەڵكو لە ناوەوەی خۆماندا دەژین.

بە بڕوای من ئەوەی ئەمڕۆ سبیرینتیكا و شیعر لە یەك نزیك دەكاتەوە دەشێ چەمكی رەتكردنەوە بێت، بەو مانایەش ئەگەر سیبرینتیكا لە رێگەی جێبەجێكردنی بابەتگەرایی و شەفافییەتەوە كۆی چەمكە كلاسیكییەكانی من و بیركردنەوە و خود و حەقیقەت كاڵ بكاتەوە، لەوێوە فەزایەكی دیكە بۆ تەماشاكردن و بینین بخاتەوە، فەزایەك كە بێدەنگی ئامێرە تەكنۆلۆژییەكان فەراهەمی دەكەن، ئەوە شیعرە كە ماهیەتی زمان تێیدا جێبەجێ دەكرێت، هەمیشە لە رێگەی رەتكردنەوەی مانا لەكاركەوتووەكان و گرتنی لە ناكاوی چركە لەدەستچووەكانی خەیاڵ و كردنەوە و بەرفرەوانكردنی رەهەندەكانی تەماشاكردن لەگەڵ تەكنۆلۆژیا دێتەوە، واتە ئەوەی تەكنۆلۆژیا و شیعر لە یەك نزیك دەكاتەوە لە لایەك بوونی بێدەنگی تەكنۆلۆژیایە، لەلایەكی دیكە خێراییە لە گرتنی چركەساتە درەوشاوەكان، بەڵام نەك بە مانا هایدگەرییەكەی كە زمان ماڵی بوون بێت، بەڵكو بەو مانایەی كە بۆ گەیشتن بە رەهابوونی زانست و هونەرو جوانی دوورتر بەرەو دەرەوەی دیواری وجود ببینەوە. وەك ئەوەی لە بری بێدەنگی زمان، بێدەنگی تەكنۆلۆژیا ماڵی بوون بێت. بەو مانایە ئیدی شیعر بە دوای كەشفكردنی حەقیقەتەوە نییە، بەڵكو وێنەگرتنی چركەئامێزی فەزای شیعرییەتە لە نێو كۆی دەنگە دەنگەكانی تەكنۆلۆژیادا.

كوردستان راپۆرت: شیعرەكانت لە سەر كورسی ئاو -دا دانیشتوون، ئایا لەوێوە تەماشای دنیا دەكەن، یاخود موعتادن (چ زەمەنی بێت، چ سەرمەدی) بە وشەی ئاو -و شێوازو چۆنییەتی بەكارهێنانی؟

عەبدولموتەلیب عەبدوڵڵا: ئاو وەك چۆن تەعبیر لە بەردەوامییەتی مێژووییەكی بەدوایەكداهاتووی (گەیەنراو) دەكات، بە هەمان شێوە مێژووی (یاخیبوون)ی غەریزە ئەزموونگەرییە جوانكارییەكانیشی لەخۆدا هەڵگرتووە. من بەردەوام هەوڵدەدەم لە نێوان ئەو دوو مێژووەدا پردێك بۆ تەئویلكردن درووست بكەم. خەیاڵی من لە ئاوەوە هەڵدەقوڵێت، وەك چۆن هەر لەوێشدا غەرق دەبێت، بەو مانایە ئاو دەبێتە وزەو هێزێك و من دەخاتە دەرەوەی خۆی، لە بری بوونی من بێدەنگییەكانی زەمەن قەڵەمكێش دەكات، پاشان وەك جەستەی دەق دەردەكەوێت. دەمەوێت بڵێم نەرمی ئاو دەلالەت لە چێژی نزیك بوونەوە لە دوا ترۆپكی شەهوەت دەكات، یان شێوەی ئەو پردەیە كە وەك (گەیەنراو) بە شەهوەتی زمان و وەك (یاخیبوون) بە شەهوەتی جەستەوە دەلكێـت. بەمجۆرە جگە لە ئاو شتێكی دیكە نییە، بە لای من شیعر ئەو شوێنكاتە بەتاڵەیە كە ئاو دەبێتە جەستەی، هەر بەمجۆرەش لە كۆی پێناسەكان رووت دەبێتەوە، دەكەوێتە پشت شتەكانەوەو راستەوخۆ بە حاڵەتی ساتەوەختی ونبوون، ساتەوەختی ممارەسەكردن و مانەوە لە چێژ بەند دەبێت. من دەمەوێت لە ئاستی ئەو ساتەوەختە قسەیەك بكەم، قسەیەك بە نیسبەت ئاو هەم وجود بێت هەم شوێنی وجود. ئاو نیشتیمانی منە، دەمەوێت شیعر لە نێو پرووشە دیارو نادیارەكانیدا نیشتەجێ بكەم.

كوردستان راپۆرت: خەون یان خەیاڵ زێتر كۆمەكی شاعیر دەكات؟

عەبدولموتەلیب عەبدوڵڵا: قسەكردن لە خەون و خەیاڵ قسەكردنە لە بارەی دنیایەكی ئاڵۆز، لە بارەی دنیایەك كە وەهم بەڕێوەی دەبات. خەون و خەیاڵ ناشێ بە شێوەیەكی دیاریكراو دەسنیشان بكرێت، دەكەوێتە دەرەوەی پێوانەكانەوە، دەكەوێتە دنیایەكی بزر، دەكەوێتە نێو دنیا جیاوازەكانەوە. هەر بەو مانایەش خەون و خەیاڵ بۆ بەرجەستەكردنی رووە دیارەكەی خۆی لە رێگەی رووە نادیارەكەیەوە پەیوەندی بە ئیبداعەوە دەكات، لە سەر ئەو بنەمایە رووە نادیارەكەی خەون و خەیاڵ بە هۆی دایكبوونی ئیبداعییەوە دەردەكەوێت.

خەیاڵ كاراكتەرێكی سەرەكییە و فیكری مرۆڤ بە وێناكردن و شیمانەییەوە دەوڵەمەند دەكات، تا زێتریش لە خەیاڵ نزیك بینەوە زێتر دەچینە نێو بیرۆكە پەتییەكانەوە، بەڵام نەك بەو مانایەی كە خەیاڵ هەوڵێك بێت بۆ قەناعەت پێكردن، بەڵكو وەك ئەوەی خەیاڵ هەوڵێك بێت بۆ چێژ و سەرسامی، هەوڵێك بێت بۆ قوڵكردنەوەی هەست و نەستی جوانكارییانە، هەر لەوێشەوە بەو شوێنانە دەگەین كە عەقڵ دایاندەپۆشیت.

وەك چۆن هەر تەنها خەونی بێدارییە بتوانێت وامان لێبكات بگەینە وێنە غەریبەكان، ئەو وێنە غەریبانەی هەڵگری فانتازیان، بەو مانایەش خەون هەر تەنها پراكتیزەكردنێكی رازیكەرانەی ئارەزووە چەپێنراوەكان نییە وەك (فرۆید) باسی دەكات، بەڵكو درووستكردنی دنیایەكە لە فەنتازیا (ئەنیما)ی نووسەر پێی هەڵدەسێت، هەر لەوێشەوە وەك بابەتێكی سەرەكی ئازادی سەیر دەكرێت، كەواتە خەون راكردن نییە لە واقیع وەك تێیگەیشتووین، بەڵكو نووسینەوەیەتی بە شێوەیەكی دیكەی جیاواز. خەون سەیركردنی دنیایە وەك چۆن دەتەوێت، نەك وەك چۆن هەیە، هەر لەوێشەوە خەون كۆی سنوورو سانسۆرە دەستكردەكانی واقیع دەبڕێت و بە ئازادی بە خەیاڵ دەگاتەوە، ئیبداعیش راستەوخۆ بەو فەزا ئازادەوە بەندە، بێ خەون و خەیاڵ شتێك بە ناوی داهێنان وجودی نییە، پلەی باڵایی شیعر لە هاوگونجانی فۆڕم و ناوەڕۆكدا نییە، بەڵكو لە یەكگرتنی خەون و خەیاڵدایە.
 

17-Feb-2008 08:58:00