چیرۆكی كوردی له ده‌ره‌وه بێشووناسه
سازدانی: جه‌مال ئه‌حمه‌د جه‌میل
ئارام كاكه‌ی فه‌لاح وه‌ك چیرۆكنووسێكی كورد له
ئه‌وروپا ده‌ژی‌‌و ده‌نووسێت. له گفتوگۆیه‌كی ئاوێنه‌شدا تیشك ده‌خاته سه‌ر
شووناسی چیرۆكی كوردی‌‌و تێكستی چیرۆكه‌كانی‌‌و ره‌خنه‌گرانی كوردو شووناسی
چیرۆكی كوردی له رۆژئاوا.
ئاوێنه: خوڵقاندنی ده‌قێكی چیرۆك جۆرێك له تایبه‌تمه‌ندی فانتازیای پێوه
دیاره، به تایبه‌تیش له زه‌مه‌نی نووسینی ده‌قی چیرۆكه‌كه‌دا، ده‌كرێت بزانین
ئه‌و چركه‌ساتانه چۆن ده‌گوزه‌رێت كه ده‌قێكی چیرۆكی تیا ده‌نووسیت‌و چۆن ئه‌و
ده‌قه له یاده‌وه‌ریتدا دروست ده‌بێت؟
ئارام كاكه‌ی فه‌لاح: زه‌حمه‌ته باسكردنی ئه‌و چركه‌ساتانه‌ی كه ده‌قێكی
چیرۆكی تیا له‌دایك ده‌بێت، به‌ڵام له مێشكی مرۆڤدا شوێنێك هه‌یه، ژوورێكی
هه‌تا بڵێی گه‌وره وه‌ك مه‌خزه‌ن وایه، پڕێتی له رووداوی كۆن‌و
سه‌رگوزه‌شته‌ی جۆراوجۆری سه‌رده‌می منداڵی‌‌و به‌سه‌رهات‌و ئه‌زموونی
ره‌نگاوره‌نگ، ئه‌م جێگایه لای نووسه‌ران سه‌رچاوه‌ی نووسین‌و شوێنێكه
تێكسته‌كان تێیدا له‌دایك ده‌بن‌و به زیندوویی ده‌مێننه‌وه‌و گه‌وره ده‌بن،
له‌ناو یاده‌وه‌ریدا ده‌قه‌كان دروست نابن، به‌ڵكو خۆیان هه‌ر له‌وێن‌و هه‌میشه
ئاماده‌ن. ته‌نها چاوه‌ڕێی ئه‌وه ده‌كه‌ن كه نووسه‌ر بیانهێنێت‌و
بیاننووسێته‌وه، له یاده‌وه‌ریدا ده‌قه‌كان ریزیان گرتووه‌و چاوه‌ڕێی هاتنه
ده‌ره‌وه ده‌كه‌ن، وه‌ك هه‌موو هاتنه ده‌ره‌وه‌یه‌كی دی، پێویستیان به به‌رگ
پۆشینه‌و قژ داهێنانێكه‌و هیچی تر. فه‌نتازیا به‌م كاره هه‌ڵده‌ستێت، دێت‌و له
كاتی نووسینه‌وه‌دا فۆڕمێك ئه‌داته‌وه ئه‌و رووداوانه، بۆ نموونه، له چیرۆكی
وێنه‌كان دووباره ده‌بنه‌وه، پیاوێك دوو كوڕی له‌گه‌ڵدایه هه‌میشه باوكه‌كه
له پێشه‌وه ده‌ڕوات‌و كوڕه گه‌وره‌كه‌ی به هه‌نگاوێك، دوو هه‌نگاو له‌دوای
خۆیه‌وه ده‌ڕوات، كوڕه‌كه‌ی تریش له‌دوای برا گه‌وره‌كه‌یه‌وه ده‌ڕوات،
هه‌میشه وا دێنه دوكان‌و هه‌رواش ده‌ڕۆنه‌وه، ئه‌م دوو برایه هه‌ردووكیان
هاوڕێی منداڵی منن‌و هه‌میشه پێم سه‌یربوو كه به‌م شێوه‌یه ده‌ڕۆن‌و قسه‌ش
له‌گه‌ڵ یه‌كدا ده‌كه‌ن، له یاده‌وه‌ریمدا ئه‌م رووداوه ئاماده‌یه‌و
نووسراوه‌ته‌وه به‌بێ نووسین. وه‌ك وێنه‌یه‌كی جوڵاو یان كلیپێكی ڤیدیۆیی كه
هه‌میشه له گه‌ڕانێكی به‌رده‌وامدایه تا دێته سه‌ر كاغه‌ز، فه‌نتازیا به
زمانه جیاوازه‌كانییه‌وه دێت‌و به‌رگێكی تری له‌به‌ر ده‌كات‌و به جۆرێكی تر
ئه‌ینووسێته‌وه، كه ره‌نگ بێت هه‌ر ته‌واو جیاواز بێت له‌وه‌ی كه له
سه‌ره‌تادا له یاده‌وه‌ریدا هه‌بووه.
ئاوێنه: له ئه‌زموونی چیرۆك نووسینی تۆدا، دیارترین ره‌گه‌ز ئیشكردنته به
فۆڕمێكی جیاوازی نووسین، ئه‌و جیاوازییه‌ش له زمان‌و ته‌كنیك‌و موفره‌ده‌ی
چیرۆكه‌كانتدا ده‌رده‌كه‌وێت، ئایا بۆ ئه‌م جیاوازییه سوودت له ئه‌زموونی هیچ
چیرۆكنووسێكی پێش خۆت وه‌رگرتووه؟
ئارام كاكه‌ی فه‌لاح: ئه‌و چیرۆكانه‌ی له‌م چه‌ند ساڵه‌ی دواییدا نووسیومن، به
تایبه‌تی ئه‌و چیرۆكانه‌ی كه دوای كۆمه‌ڵه چیرۆكی وێنه‌كان دووباره
ده‌بنه‌وه، ته‌واو ئه‌زموونێكی تازه‌ن له ئه‌زموونی مندا، هه‌ر چیرۆكێك
له‌مانه بگریت له‌ناو یه‌ك چیرۆكدا چه‌ند چیرۆكێكی كورت هه‌یه‌و به هه‌موویان
یه‌ك چیرۆك دروست ده‌كه‌ن، سه‌ختی نووسینی ئه‌م جۆره چیرۆكانه له
به‌ستنه‌وه‌ی ئه‌م ورده چیرۆكانه‌یه به‌یه‌كه‌وه، كه ته‌نها فه‌نتازیا
ئه‌توانێت ئه‌م كاره بكات، بۆ ئه‌مه‌ش ته‌كنیكێكی تازه‌ی ئه‌وێت‌و به‌و
ته‌كنیكه هه‌ژارو كۆنه‌ی چیرۆكی كوردی پێ ئه‌نووسرێت، نانووسرێن. به‌ڵام
گومانی تێدا نییه كه ئه‌زموونی چیرۆكنووسانی تر هه‌میشه له‌لام گرنگن‌و
به‌رده‌وام پڕ بایه‌خن، چیرۆكی جوان كارم لێده‌كه‌ن‌و كردوویانه، من وا بیر
ناكه‌مه‌وه، كه بۆ ئه‌وه‌ی نه‌وه‌ی ئێمه جوان بنووسێت بێین‌و نه‌وه‌كانی پێش
خۆمان له‌یادبكه‌ین. به پێچه‌وانه‌وه بۆ ئه‌وه‌ی جوان بنووسین ئه‌بێت هه‌میشه
نه‌وه‌كانی پێش خۆمان له‌به‌رچاوبێت‌و به‌رز رایگرین، به‌ڵام قه‌ت وه‌ك ئه‌وان
نه‌نووسین‌و ئه‌وان دووباره نه‌كه‌ینه‌وه.
ئاوێنه: گه‌ر له چیرۆكه‌كانت بڕوانین (كه‌سێتی، رووداو)ی كوردی دوو ره‌گه‌زی
سه‌ره‌كین له چیرۆكه‌كانتدا له‌م رێگه‌یه‌وه تا چه‌ند هه‌وڵتداوه شووناسی
چیرۆكی كوردی به خوێنه‌رو رۆشنبیری بیانی بناسێنیت؟ یاخود تۆ له رۆژئاوا
ده‌ژیت‌و ده‌نووسیت، له كاتێكدا خوێنه‌ری تۆ لێره‌یه، ئه‌مه جۆرێك له دابڕانی
تۆو خوێنه‌ره‌كه‌تی دروست نه‌كردووه؟
ئارام كاكه‌ی فه‌لاح: چیرۆكی كوردی له ده‌ره‌وه هه‌تا بڵێین بێ شووناسه،
له‌م باره‌یه‌وه زیاتر وه‌رگێڕانی شیعری كوردی بۆ زمانه بیانییه‌كان په‌ره‌ی
پێدراوه، له‌وه‌شدا زیاتر هاوڕێیه‌تی‌‌و ناسین ده‌وری سه‌ره‌كی بینیووه بۆ
وه‌رگێڕان، نه‌ك ده‌قی شیعری جوان، لێره‌ش هه‌روا ئه‌بێت، هاوڕێیه‌كت هه‌بێت تا
چیرۆكێكت بۆ ئه‌كاته عه‌ره‌بی، بۆ شكاندنی ئه‌و باره ئه‌بێت تۆ بازاڕێكت هه‌بێت
تا بتوانی ئه‌و كتێبانه بفرۆشیت، كه وه‌رده‌گێڕدرێته سه‌ر زمانی ئه‌وروپی،
ئه‌و كه‌سه‌ش كه وه‌ریده‌گێڕێت ئه‌بێت پاره‌یه‌كی چاكی ده‌ست بكه‌وێت، كه مافی
ته‌واوی خۆیه‌تی له‌گه‌ڵ پاراستنی مافی نووسه‌ر، هه‌تا ئه‌م شێوه كاركردنه
نه‌یه‌ته كایه‌وه كاری وه‌رگێڕانی تێكستی كوردی بۆ زمانه بیانییه‌كان هه‌ر
به‌و شێوه‌یه ئه‌مێنێته‌وه. من چه‌ند چیرۆكم كراونه‌ته سویدی‌‌و ئینگلیزی،
به‌ڵام هێنده كه من كه له باسكردن نایه‌ت، لێره‌دا شتێك هه‌یه ئه‌مه‌وێت باسی
بكه‌م ئه‌ویش سه‌یركردنی مرۆڤی ئه‌وروپییه بۆ ئێمه، سه‌یركردنی ئه‌وان
سه‌یركردنێكی سیاسییانه‌یه، ئه‌وان پاڵه‌وانێكیان لێمان ده‌وێت كه زۆر به
زه‌قی باسی چه‌وساندنه‌وه‌و كوشتن‌و خه‌ونه‌كانی مرۆڤی كورد ده‌كات، تێكستیان
ده‌وێت كه به ڕوونی باسی لێدان‌و كوشتنی كچان‌و ژنان بكات، نه‌ك تێكستی
جوانی هونه‌ری له ئاستێكی به‌رزدا، كاری گرنگ لێره ئه‌وه‌یه كه تێڕوانینی
ئه‌وروپییه‌كان له‌م باره‌یه‌وه بگۆڕین، به‌ڵام ئێمه گه‌ر بێین‌و تێكستی وا
خراپیان بخه‌ینه به‌رده‌ست‌و به‌دڵی ئه‌وان بكه‌ین، ئه‌وا قه‌ت تێكسته
جوانه‌كانمان نابینن‌و ناناسن.
بۆ ئه‌وه‌ش كه ژیانی من له رۆژئاوایه‌و به كوردی ئه‌نووسم‌و خوێنه‌ری من
لێره‌یه، ئێستا له هه‌ر قوژبنێكی ئه‌م دونیایه‌دا بیت، نووسه‌ر ئه‌توانێت چی
ئه‌وێت بینووسێت‌و به چركه‌یه‌ك بیگه‌یه‌نێته هه‌موو شوێنێك، ئینته‌رنێت دنیای
وا بچووك كردۆته‌وه جیاوازی له شوێندا به‌و شێوه‌یه نه‌ماوه، به‌ڵام بێگومان
بۆ رۆژنامه‌نووسێك كه له باره‌ی رووداوه رۆژانه‌ییه‌كان‌و گه‌نده‌ڵی سیاسیی‌‌و
شه‌قامی كوردییه‌وه ده‌نووسێت، بوونی له وڵات‌و له‌ناو رووداوه‌كاندا زۆر
گرنگه‌و بێ ئه‌و ئاماده‌ییه ره‌نگبێت كارێكی ئه‌سته‌م بێت فریای هه‌موو شتێك
بكه‌وێت، به‌ڵام بۆ نووسینی تێكستێكی ئه‌ده‌بی چی چیرۆك بێت یان رۆمان‌و شیعر
له هه‌چ قوژبنێكی ئه‌م دونیایه بیت، ئه‌توانیت به‌كاری جوان هه‌میشه
ئاماده‌بیت.
ئاوێنه: له چیرۆكه‌كانتدا جۆرێك له گۆڕان‌و بره‌ودان به ئه‌زموونی
چیرۆكنووسینی تۆ ده‌بینرێت، به‌ڵام تا ئێستا ره‌خنه‌گرانی كورد كه‌م له‌سه‌ر ئه‌م
لایه‌نه‌ی تۆ قسه‌یان كردووه؟ هۆكاری ئه‌مه بۆچی ده‌گێڕیته‌وه؟
ئارام كاكه‌ی فه‌لاح: ئه‌م باره ته‌نها منی نه‌گرتۆته‌وه، با من بێم‌و به
جۆرێكی تر گوزارشتی لێبكه‌م‌و به‌سه‌رهاتێك بگێڕمه‌وه، له كۆندا نووسه‌رێك
هه‌بوو كه بێده‌نگییه‌كی ته‌واویان له نووسینه‌كانی كردبوو، هیچ شتێكیان
له‌سه‌ر نه‌ده‌نووسی، ئه‌ویش زۆر توڕه بوو، جنێوی به‌و كه‌سه ده‌دا كه
به‌رهه‌مه‌كانی ده‌خوێنێته‌وه‌و شتی له‌سه‌ر ده‌نووسێت‌و ئه‌وه‌شی كه له
داهاتوودا به‌سه‌ری ده‌كاته‌وه، له‌مه‌دا خواوه‌نده‌كان پشتگیرییان لێكرد‌و
بڕیاریاندا ئه‌و كه‌سه به نه‌فره‌ت بكه‌ن‌و بۆ ماوه‌یه‌كی زۆر خه‌وی لێبخه‌ن،
له‌پڕ پیاوێك كه ئاگای له‌م بڕیاره نییه، له دووره‌وه دێت تێكستێكی ئه‌وی
له‌لا جوان ده‌بێت‌و له‌سه‌ری ده‌نووسێت، یه‌كسه‌ر به‌ر نه‌فره‌ت ده‌كه‌وێت‌و
خه‌وی لێده‌كه‌وێت تا كاتێك به‌ئاگا دێته‌وه، هێنده به‌رهه‌می له‌به‌رده‌مدا
بێت كه فریای هیچ نه‌كه‌وێت، ئه‌و پیاوه تا ئێستاش هه‌ر نووستووه.
ره‌خنه‌گری ئێمه له‌و پیاوه ده‌چێت كه نووستووه‌و خه‌به‌ری نه‌بۆته‌وه،
نووسه‌ری ئێمه‌ش له‌و نووسه‌ره ده‌چێت كه هه‌ر تێكست ده‌نووسێت‌و كه‌س ئاگای
له به‌رهه‌مه‌كانی نییه، له‌وه ئه‌چێت ئه‌م سه‌رده‌مه سه‌رده‌می نووسین بێت
به‌بێ خوێندنه‌وه‌و كه‌شف كردنی جوانییه‌كان، ئێمه تێكستی زۆر خراپمان هه‌یه
كه به‌كه‌ڵكی خوێندنه‌وه نایه‌ن، گرفته‌كه‌ش له‌وه‌دایه كه تێكسته
جوانه‌كانیش ناخوێندرێنه‌وه، من خۆم له‌گه‌ڵ خوێندنه‌وه‌ی هه‌موو تێكستێكدام، چ
باش چ خراپ، گه‌ر نووسینێك خراپ بێت با بێین‌و ناشیرینییه‌كانی كه‌شف بكه‌ین،
كه‌شفكردنی ناشیرینی جۆرێكه له كه‌شفكردنی جوانی، كه‌شفكردنی جوانییه‌كانی
تێكستێكی باشیش جۆرێكه له كه‌شفكردنی ناشیرینییه‌كانی تێكستێكی خراپی تر،
ئه‌مه جۆرێكه له یاریكردن، ئه‌و كه‌سانه ده‌یكه‌ن كه له یاساكانی ئه‌م
یارییه ده‌زانن، ئه‌و كه‌سانه‌ش كه خه‌ریكی دنیای نووسینن مه‌حكومن به‌م
یارییه‌و رێساكانی ئاستی به‌شداریكردنی.
ئه‌و كه‌سانه‌ش كه ئه‌نوون‌و خه‌به‌ریان نه‌بۆته‌وه، له دۆڕاندنی ئه‌م
یارییه‌دا به‌شدارن، ئه‌وه ته‌نها مێژووی ئه‌ده‌به كه حوكمی ئه‌وه ئه‌كات كه
كێ نووستووه‌و خه‌به‌ری بۆته‌وه، كێش قه‌ت نانوێت.