چاوپێکه‌وتن له‌گه‌ڵ چیرۆکنووس ئارام کاکه‌ی فه‌لاح دا، ( نووسین هه‌میشه گه‌ڕانه به دوای نه‌دۆزراوه‌کاندا )
زۆر جاران له ساتی خوێندنه‌وه‌ی چیرۆکێکدا ، سه‌رمان سوڕماوه له به‌رانبه‌ر ئه‌و
فه‌زا تایبه‌تییه‌ی که له چیرۆکه‌که‌دا هه‌بووه ، ده‌بێ چی بێ وای کردبێت چیرۆک
خاوه‌نی ئه‌و فه‌زا تایبه‌ته بێت. خه‌یاڵ یاخود ڕووداو، دیدگا یان شێواز؟ چییه
له چیرۆکدا پڕمان ده‌کات له سه‌رسامی؟ ده‌رباره‌ی تایبه‌تمه‌ندی چیرۆک و سه‌رسام
بوونمان به چیرۆک ، ( ئارام کاکه‌ی فه‌لاح ) مان دواند. ئه‌و خاوه‌نی ڕۆمانێک و سێ
کۆمه‌ڵه چیرۆکه ، به‌م زوانه کۆمه‌ڵه چیرۆکێکی تری بڵاوده‌بێته‌وه، ئه‌و
سه‌رباری زمان و دیدگا تایبه‌تییه‌که‌ی ، وه‌لێ که‌متر قسه‌ی له‌سه‌ر کراوه‌و به
بێده‌نگی کتێبه‌کانی تێپه‌ڕیوون.
هاوڵاتی .. بۆ چیرۆک ده‌نووسیت ؟ هۆکاری ئه‌وه
چییه شتی دیکه ناکه‌یت ، چیرۆک ده‌نووسیت ؟
ئارام..نازانم له مێژه ئه‌و پرسیاره‌م له خۆم نه‌کردووه، به‌ڵام هه‌ست ده‌که‌م
چیرۆک هێزێک ده‌دات به مرۆڤ ته‌نها
سه‌یر نه‌کات ، ته‌نها به خه‌یاڵ شته‌کان نه‌بینێ ، به‌ڵکو هێزێکی زیاده‌شی
پێده‌دا که بیانگێڕێته‌وه ، هێزی گێڕانه‌وه له هه‌موو هێزێکی تر کاریگه‌رتره .
هێزێکه ده‌توانێ کار له ئاراسته‌ی ڕووداوه‌کان بکات، ئه‌وه‌ی که مافێکت ده‌داتی
جوانی په‌خشبکه‌یته‌وه، خۆشه‌ویستی بڵاوبکه‌یته‌وه ، چێژه‌که‌ی هێزێکی له‌بن
نه‌هاتووه .
له چیرۆکدا هه‌ستێکی گه‌وره‌م هه‌یه به ئازادی، مانایه‌ک بۆ گه‌ڕانی بێ کۆتایی
خۆم ده‌دۆزمه‌وه، گه‌ڕانێک که ده‌مه‌وێت هه‌موو ڕۆژێک خۆی تازه بکاته‌وه .
چیرۆکنووسین لای من تاقیگایه‌که بۆ تاقیکردنه‌وه‌ی ئیراده‌ی خۆم،
پڕێتی له خونچه که ئاویان ده‌ده‌م و هه‌موو چرکه‌یه‌کیش دڵم لای ئه‌وه‌یه که
گوڵه‌کانی نایلۆنی ده‌رنه‌چن .
من که ده‌نووسم به‌و مانایه دێ که شتێکی ترم ده‌وێ له‌وه‌ی که هه‌یه، چونکه
ئه‌وه‌ی که هه‌یه پێی ڕازی نیم. ئه‌وه‌ش که پێی ڕازی نیم به چیرۆک شه‌ڕی
له‌گه‌ڵ ده‌که‌م، ئه‌وه‌ش پاڵنه‌رێکی گه‌وره‌یه بۆ نووسین
هاوڵاتی ..ئایا چیرۆک هه‌یه جاوید بێ ؟ گه‌ر هه‌یه سیفه‌ته‌کانی چین ؟ ئه‌ی
ئه‌وه چییه وای له هه‌ندێ چیرۆکه‌کانی
دونیا کردووه ته‌مه‌نیان به سه‌ده‌کاندا تێپه‌رێ ؟
ئارام .. بێگومان هه‌یه ، چیرۆکی زۆر هه‌ن له کۆنه‌وه تا ئێستاش هاتوون و
له‌گه‌ڵماندا ده‌ژین، چیرۆکی جاوید و نه‌مر ئه‌و چیرۆکانه‌ن که هه‌ڵگری پرسیاری
گه‌وره‌ن بۆ هه‌موو مرۆڤایه‌تی .ئه‌و چیرۆکانه‌ن که له سه‌رده‌می جیاواز جیاوازدا
خۆیان تازه ده‌که‌نه‌وه ،ئێمه ده‌زانین هه‌موو سه‌ده‌یه‌ک پرسیاری خۆی له
هه‌ناوی خۆیدا هه‌ڵگرتووه .
چێژ و تێڕوانینی ئێمه بۆ ژیان ئێستا جیاوازه وه‌ک چێژی مرۆڤی سه‌ده‌کانی 18و 19
20 . به‌ڵام چی وا له ئێمه ده‌کات تا ئێستاش به هه‌ندێ تێکست سه‌رسام بین ، وه‌ک
وتم هه‌موو سه‌رده‌مێک پرسیاری خۆی هه‌یه ، هه‌ندێ چیرۆک و ڕۆمانی ئێستا هه‌ن که
کاری گه‌وره‌مان لێده‌که‌ن تا گریان ، چونکه باسی ئازار و فرمێسکه‌کانی ئێستامان
ده‌که‌ن ، پرسیاره‌که ئه‌وه‌یه ئه‌و چیرۆکه‌ی ئێستا تۆ ده‌گرێنێ ئایا ده‌توانێ
مرۆڤێکی تر په‌نجا ساڵی تر سه‌د ساڵی تر بگرێنێ ؟ له بیره‌وه‌رییه‌کانی ( ئاننا
دۆستۆیۆفسکایا ) دا که ژنی نووسه‌ری گه‌وره‌ی ڕووس دۆستۆیۆفسکی بووه ده‌نووسێ ،
که مێرده‌که‌م ڕۆمانی ( برایانی کارامازۆف ) م بۆ نووسییه‌وه ،ئه‌و ڕۆمانه‌که‌ی
به ده‌م پێ ده‌ووتم و منیش ده‌منووسییه‌وه، له هه‌ندێ شوێندا ، به تایبه‌تی له
دیالۆگه‌کاندا خۆم بۆ ڕانه‌ده‌گیرا و ده‌گریام ، فرمێسکه‌کانم ده‌ڕژانه سه‌ر ئه‌و
لاپه‌ڕه‌یه‌ی به‌ر ده‌مم ، بۆ ئه‌وه‌ی لاپه‌ڕه‌که نه‌شێوێنم و ئه‌ویش فرمێسکه‌کانم
نه‌بینێ ، تا خه‌یاڵ و بیرکردنه‌وه‌ی لێ تێک نه‌ده‌م یه‌کسه‌ر چاوه‌کانم ده‌سڕین و
به دزییه‌وه ده‌گریام.
ئێستا ڕه‌نگه زه‌حمه‌ت بێ به‌و شێوه‌یه له ئه‌وروپا و ته‌نانه‌ت له ڕوسیاشدا
یه‌کێ بدۆزیته‌وه به‌و شێوه‌یه‌ی ئاننا دێر به دێر له‌گه‌ڵ خوێندنه‌وه‌ی (
برایانی کارامازۆف ) دا فرمێسک هه‌ڵبڕێژێ ،هه‌رچه‌نده تاقه گریانێک ئه‌و گریانه
نییه که ته‌نیا فرمێسک شووناسی بۆ ده‌رکات ، به‌ڵکو گریان جۆری زۆره . ڕه‌نگبێ
ئێستا خوێنه‌ری ڕووس زیاتر ڕۆمانه‌کانی ( بۆریس ئه‌کۆنین ) بخوێنێته‌وه وه‌ک
رۆمانی ( شاژنه‌ی زستانه ) و ( تورکیس گامبی ) ، که زۆر باسی مێژووی ڕووسیا
ده‌کات و 12 ڕۆمانی هه‌یه‌و زۆربه‌یان له ڕووسیا کراون به فیلم و ئێستاش یه‌کێ
له رۆمانه‌کانی ده‌کرێ به فیلم له هۆلیهود، هه‌روه‌ک چۆن ڕۆمانه‌کانی
دۆستۆیۆفسکیش له کاتی خۆیدا به قووڵی باسی ئازاره‌کانی مرۆڤی کردووه له سه‌ده‌ی
نۆزده‌داو به په‌یوه‌ندییه‌کی پته‌وه‌وه به‌ستراوه‌ته‌وه به زه‌مه‌نی خۆیه‌وه،
به‌ڵام دوایی که 50 یان 100 ساڵ تێده‌په‌ڕێ ، ئیدی زۆر شت ده‌گؤڕێ سه‌یرکردن و
گرفت و جۆری ژیان و بیرکردنه‌وه گۆڕانی بنه‌ڕه‌تییان به‌سه‌ردا دێ ، به‌ڵام شتێ
له دۆستۆیۆفسکیدا هه‌یه و له‌وانی تردا نییه ، شتێ له‌وه‌وه سه‌ده‌کان ده‌بڕێ و
ده‌گاته لای ئێمه ، که پاڵه‌وانێکی ئه‌و پێمان ده‌ڵێ که ئێمه هه‌موومان
تاوانبار ده‌بین گه‌ر یه‌کێ به ناحه‌ق بکوژرێ یان غه‌دری لێ بکرێ و ئێمه‌ش بیبینین
و قسه نه‌که‌ین، ئه‌وا ئێمه‌ش له تاوانه‌که‌دا به‌شدارین ، ئه‌م جۆره پرسیارانه
سه‌ده دوای سه‌ده مرۆڤ ناتوانێ له خۆی نه‌کات، ئه‌وه‌ش وا ده‌کات که خۆی تازه
بکاته‌وه و جاوید بێ .له ڕاستیدا من چوومه‌ته ماڵه‌که‌ی دۆستۆیۆفسکی ، ئه‌و
ژووره‌شم بینیووه که ڕۆمانی ( برایانی کارامازۆف ) ی تیا نووسی، نا ئازیزان وا
مه‌زانن خۆی ده‌عوه‌تی کردووم، به‌ڵکو ماڵه‌که‌ی ئه‌و بووه به موزێ و هه‌رکه‌سێ
ڕێی که‌وته سانپێترسبورگ و بیه‌وێ بڕوات ده‌توانێت .بۆیه من ئه‌وم به نموونه
هێنایه‌وه چونکه ڕۆمانه‌کانی ئه‌و ئێستاش له ئه‌وروپا و له‌م سویده‌شدا چه‌ند
ساڵ جارێ چاپ ده‌کرێنه‌وه .
هاوڵاتی . چی ئه‌م کۆمه‌ڵه چیرۆکه‌ت (
نووسینه‌وه‌ی دڕک ) له کۆمه‌ڵه چیرۆکه‌کانی ترت جیا ده‌کاته‌وه ؟
ئارام .. ئه‌وه‌ی که جیای ده‌کاته‌وه له‌م چه‌ند خاڵه‌دا کۆیان ده‌که‌مه‌وه
*له‌م کۆمه‌ڵه چیرۆکه‌دا هه‌ر چیرۆکێکی وه‌ربگری له کۆمه‌ڵێک چیرۆکی بچووک بچووک
درووست بووه که به
هه‌موویان چیرۆکێکی گه‌وره‌تر درووست ده‌که‌ن
*له هه‌ناوی هه‌ر چیرۆکێکدا چه‌نده‌ها چیرۆکی نووستوو هه‌یه که
نه‌نووسراونه‌ته‌وه‌و له‌هه‌چ کاتێکدا بمه‌وێ ده‌توانم بچمه‌وه سه‌ریان بیانکه‌مه
چیرۆکێکی سه‌ربه‌خۆ.نموونه‌ی ئه‌وه‌ش ( غه‌ریب ڕیکۆرد ) .
*یاری کردن به کات و شوێن له‌م چیرۆکانه‌دا سه‌ربه‌ستییه‌کی باشتری داومه‌تێ،
خه‌یاڵ و فه‌نتازییا به‌شدارییه‌کی بنه‌ڕه‌تی ده‌که‌ن له چیرۆکه‌کاندا ، ته‌کنیک
دوای فه‌نتازییا ده‌که‌وێ تا بینووسێته‌وه.
*به حیکایه‌ت کردنی چیرۆک ، یان تواندنه‌وه‌ی حیکایه‌ت له ناو چیرۆکدا که به
بڕوای من ئه‌م لایه‌نه له چیرۆکی کوردیدا فه‌رامۆش کراوه ، حیکایه‌ت نه‌ک وه‌ک
دیکۆر به‌ڵکو ببێته سه‌نته‌ری گێڕانه‌وه.
هاوڵاتی .. ئه‌وه‌ی وای کردووه شێوازی گێڕانه‌وه
لای تۆ بگۆڕێت ئه‌وه‌یه هێشتا چیرۆک به‌رده‌وامه له ئه‌گه‌ره‌کانی
به شوێن نه‌دۆزراوه‌کاندا ؟ هێشتا چیرۆک هه‌موو شتێکی که‌شف نه‌کردووه ؟
ئارام .. لای من گێڕانه‌وه ده‌بێ ده‌ستنیشانی شێوازی نووسین بکات ، نه‌ک به
پێچه‌وانه‌وه، واته نابێ تۆ ته‌کنیکێکی حازر به‌ده‌ستت پێ بێ و گێڕانه‌وه‌که‌تی
دوا بخه‌یت ، که زۆربه‌ی زۆری چیرۆکی کوردی وا ده‌کات .بۆیه ته‌کنیک لای ئێمه
لاواز و که‌م خوێنه .هه‌موو گێڕانه‌وه جیاوازه‌کان پێویستیان به شێوازێکی
جیاوازی نووسین هه‌یه ، بۆیه نووسین هه‌میشه گه‌ڕانه به دوای نه‌دۆزراوه‌کاندا
، شێوازی تازه هه‌ر به‌وه نابێ تۆ بێیت و کاته‌کان پچڕ پچڕ بکه‌یت و وا بزانیت
ته‌کنیکێکی تازه‌ت به‌کار هێناوه ، به‌ڵکو له‌و پچڕ پچڕ کردنه‌شدا نابێ تۆ
هارمۆنییه‌تی گێڕانه‌وه که شاده‌ماری چیرۆکه‌که‌یه له ده‌ست به‌یت .له لایه‌کی
تره‌وه نه‌بوونی ڕووداوی چاوه‌ڕوان نه‌کراو له چیرۆکی کوردیدا زۆر که‌مه یان
هه‌ر نییه ، له چیرۆکێکدا به ده‌یه‌ها شتی زیاد باس ده‌کرێن که خزمه‌تی
چیرۆکه‌که ناکه‌ن ، ( چێخۆڤ ) ده‌ڵێ گه‌ر له چیرۆکێکدا تفه‌نگێک له ژوورێکدا
هه‌ڵواسرابوو ده‌بێ فیشه‌که‌که‌ی بته‌قێندرێ پێش ئه‌وه‌ی چیرۆکه‌که ته‌واو بێت .
هاوڵاتی..تۆ له ساڵی 1992 دا ئه‌زموونی ڕۆمانت
هه‌یه ، چی وات کردووه تۆ وه‌ک چیرۆکنووس ناسرابیت ؟ ئه‌ی ده‌رباره‌ی ڕۆمان چی
ده‌بێت ؟
ئارام .. من زۆرم پێ خۆشه ڕۆمان بنووسم ، زۆریش بیری لێ ده‌که‌مه‌وه، به‌ڵام وه‌ک
خۆت ده‌بینی ده‌مێکه نه‌منووسیووه ، کاری ڕۆمان نووسین له چیرۆک جیاوازتره .
رۆمان نوسین وه‌ک کاری ئه‌رکیتیکتوور ( بیناسازی)
وایه ، که ئیشکردن تیایدا زۆر فراوانه و سه‌ربه‌ستییه‌کی زیاترت ده‌داتێ و له
ڕووبه‌رێکی گه‌وره‌تردا کار ده‌که‌یت.
وه هه‌چ شتێکت بوێ ده‌توانی قووڵبیته‌وه تیایدا، نووسین له ڕۆماندا که‌مێ
خاوتره و به کاوخۆ بینا ده‌کرێ ..
به‌ڵام بینای چیرۆک خێراتره و به‌رگه‌ی گێڕانه‌وه‌ی خاو ناگرێ ، به‌رگه‌ی کۆمه‌ڵێ
ده‌نگی زۆر و پاڵه‌وانی زۆر ناگرێ ،به‌ڵام ڕۆمان مونتاژی کۆمه‌ڵێک سه‌رنجی
پاڵه‌وانه که هه‌ریه‌که‌یان شتێکی که‌م له ڕووداوه‌کان ده‌گێڕنه‌وه،
دوای ئه‌و ڕۆمانه جوانانه‌ی ( به‌ختیار عه‌لی ) له‌م چه‌ند ساڵه‌ی دوواییدا ، مرۆڤ
ده‌بێ ئاگای له خۆی بێت گه‌ر
بیه‌وێ ڕۆمان بنووسێ، چونکه وه‌ک ( ک گ چێسته‌رتوون ) ده‌ڵێ که رۆمانی باش ئه‌و
ڕۆمانه‌یه که ڕاستی
ته‌واومان له باره‌ی پاڵه‌وانه‌که‌یه‌وه ده‌داتێ ، ڕۆمانی خراپیش ئه‌و ڕۆمانه‌یه
که ڕاستی ته‌واومان له باره‌ی نووسه‌ره‌که‌یه‌وه ده‌داتێ.
30_10 _2007
سازدانی .. زانیار محه‌ممه‌د
رۆژنامه‌ی هاوڵاتی 14_11_2007