ته‌وه‌ره‌ی نووسه‌ر و خۆکوشتن
چاوپێکه‌وتن له‌گه‌ڵ ئارام کاکه‌ی فه‌لاح
سازدانی : ڕابه‌ر فاریق
پ1 : چی کۆمه‌کمان ده‌کات بۆ ئه‌وه‌ی بزانین که نووسه‌ر له ڕووی جه‌سته‌یی ، یاخود ڕوحیی له نێوچووه؟
پ2: ئه‌گه‌ر نووسین روونانی دونیایه‌کی دی بێت به وشه، ده‌کرێت له چ حاڵه‌تێکدا خۆکوشتن ده‌لاله‌ت له وه‌ها حاڵه‌تێک بکات؟
ئارام کاکه‌ی فه‌لاح: له راستیدا من ده‌مه‌وێ ئه‌م دوو پرسیاره پێکه‌وه وه‌ڵام بده‌مه‌وه، چونکه هه‌ست ده‌که‌م که زۆر له یه‌که‌وه نزیکن. ئه‌وه‌ی کۆمه‌کمان ده‌کات کۆمه‌ڵیک تێکسته که نووسه‌ر ده‌یخاته به‌ر ده‌می خوێنه‌ر.من لێره‌دا باسی له‌ناوچوونی نووسه‌ر ناکه‌م بۆ جه‌سته‌ی، چونکه ئه‌وه ته‌نها فیزیۆڵۆژییه‌و مردن ده‌گه‌یێنێ، ئه‌وه‌ی لێره‌دا گرنگه بۆ پرسیاره‌که له ناوچوونێکی ڕووحییه که تێکستێک ده‌یبه‌خشێته ئێمه. هه‌ر وه‌ک چۆن له‌شی مرۆڤ پێش نه‌خۆشی کۆمه‌ڵێک هێما و ئاماژه ده‌داته ده‌ره‌وه‌ی خۆی وه‌ک ئاگادارکردنه‌وه‌یه‌ک ، هه‌ندێ تێکستیش هه‌مان وه‌زیفه‌ی هه‌یه، تۆ له‌ناو چیرۆکێکدا ، رۆمانێکدا ، شیعرێکدا هه‌ستی ته‌واو ده‌که‌یت به‌وه‌ی که نووسه‌ره‌که‌ی ماندووه‌و له بارێکی ده‌روونی دژواردایه، هه‌ست ده‌که‌یت تێکسته‌که هاوارێکه وخاوه‌نه‌که‌ی داوای یارمه‌تی ده‌کات، تێکستی کوردی پڕێتی له‌و هاوارانه، به‌تایبه‌تی ئه‌وانه‌ی گه‌نجه‌کان، بۆیه ده‌بێ ئێمه هه‌میشه ئاگامان لێیان بێت و تێکسته‌کانیان به جدی وه‌رگرین. تۆ سه‌یری شیعر و چیرۆکی گه‌نجه‌کان، پڕن له مردن و خۆکۆشتن و ته‌نیایی و قه‌بر وتاریکیی و تارمایی و نیگه‌رانیی وته‌رم و شه‌ڕو به‌دبه‌ختیی و خوێن.ئه‌م فه‌رهه‌نگه حه‌ز ناکه‌م ببێته فه‌رهه‌نگی گه‌نجه‌کان ، حه‌ز ناکه‌م ببێته شێوازی نووسین و زمانی ده‌ربڕین و مۆنۆپۆڵی تێکسته‌کان بکات، به‌ڵام ئه‌مه‌ش ئه‌وه ناگه‌ێنێ که ئه‌وان باسی ئه‌و شتانه نه‌که‌ن که ژیانیانی له‌ت و په‌ت کردووه.من ده‌زانم زۆر هۆ هه‌ن که وای کردووه نووسینی کوردی ئه‌و جۆره ڕه‌وته وه‌ربگرێ.زه‌قترینیان ره‌نگه ئه‌و باره ناجێگیره بێ که کوردستان پیای تێپه‌ر ده‌بێ و سیاسییه‌کانمان ڕوژ به ڕۆژ خراپتری ده‌که‌ن و ئه‌مه‌ش به هه‌موو کێشی خۆیه‌وه دابه‌زیوه‌ته ناو تێکسته‌کانه‌وه. به‌شێکی تریشی هه‌وڵنه‌دانی گه‌نجه‌کان خۆیانه بۆ خۆڕاپسکاندن له‌و فه‌رهه‌نگه‌ی که نه‌وه‌ی پێش خۆیان بۆیان جێ هێشتووه، به‌شێکی تریشی ته‌نها چاولێکردن و لاسایی کردنه‌وه‌یه‌کی ڕووته‌و هیچی تر. هه‌ندێکیان وا ده‌زانن گه‌ر چیرۆکێک ئه‌و وشانه‌ی تیا نه‌بێت ناخوێنرێته‌وه.گه‌ر شیعرێک باسی ته‌نیایی و سووتان و نیگه‌رانیی نه‌کات سه‌رنجی که‌س ڕاناکێشێت. بێگومان به‌شێکی تریشی په‌یوه‌ندی به ته‌مه‌ن خۆیه‌وه هه‌یه، به‌بڕوای من مرۆڤ تا بیست ساڵی وا ده‌زانێت دونیا ده‌گۆڕێت و دونیا گۆڕین ئاسانه، به بێ ئه‌وه‌ی بزانێت چۆن؟به بێ ئه‌وه‌ی بزانێت که کاریته‌کانی دونیا هێنده قووڵ ڕۆچوونه که به خه‌یاڵ نه‌ک ته‌نها ناڕووخێن به‌ڵکو جووڵه‌ش ناکه‌ن. له بیسته‌وه تا سی هه‌وڵده‌دات خۆی بنووسێته‌وه، خه‌می خۆی وسووتانی خۆی و ماڵی کاولی خۆی و کۆڵانه به‌دبه‌خته‌که‌ی، به‌ڵام له‌دوای سییه‌وه نووسه‌ران ده‌که‌ونه نووسینه‌وه‌ی دونیا.دونیایه‌کی گه‌وره‌تر و له ئاستێکی فراوانتردا ده‌یبینن. به‌ڵام ئه‌مه‌ی من ده‌یڵێم یاسا نییه و ئه‌وه ناگه‌ێنێ که نابێ له چل ساڵیدا باسی خۆت بکه‌یت، یان نابێ له بیستدا باسی هه‌موو دوئیا بکه‌یت. نه‌خێر من مه‌به‌ستم ئه‌وه نییه ،هه‌موومان ڕامبۆی شاعیرمان له‌به‌ر چاوه که له نۆزده ساڵیدا چه‌ند قه‌سیده‌ی جوانی نووسی و کاری له‌سه‌ر هه‌موو شیعری جیهانی به‌جێهێشت،یان شاعیری ڕووس ئه‌لیکسه‌نده‌ر بلوک دیسانه‌وه له نۆزده ساڵیدا به شیعره‌کانی وه‌کو ساحیرێک پێشبینی ڕووداوه سیاسییه‌کانی 1905 ی ده‌کرد. نه‌ک ته‌نها ئه‌وان به‌ڵکو زوری تریش له ته‌مه‌نی که‌مدا شتی گه‌وره‌یان وتووه.ئێمه‌ش هه‌موومان که‌م تا زۆر باسی خۆکوشتن هاتؤته به‌رهه‌مه‌کانمانه‌وه،خۆکوشتن له هه‌موو سه‌رده‌مه‌کاندا پرسیارێکی ئه‌کتوێله و دێته ناو نووسینه‌وه،به‌ڵام مرۆڤ ده‌بێ زۆر به ئاگاییه‌وه به‌کاری بێنێت.من خۆم چیرۆکی ( زێراب) م له ته‌مه‌نی 24 ساڵیدا نووسی ، له کاتی خۆیدا ناردم بۆ گۆڤاری(یه‌کگرتن) که له دانیمارک ده‌رده‌چوو ،له ژماره‌ی 5 ی ساڵی 1988 دا بڵاوکراوه‌ته‌وه، دوایش له 1991 دا له کۆمه‌ڵه چیرۆکی یه‌که‌ممدا هه‌ر به ناوی ( زێراب)ه‌وه له سوید بڵاوکراوه‌ته‌وه،له‌وێدا من باسی گه‌نجێک ده‌که‌م که ده‌یه‌وێت به ژه‌هر خۆی بکوژێت، گه‌نجێک که له سه‌ربازی رایکردووه و به ته‌نیا له ژێرزه‌مینێکدایه له‌گه‌ڵ کۆمه‌ڵێک مشکدا ده‌ژی، من کاتی خۆی دوای ته‌واو کردنی زانکۆی مۆسڵ به‌شی زانستی فیزیا ،نه‌چووم بۆ سه‌ربازی و نه‌مویست به‌شداری شه‌ڕ بکه‌م ،چووم بۆ ئێران و دووای ئه‌وه‌ش بۆ شام. له شام ئه‌و چیرۆکه‌م نووسی، له حاڵه‌تێکی ده‌روونی زۆر خراپدا ده‌ژیام ، ئێستا که بیری لێ ده‌که‌مه‌وه وا دێته به‌ر چاوم که ڕه‌نگبێ ئه‌و چیرۆکه منی له مردن رزگارکردبێت، وه‌ک پاڵه‌وانه‌که له جیاتی نووسه‌ره‌که‌ی خۆی بکوژێت.کاتی خۆی له نامه‌یه‌کدا له 1998 دا هاوڕێی ئازیزم چیرۆکنووس کاروان کاکه‌سوور ،ئه‌م چیرۆکه‌ی به باشترین چیرۆکه‌کانی من له قه‌ڵه‌م دا و ده‌نووسێ به ڕاستی ئه‌گه‌ر رۆژێ له رۆژان به جدی باسی چیرۆکی هونه‌ریی ئه‌م سه‌ده‌یه‌ی خۆمان بکه‌ین ، ناکرێت ئه‌و کۆمه‌ڵه چیرۆکه له بیر بکه‌ین و له‌سه‌ریان نه‌وه‌ستین، ئه‌و ئێستاش هه‌ر چیرۆکێک بنووسم به زێراب به‌راوردی ده‌کات و باسی ده‌کاته‌وه و حه‌ز ده‌کات من به‌و شێوه‌یه بنووسم ، منیش هه‌میشه پێی ده‌ڵێم دانیشه کاروان من قه‌ت نامه‌وێ وه‌ک زێراب بنووسمه‌وه. ئه‌و سه‌رده‌مه ڕۆی ، نامه‌وێ پاڵه‌وانه‌کانم خۆیان بکوژنه‌وه، چونکه من ئێستا پاڵه‌وانه‌کانم له‌جاران خۆشتر ده‌وێن. هه‌روه‌ک چۆن من نامه‌وێ وه‌ک زێراب بنووسمه‌وه، نامه‌وێ کاروانیش ئێستا وه‌ک چیرۆکه باشه‌کانی کۆمه‌ڵه ئه‌سپیدیلۆن و منداڵیم ئاسکێک بوو بنووسێت، چونکه بۆ ئه‌ویش ئه‌و زه‌مه‌نه ڕۆی.بۆیه هه‌ردووکمان ده‌بێ
شتی تر بنووسین و دونیای تر تاقی بکه‌ینه‌وه.
پ3 : که‌ی پرۆسه‌ی خۆکوشتن تێکه‌ڵاوی ئاگایی، یان نائاگایی ده‌بێت؟
ئارام کاکه‌ی فه‌لاح: دیسانه‌وه من لێره‌وه پێم باشه بچینه‌وه ناو تێکسته‌کان ، چونکه هه‌موو وه‌ڵامه‌کان له‌وێدان،
ئێمه لیسته‌یه‌کی درێژمان له‌به‌ر ده‌ستایه، لیسته‌ی خۆکوشتنی نووسه‌ر و شاعیرانی دونیا. به‌خۆشحاڵییه‌وه تا ئێستا کوردێکی تیا نییه، نا ئه‌مه ته‌علیق نییه به‌ڵکو به‌ڕاستی پێم خۆشه چونکه من خۆکوشتن به باش نازانم و شتێ نییه مرۆڤ شانازی پێوه بکات ،یان هه‌ندێ پێیان وا بێت که نووسه‌ری کورد له‌و ئاسته‌دا نه‌بێ که خۆی بکوژێت، نا، نووسه‌ر وڕۆشنبیر و شاعیری کورد خۆی ناکوژێت، چونکه فریا ناکه‌وێت ئه‌و کاره بکات، پێویستی به‌وه نییه چونکه یان خه‌م دایده‌ڕزێنێت و تووشی نه‌خۆشی دڵ وبه‌ربوونی خوێنی ده‌ماغ ده‌بێت، یان وڵات به‌جیدێڵێت و مه‌نفا ده‌یکوژێت، یان وه‌ک نه‌جمه‌دینی مه‌لا له ژوورێکی ته‌نیادا پشیله ده‌یخوات و که‌س پێی نازانێت. گه‌ر لێره‌دا باسی نووسه‌رێکی گه‌وره بکه‌ین که لای ئێمه زۆر خۆشه‌ویست و ناسراوه ئه‌ویش ( سادقی هیدایه‌ت)ه. پێش ئه‌وه‌ی ئه‌م نووسه‌ره به گاز خۆی بخنکێنێت، چه‌ند به‌رهه‌مێکی بۆ به‌جێ هێشتین که هه‌موو ئاماژه‌ی ئه‌وه‌یان ده‌کرد که له نائاگاییدا ئه‌م پیاوه نه‌خۆشه و به‌رگه‌ی ژیان ناگرێت، بۆیه ده‌ڵێم باشترین شت گه‌ڕانه‌وه‌یه بۆ تێکسته‌کان ،له‌م باره‌شدا چیرۆکی (زینده به گۆڕ ) و ( کونده په‌پووی کوێر)، ئاماژه‌یه‌کی ته‌واون به‌وه‌ی که ئه‌م نووسه‌ره نه‌خۆشه و پێویستی به یارمه‌تییه، به‌ڵام به بێ یارمه‌تی و له ژوورێکی ته‌نیادا له مه‌نفا و به تریاکێکی زۆره‌وه که رۆژانه ده‌ستی بکه‌وتایه به‌کاری ده‌هێنا،له ته‌مه‌نی 48 ساڵیدا خۆی ده‌خنکێنێت.
پ4: خۆکوشتن په‌یوه‌ندی به جورئه‌ته‌وه هه‌یه ؟
ئارام کاکه‌ی فه‌لاح : نه‌خێر من بڕوام به‌وه نییه ،به‌ڵکو بڕوای ته‌واوم به‌وه‌یه که خۆکۆشتن په‌یوه‌ندی ته‌واوی به نه‌خۆشییه‌وه هه‌یه ، که‌سێک خۆی ده‌کوژێت که له حاڵه‌تێکی دژواری ده‌روونیدا بێت،هاوار بکات و که‌س گوێ له هاواره‌کانی نه‌گرێت، له‌ڕاستیدا زانست وه‌ڵامێکی باشی ئه‌و حاڵه‌ته‌مان ده‌داته‌وه، که خۆکوشتن فه‌رمانی مێشکه به مرۆڤ بۆ هه‌ستانی به کردارێکی له‌و جۆره ، نه‌ک جورئه‌ت و ئازایه‌تی.لای من ئازایه‌تی به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی سه‌ختییه‌کانی ژیانه نه‌ک ڕاکردن لێی، به‌ڵام ئیتر که مرۆڤ نه‌خۆش که‌وت که ئه‌مه هه‌موو که‌س ده‌گرێته‌وه ،تاقه شتێک ئه‌وه‌یه ده‌بێ چاره‌سه‌ربکرێت و هیچی تر ده‌نا ده‌ره‌نجامی خراپی لێده‌که‌وێته‌وه.فرۆید له کتێبێکی گرنگدا به ناوی(شارستانییه‌ت و دوودڵییه‌کانی)که ساڵی 1930 نووسیویه‌تی، باسێکی زۆری غه‌ریزه‌کانی مرۆڤ ده‌کات ،له‌وانه‌ش غه‌ریزه‌ی مردن،ئه‌و پێی وایه که له مرۆڤدا غه‌ریزه‌یه‌ک هه‌یه که دژی ژیانه و شه‌ڕی له‌گه‌ڵ ده‌کات ،ئه‌ویش غه‌ریزه‌ی مردنه، به‌هانه‌شی بۆ ئه‌وه ئه‌و شه‌ڕانه‌یه که به درێژایی مێژوو مرۆڤی سه‌رقاڵ کردووه،بۆیه لای ئه‌و مرۆڤ چه‌ندێ حه‌زی له ژیانه ، ئه‌وه‌نده‌ش ئاره‌زووی رووخاندنی هه‌یه، به‌ڵام ئه‌م ڕووخانه هه‌ندێ جار ڕووخانی شته‌کانی ده‌وروبه‌ر نییه ، به‌ڵکو ڕووخانه‌که بۆ ناوه‌وه دێت و مرۆڤه‌که داگیر ده‌کات،له تراجیترین حاڵدا مرۆڤ خۆی خۆی له‌ناو ده‌بات .هاوڕێی به‌رێز مه‌ریوان ووریا له ستوونێکدا له ئاوێنه‌دا باسی ئه‌م کتێبه ده‌کات و به یه‌کێ له کتێبه گرنگه‌کان له قه‌ڵه‌می ده‌داو زۆر جوان لایه‌نه‌کانی شیی ده‌کاته‌وه.
پ5: به‌ربه‌ستبوونی ده‌وروبه‌ر له به‌رده‌م پرۆسه‌ی خۆکوشتندا واتای لێسه‌ندنه‌وه‌ی ئازادیی تاکه‌که‌س ده‌گه‌یێنێت ؟
ئارام کاکه‌ی فه‌لاح: نه‌خێر من وای نابینم ، چونکه من ئازادی به‌و شێوه ڕه‌هایه نابینم ،به‌ڵکو له ملکه‌چی کۆمه‌ڵێ یاسا و جه‌بردا ده‌یبینم.سارته‌ر ده‌ڵێ مرۆڤ بوونه‌وه‌رێکی ئازاده، خۆی ئازادی خۆی ده‌ستنیشان ده‌کات، و ئه‌و ده‌ڵێ که ئازادی جه‌وهه‌ری بوونی هه‌موو که‌سێکه.به‌ڵام دژ به‌مه بوونیادگه‌رییه‌کان دێن و باسی ئه‌و یاساو جه‌برانه ده‌که‌ن که سنوور بۆ ئازادییه‌کان داده‌نێن و پێیان وایه که ئازادی مرۆڤ ملکه‌چی کۆمه‌ڵێ یاسای تره و کۆمه‌ڵێ جه‌بری هه‌یه که پێمان ده‌ڵێت که به‌ڵێ ڕاسته مرۆڤ ئازاده و به ئازادی له‌دایک ده‌بێ ،به‌ڵام ئازادی ڕه‌ها نییه و پێویستی به سنوورێک هه‌یه ده‌سنیشانی ڕه‌هه‌نده‌کانی بکات، بۆیه منیش مرۆڤ وه‌ک بوونه‌وه‌رێکی ته‌واو ئازاد نابینم و بڕوام به‌وه نییه که بۆ نموونه له کرده‌یه‌کی خۆکۆژییدا سه‌ربه‌ست بێت و ئه‌م کرده‌وه‌یه‌ش له ئاگاییه‌وه بێت یان نا ئاگایی ،کاری خراپ نه‌کاته سه‌ر ده‌وروبه‌ر.
23 08 2008 ستۆکهۆڵم.
گۆڤاری: نه‌وشه‌فه‌ق ژماره 61