ئارام كاكه‌ی فه‌لاح: نووسه‌رانی ئه‌وروپا كتێب
دوای كتێب ده‌وڵه‌مه‌ندتر ئه‌بن و ژیانیان جێگیرتر ئه‌بێ، به‌ڵام لای ئێمه كتێب
دوای كتێب ته‌نیاترو هه‌ژارترو ناجێگیرتر ئه‌بن..!
سازدانی/ كامه‌ران و دانا
خوێنه‌رو خوێندنه‌وه یه‌كێكه له‌و بابه‌ته
گرنگانه‌ی، له دونیای رووناكبیریی ئێستادا پێویسته به‌دواداچوونی زیاترو قسه‌ی
جددیتری له‌باره‌وه بكرێ. گه‌لێك جار لێره‌و له‌وێ گوێبیستی ئه‌و قسه‌یه ده‌بین،
كه به‌هۆی پێشكه‌وتنی ته‌كنه‌لۆژیاوه كتێب خوێنه‌ری له‌ده‌ستداوه‌و ته‌كنه‌لۆژیا
جێگه‌ی كتێبی گرتۆته‌وه.. له‌باره‌ی ئه‌م قسه‌یه‌وه‌و چه‌ند بابه‌تێكی تری تایبه‌ت
به خوێنه‌رو كتێب، ئه‌م دیداره‌مان له‌گه‌ڵ چیرۆكنووس (ئارام كاكه‌ی فه‌لاح)دا
سازكرد:
*بۆ چالاككردنی پرۆسه‌ی خوێندنه‌وه‌و په‌روه‌رده‌كردنی خوێنه‌ر پێت باشه ئێمه
له كوردستان له كوێوه ده‌ستپێبكه‌ین؟
-ئێمه ده‌بێ چه‌ند كارێك له یه‌ككاتدا پێكه‌وه بكه‌ین، هه‌موو كاره‌كانیش گرنگن،
له پێش هه‌موویانه‌وه ئێمه‌ی نووسه‌ر ئه‌بێ هه‌وڵبده‌ین جوان بنووسین، گه‌ر جوان
نه‌بوو ئه‌و هێزه‌مان هه‌بێ بیدرِێنین و بڵاوی نه‌كه‌ینه‌وه، تا نووسینه‌كانمان،
شیعره‌كانمان، رۆمانه‌كانمان، ده‌قی شانۆییمان، وتاره‌كانمان به كه‌ڵكی ئه‌وه بێن
بخوێنرێنه‌وه. خوێندنه‌وه وه‌كو عه‌شق وایه، خوێنه‌ریش عاشقه‌و زه‌حمه‌ته به
زۆر به‌یه‌كێ بڵێیت عاشقبه‌و به زۆر كتێبێكی بده‌یتێ بیخوێنێته‌وه، پێش ئه‌وه‌ی
كتێبێك بده‌یته كه‌سێك ئه‌بێ رێگاكانی بۆ بكه‌یته‌وه‌و وای لێ بكه‌یت كه كتێب و
خوێندنه‌وه‌ی خۆش بوێ و بزانێ كه به‌بێ خوێندنه‌وه‌و له‌زه‌ته‌كانی، ژیان
نوقسانه‌و هیچ شتێكی تر پرِی ناكاته‌وه. من له سه‌فه‌ری ئه‌م جاره‌مدا بۆ
كوردستان گه‌نجانێكی زۆرم بینی كه ناخوێننه‌وه، نه‌ك له‌به‌رئه‌وه‌ی ته‌ممه‌ڵن،
به‌ڵكو له‌به‌رئه‌وه‌ی كه هیچ له‌زه‌ت و خۆشی تیا نابینن. ئه‌بێ ئه‌و خۆشییه
بگه‌رِێنیته‌وه بۆ خوێنه‌رو خوێنه‌ر له‌گه‌ڵ خوێندنه‌وه‌دا ئاشتبكه‌یته‌وه.
كارێكی گرنگی تر بردنی مناڵانه بۆ كتێبخانه‌كان، هه‌ر له باخچه‌ی ساوایانه‌وه بۆ
سه‌ره‌تایی و ناوه‌ندی و گه‌وره‌تریش، كردنی ئه‌و چوونه به كلتوورێك كه له
هه‌فته‌یه‌كدا دوو سێ جار دووباره بێته‌وه، ئه‌بێ ئێمه قوتابخانه‌كانمان پرِ
بكه‌ین له كتێبی باش و هه‌وڵ بده‌ین قوتابیان قه‌رزی بكه‌ن و بیبه‌نه‌وه بۆ
ماڵه‌وه ئه‌وه‌ش به بێ گۆرِینی تێروانینی مامۆستایانی ئێمه بۆ ژیان و دونیاو
خوێندنه‌وه، مه‌حاڵه بێته دی. كارێكی گرنگی تریش كتێبفرۆشه‌كانی ئێمه‌ن كه
مانگی جارێ رۆژێ دووان نرخی كتێبه‌كان له سه‌دا ده‌و پانزه‌و بیست دابشكێنن و هانی
خه‌ڵكی بده‌ن كه كتێب زیاتر بكرِن، به‌وه‌ش هه‌م خزمه‌تی خۆشیان ده‌كه‌ن و هه‌م
خزمه‌تی خه‌ڵكیش. له دواییدا ئێمه رۆژێكمان هه‌یه بۆ مناڵان، رۆژێ بۆ دایكان،
قوتابییان، ئافره‌تان، رۆژێ بۆ خۆشه‌ویستی، با رۆژێكیشمان هه‌بێ بۆ كتێب. كه
تیایدا كتێب بكرِین و پێشكه‌شی یه‌كتری بكه‌ین، به‌یانییه‌كه‌ی له خه‌و هه‌ستین و
بڵێین (به‌یانی باش ئه‌ی كتێبـی باش) به‌مه‌ش كه‌مێك حورمه‌ت بۆ كتێب
ئه‌گه‌رێنینه‌وه.
*قۆناغه‌كانی خوێندنی قوتابخانه له سه‌ره‌تاییه‌وه تا زانكۆ له كوردستان،
پێتوایه هیچ كاریگه‌رییه‌كیان له‌سه‌ر خوێندكار هه‌بێت بۆ ئاشنابوونیان به
خوێندنه‌وه‌و كتێبـی جددی؟
-بێگومان نه‌خێر، گه‌ر كاریگه‌رییه‌كیان هه‌بێ ئه‌وا كاریگه‌رییه‌كی زۆر خراپیان
هه‌یه. كتێبه‌كانی سه‌ره‌تایی تا زانكۆ هێنده ناشرین و خراپ نووسراونه‌ته‌وه‌و
ئه‌وترێنه‌وه، كه قوتابی به ته‌واوی دڵی له كتێب ئه‌تۆرێ. قوتابییان وا له
كتێبه‌كانی قوتابخانه ترساوون كه له هه‌موو كتێبێكی تریش سڵده‌كه‌نه‌وه، چونكه
له قوتابخانه سێبه‌ری داری مامۆستایان به سه‌ره‌وه‌یه، مۆنیی ده‌موچاوی
مامۆستاكان، توورِه‌بوون و هه‌ڵچوونی هه‌میشه‌یییان ترسێك له لای گه‌نجان
دروستده‌كات كه به‌دڵی خۆیان به لای كتێبه باشه‌كانی تردا نه‌چن .گه‌نجانی ئێمه
ئه‌بێ به زووترین كات له‌گه‌ڵ كتێبدا ئاشتببنه‌وه، ئه‌وه‌ش نابێ گه‌ر تێرِوانینی
مامۆستایان و ئه‌و سستێمه‌ی كه خوێندنی پێ به رِێوه‌ده‌چێ له ریشه‌وه
نه‌گۆردرێ. ئه‌بێ قوتابخانه له‌و شێوه زیندانییه‌ی كه هه‌یه‌تی بگۆردرێ بۆ شوێنێ
كه قوتابییان بۆی برۆن و هه‌ستبكه‌ن كه رێزیان ئه‌گیرێ و گوێیان لێ ئه‌گیرێ،
ئه‌وسا خۆیان ده‌ستده‌ده‌نه كتێبه‌كان به بێ ترسی مامۆستاو دایك و باوك.
*تا چه‌ند له‌گه‌ڵ ئه‌و بۆچوونه‌دایت كه پێیوایه به پێشكه‌وتنی ته‌كنۆلۆژیا،
كتێب خوێنه‌ری كه‌مئه‌بێته‌وه؟ بۆ نموونه فیلمێك ئه‌توانێت جێگه‌ی رۆمانێك
بگرێته‌وه؟
*ره‌نگه هه‌ندێجار جێگه‌ی بگرێته‌وه، به‌ڵام ناتوانێ بیكاته ده‌ره‌وه، هه‌ندێ
رۆمان كه كراون به فیلم خراپ كراون و هه‌ندێكی تریش كراون به سیناریۆیه‌كی باش و
سه‌ركه‌وتوو، به‌ڵام دواجار سه‌رچاوه‌كه هه‌ر رۆمانه‌كه خۆیه‌تی، تۆ سه‌یری
ئه‌وروپاو خه‌ڵكی ئه‌وروپی، چه‌ند ته‌كنۆلۆژیا ده‌وڵه‌مه‌نده، به‌ڵام قه‌ت
كتێبـیان فه‌رامۆشنه‌كردووه، كتێب شتێ نییه له بیربكرێ، به‌ڵام خوێندنه‌وه‌ی
سایته‌كانی ئینتێرنێت خه‌ڵكانێكی زۆری به خۆیه‌وه سه‌رقاڵكردووه، ره‌نگبێ
له‌وێدا كتێب كه‌مێك زیانی پێ كه‌وتبێ به‌وه‌ی كه هه‌ندێ خوێنه‌ری ته‌ممه‌ڵی
دروستكردووه كه بیریان چووه‌ته‌وه كتێب له ئامێزبگرن.
*تۆ وه‌ك نووسه‌رێك له‌كاتی نووسیندا تا چه‌ند حیساب بۆ خوێنه‌ر ئه‌كه‌یت؟ به
واتایه‌ك تۆ ئه‌ته‌وێت له‌كاتی نووسیندا دابه‌زیته ئاستی خوێنه‌ر یان خوێنه‌ر
به‌رزبكه‌یته‌وه بۆ ئاستی خۆت؟
*من له‌كاتی نووسیندا قه‌ت بیر له خوێنه‌ر ناكه‌مه‌وه، ته‌نها شتێ به خۆیه‌وه
بمبه‌ستێته‌وه پاڵه‌وان و رووداوه‌كانی ناو چیرۆكه‌كانن، تاقه وه‌فایه‌كیشم بۆ
خوێنه‌ر له دواییدا ئه‌وه‌یه كه تێكستێكی جوانی بده‌مێ. من بۆ ئه‌وه‌ی بیر له
خوێنه‌ر بكه‌مه‌وه نابێ بیری لێ بكه‌مه‌وه، مه‌به‌ستمه بڵێم بۆ ئه‌وه‌ی چیرۆكێك
بنووسم كه شایانی خوێنه‌ر بێ ئه‌بێ ته‌نها بیر له چیرۆكه‌كه بكه‌مه‌وه بۆ
ئه‌وه‌ی باش ده‌رچێ، خوێنه‌ر یه‌ك كه‌س نییه نووسه‌ر بتوانێ ئاستی دیاری بكات،
خوێنه‌ران جیاوازن و هه‌ندێ كه‌س له چیرۆكه‌كان ئه‌گه‌ن و هه‌ندێ كه‌س ئه‌ڵێن
قوورسه. با نووسه‌ران واز له‌و غروره بهێنن كه وا هه‌ستبكه‌ن به جۆرێك
له‌جۆره‌كان له‌خوێنه‌ران به‌رزترن، ئه‌و خۆبه‌زل زانینه‌ی كه من له زۆربه‌ی زۆری
نووسه‌ران و شاعیراندا ئه‌یبینم جگه له به‌تاڵی هیچیتر نییه.
*هه‌ندێ كتێب و چه‌ند جارێك چاپ ئه‌كرێنه‌وه‌و خوێنه‌رێكی بێ شوماریشیان هه‌یه،
ئایا زۆری و كه‌می خوێنه‌ر پێوانه‌یه بۆ باشی و سه‌ركه‌وتوویی ئه‌و كتێبه؟
*لێره له ئه‌وروپا به جۆرێك له جۆره‌كان پێوانه‌یه، لێره له سوید كه من لێی
ئه‌ژیم، كتێبێك كه له هه‌موو كتێبه‌كانی تر زیاتری لێ بفرۆشرێ خه‌ڵات وه‌رئه‌گرێ،
كتێبێك كه زۆرتر له كتێبخانه‌ی گشتییه‌وه بۆ خوێندنه‌وه قه‌رز بكرێ خه‌ڵاتی خۆی
هه‌یه. كتێبێك كه بۆ زۆرترینی زمانه‌كانی دونیا وه‌ربگێردرێ پێوانه‌یه‌كی تره بۆ
سه‌ركه‌وتوویی نووسه‌ر. به‌مجۆره وه‌ك ئه‌بینی پێوانه‌ی جیاواز جیاواز هه‌یه‌و
هه‌مووشی ئه‌گه‌رێته‌وه بۆ ئه‌وه‌ی كه زۆری خۆێنه‌ران ئه‌و كتێبانه بكرِن و
بخوێننه‌وه‌و به زمانی جیاواز به دونیادا بڵاوبكرێته‌وه، هه‌فته‌ی جارێك یان دوو
جار پرۆگرامی ته‌له‌فزیۆن هه‌یه بۆ باسكردنی خێرای ئه‌و كتێبه باشانه‌ی كه
كه‌وتوونه‌ته بازارِه‌وه، دواییش گرنگه ئێمه پێناسه‌یه‌كمان هه‌بێ بۆ كتێبـی
باش و خراپ، ره‌نگبێ كتێبێك لای من زۆر باش بێ و لای تۆ خراپ، یان به
پێچه‌وانه‌وه، جاری وا هه‌یه كتێبێكی خراپ چه‌ند جارێك چاپ ئه‌كرێته‌وه،
نووسه‌رانی تر كه به دڵیان نییه هه‌ر ئه‌وه‌یان له ده‌ستدێ كه له لای
خۆیانه‌وه كتێبێكی باشتر بنووسن بۆ سرِینه‌وه‌ی كتێبه ناشرینه‌كان.
*به به‌راورد به قۆناغی پێش راپه‌رِین ئێستا به‌شی هه‌ره‌زۆری چاپكردنی كتێبه‌كان
تیراژیان روو له كه‌مبوونه‌وه‌یه، هۆكاری ئه‌م حاڵه‌ته بۆچی ئه‌گه‌رِێته‌وه؟
-خه‌ڵكانێكی زۆر هه‌ن كه له ژیانیاندا خه‌ون به‌وه‌وه ئه‌بینن ببن به خاوه‌نی
كتێبێك بۆ ئه‌وه‌ش كتێبێك وه‌رئه‌گێرن یان ئه‌نووسن و چه‌ند سه‌د نووسخه‌یه‌كی لێ
چاپ ئه‌كه‌ن و خه‌ونه‌كه‌یان دێته دی، ئه‌وه‌ش من وه‌ك مافێكی ره‌وای خۆیان
ئه‌بینم و كه‌س ناتوانێ ئه‌و مافه‌یان لێ زه‌وتبكات، پێش راپه‌رِین خه‌ڵكانێكی زۆر
له نووسین و قسه‌كردن بێ به‌شكرابوون، دوای راپه‌رِین ئه‌و ده‌رگایه كرایه‌وه‌و
هاتنه گۆ، به‌ڵام گرنگ ئه‌وه‌یه كێ له‌و بواره‌دا به‌رده‌وام ئه‌بێ و ئه‌فراندن
ئه‌كات، ئێستا دونیا كراوه‌تره له جاران و كتێبێكی زۆریش رژاونه‌ته بازارِه‌وه
گرنگ ئه‌وه‌یه بخوێنرێنه‌وه، ده‌نا من وه‌ك شتێكی باش ئه‌یبینم،
*له زۆربه‌ی گه‌لاندا نووسه‌ره ناوداره‌كانیان تا ته‌مه‌نیان به‌ره‌و هه‌ڵكشان
ئه‌چێت ده‌قی جوانترو داهێنه‌رانه‌تر به‌رهه‌م ئه‌هێنن، به‌ڵام لای ئێمه له
ته‌مه‌نێكی زۆر زوودا له به‌رهه‌می جوان ئه‌كه‌ون، ئه‌م حاڵه‌ته تا چه‌ند
په‌یوه‌ندی به خوێنه‌ره‌وه هه‌یه؟
-پرسیارێكی ئاڵۆزه‌و په‌یوه‌ندی به كۆمه‌ڵێك فاكته‌ره‌وه هه‌یه، یه‌كێ له‌وانه
باری ناهه‌موارو ناله‌باری نووسه‌رانی ئێمه‌یه كه تا چه‌ندێ له‌سه‌ر ئه‌و
كتێبانه ئه‌ژین كه ئه‌یاننووسن. نووسه‌رانی ئه‌وروپا كتێب دوای كتێب
ده‌وڵه‌مه‌ندتر ئه‌بن و ژیانیان جێگیرتر ئه‌بێ، به‌ڵام لای ئێمه كتێب دوای كتێب
ته‌نیاترو هه‌ژارترو ناجێگیرتر. لای ئه‌وان خوێنه‌ره‌كانیان له سنووری شارو
وڵاته‌كه‌یان ده‌چنه ده‌ره‌وه‌و گه‌وره ئه‌بن و به زمانی جیاواز.. جیاواز
ئه‌خوێنرێنه‌وه، لای ئێمه‌ش شارێك ئاگای له شاره‌كه‌ی ته‌نیشتی نییه، به‌مجۆره
خوێنه‌ره‌كانی ئێمه قه‌ت زیاد ناكه‌ن، ئه‌وان هه‌موو كتێبێكیان له لایه‌و
زه‌خیره‌یه‌كی جیهانییان له به‌رده‌ستایه كه به جوانترین شێوه
وه‌رگێردراوه‌ته سه‌ر زمانه‌كه‌یان، كه ئه‌بێته پێكهاته‌یه‌كی زیندووی
داهێنانیان، لای ئێمه‌ش ئه‌وانه‌ی كه كتێبـی جددی و پرِ بایه‌خ به وه‌رگێرانێكی
جوانه‌وه كه خۆی پێوه ماندوو بكات ئه‌خه‌نه به‌رده‌ستی خوێنه‌رانی كورد، له
ژماره‌ی په‌نجه‌كانی ده‌ست تێپه‌رناكات، له‌م باره‌یه‌وه داهێنان لای ئێمه له
وه‌همێك زیاتر هیچی تر نابێت، وه‌ك ئه‌بینی به‌راوردكردنی ئه‌و دوو دونیایه سه‌یرو
پرِ غه‌م ئه‌كه‌وێته‌وه.
*به پێی ژیان و ئه‌زموونی تۆ له رۆژئاوا، چ جیاوازییه‌ك ئه‌بینی له نێوان
خوێنه‌ری ئه‌وێ و خوێنه‌ری ئێره، یان په‌یوه‌ندی مرۆڤ و كتێب له رۆژئاواو
په‌یوه‌ندی مرۆڤ و كتێب له كوردستان؟
-من گه‌ر باسی ئه‌و وڵاته بكه‌م كه لێی ئه‌ژیم، به پێی ئه‌وه‌ی كه سوید له چاو
وڵاته‌كانی تردا كه‌مێك جیاوازه به‌وه‌ی كه خه‌ڵاتی نۆبڵ لێره ئه‌درێ، ئه‌وا
لێره ئاگایه‌كی باشیان له هه‌موو نووسه‌رانی دونیایه. پرِۆسه‌ی وه‌رگێران زۆر
چالاكه‌و كتێبه‌كانی دونیا دوای نووسینیان به هه‌فته‌یه‌ك دوو هه‌فته له بازاردا
ده‌ستئه‌كه‌ون و ئاماده‌ن بۆ فرۆشتن، مرۆڤ لێره هه‌میشه له ناو پاس و
شه‌مه‌نده‌فه‌رو میترۆكاندا كتێبـی پێیه‌و خه‌ریكی خۆێندنه‌وه‌یه، لێره هه‌موو
كه‌سێ ئه‌خوێنێته‌وه‌و مه‌رج نییه نووسه‌ر بی بۆ ئه‌وه‌ی بخوێنیته‌وه، لای ئێمه
ئه‌وه‌ی نووسه‌رو ئه‌دیب و رۆشنبیر نه‌بێ به ده‌گمه‌ن ئه‌خوێنێته‌وه، ئێمه جاری
پێشوو چووین بۆ سه‌یرانێك كه به سه‌ده‌ها كه‌سی لێ بوو له من زیاتر كه‌س كتێبێكی
پێ نه‌بوو، لێره گه‌نج و پیر له باخچه‌كاندا دائه‌نیشن و كتێب ئه‌خوێننه‌وه،
نه‌شی خوێننه‌وه كتێبێك، رۆژنامه‌یه‌كیان پێیه، له سلێمانی چه‌ند جارێك چووم بۆ
باخچه‌ی گشتی كه پاركێكی جوانه‌و پرِێتی له په‌یكه‌ری شاعیرانی ئێمه، پر بوو له
كورِی گه‌نج، كه زۆربه‌یان دانیشتبوون سه‌یری خه‌ڵكیان ئه‌كرد، چووم بۆ كتێبخانه‌ی
گشتی، له خواره‌وه لای ده‌رگاكه یه‌كێ رایوه‌ستانم و وتی كاكه بۆ كوێ ئه‌رۆی؟
وتم بۆ كتێبخانه، وتی بۆ؟ له سوید منداڵ ناخه‌وێنن تا حیكایه‌تێكی له
كتێبێكه‌وه بۆ نه‌خوێننه‌وه، ژووری منداڵان هه‌میشه كتێبـی لێیه و هه‌ر له
منداڵییه‌وه خۆشه‌ویستییه‌كی سه‌یر به كتێبه‌وه ئه‌یانبه‌ستێته‌وه، لای ئێمه‌ش
هه‌ژارترین ژوور له كتێبدا ژووری منداڵانی ئێمه‌یه كه له وێنه‌ی یاریزانه‌كانی
تۆپ تۆپێن زیاتر هیچی تر نابینیت، كه گه‌وره‌ش ئه‌بن ده‌گۆرِێن به داریۆشێك یان
وێنه‌یه‌كی تر.
*زۆر نووسه‌ر هه‌ن زۆر ئه‌خوێننه‌وه، به‌ڵام ده‌قه‌كانیان هێنده‌ی خوێندنه‌وه‌یان
قووڵی و به‌رفراوانی تیا نییه، هه‌شه به پێچه‌وانه‌وه كه‌متر ئه‌خوێنێته‌وه‌و
ده‌قی جوانتریش به‌رهه‌م دێنێت، بۆچوونی تۆ له‌م باره‌یه‌وه چییه؟
-ئه‌م پرسیاره كه‌مێ ته‌مومژی تیایه، ئه‌بێ كێ بن ئه‌و كه‌سانه‌ی كه زۆر
ئه‌خوێننه‌وه‌و ده‌قی خراپ ئه‌نووسن، یان ئه‌وانه كێ بن كه كه‌م ئه‌خوێننه‌وه‌و
باش ئه‌نووسن، پێم سه‌یره گه‌روا بێ، به برِوای من ته‌نها به خوێندنه‌وه‌ی چاك
نووسه‌ر ئه‌توانێ باش بنووسێ و خه‌یاڵ و فه‌نتازیای فراوان بكات و هه‌میشه‌ش به
گه‌نجی بمێنێته‌وه‌و به ئه‌زموونی تازه‌ی سه‌رساممان بكات، به بروای من ئه‌وانه‌ی
كه له نووسین ئه‌كه‌ون ته‌نها ئه‌وانه‌ن كه به‌ره‌به‌ره له خوێندنه‌وه‌یه‌كی
قووڵ به جێ ئه‌مێنن و بۆ هه‌تا هه‌تایه ناگه‌نه‌وه شوێنی جارانی خۆیان و
هه‌میشه‌ش له سه‌ر رابوردووی خۆیان ئه‌ژین، ئه‌وه‌شت بیر نه‌چێ كه ئاستی ئه‌و
كتێبانه‌ی ئێمه ئه‌یخوێنینه‌وه جیاوازن، هی وا هه‌یه كتێبـی خراپ زۆر به قووڵی
ئه‌خوێنێته‌وه، هی واش هه‌یه كتێبـی زۆر باش ته‌نها چاوێكی پیا ئه‌خشێنێ، ئێمه
هه‌ر یه‌كه‌مان بۆ مه‌به‌ستێك ئه‌خوێنینه‌وه هی وا هه‌یه ته‌نها بۆ له‌زه‌ت
ئه‌خوێنێته‌وه، چاوی وا هه‌یه ته‌نها ره‌خنه ئه‌بینێ، هی واش بۆ سوود وه‌رگرتن و
كردنی تێكسته‌كان به ئه‌زموون، هه‌یه به مه‌به‌ستی لاساییكردنه‌وه، هه‌یه به‌س
بۆ ئه‌وه‌ی شتێكی له سه‌ر بنووسێ، هه‌شه بۆ كات به‌سه‌ربردن و بۆ به‌یانی
بیریچۆته‌وه چی خوێندۆته‌وه، وه‌ك ئه‌بینی هه‌ر یه‌كه په‌یوه‌ندییه‌كی تایبه‌تی
خۆی هه‌یه به خوێندنه‌وه‌و كتێبه‌وه.