-١-
فۆرمێکی نوێی ئیمپریالیزم دادەمەزرێت : 
ڕۆژئاوای سیاسەتوانی ئەمریکیی – ئەوروپیی ، سوپایەکی تر بۆ سوپاکەی خۆی دەخوڵقێنێ : ئەم سوپا خوڵقێنراوە ؛ دەمێ "سوپایەکە لە پەراوێزدا" و ، دەمێکیش "سوپایەکی پێشڕەوە" . ڕۆژئاوا ، تاکەکانی ئەم سوپایە لەناو گەلانی "دۆست" ەوە هەڵدەبژێرێت . ئەم سوپایە ، سوپایەکی کیشوەربڕە . نەفەرەکانی ، نیشتەجێی هەمان ئەو شوێنانەن  کە لە گوند و شارەکانی خۆیاندا ، تیایاندا دەژین . ئەمانە ، هەرکەسە و لە شوێنی خۆی حازروئامادەیە ، گوێ قوڵاغی سەعاتی سفرە ! ئەم سوپایە ، سوپایەکی گوێڕایەڵ ، ڕاهێنراو ، بەوەفایە . 
 
-٢-
ئیمپراتۆر 'کاراگلا' ، لە هاوڵاتییبووندا ، جیاوازی نەدەکرد لە نێوان دانیشتوانی ڕۆما و دانیشتوانی ئەو وڵاتانەی ئیستیعماری دەکردن . پێش ئەویش ، ئەسکەندەری مەکەدۆنی ، سەربازانی خۆی هان دەدا ژن لەو وڵاتانە بخوازن کە داگیری دەکردن بۆ ئەوەی رایەڵی نوێی پەیوەندی و خزمایەتی لە نێوان گەلاندا دروست بکەن .
 ئەوەتانێ ڕۆژئاوای شارستانیی ئەمریکیی – ئەوروپیی ، کۆچ قەدەغە دەکات : ئەوانی دی لە خاکی خۆیاندا زیندانی دەکات و ، زۆریان لێدەکات لەو خاکەدا بمێننەوە و سەرباز ئاسا  داکۆکی لەم ڕۆژئاوایە بکەن و ببنە پاسەوانی بەرژەوەندییەکانی .   
ئایا ئەمە ئەو دیاردەیە نییە کە بیریاری فەرەنسایی ئێدگار مۆران ئاماژەی بۆ دەکات ، کە لە خۆیدا گرێدراوی دیاردە بنەرەتییەکەیە و بە "بەربەرییەتی نوێ" ناوزەد دەکرێت ؟
دەشێ ئەمە تێگەیشتنی ئێمە بێت سەبارەت بە بۆچوونی ئەم بیریارە لە کتێبەکەیدا : " ئەوروپای خاوەنی دوو ڕووخسار : مرۆڤایەتیی و بەبەرییەت" (لە بڵاوکراوەکانی لۆمیۆ ، پاریس ٢٠١٥) . 
هەروەها ئەم بیریارە  ڕای وایە  " بەربەرییەت بە تەنێ ڕەگەزێک نییە کە هاوشان و هاوڕێگەی شارستانییەت بێت ، بەڵکو بەشێکی ئۆرگانیی شارستانییەتە . هەر لەم سۆنگەیەشەوەیە کە شارستانییەت ، بەربەرییەت بەرهەم دێنێت ، بەتایبەتی لە ڕێی داگیرکردن و هەژموونگەراییەوە " (ڵاپەڕە ١٢) . 
ئاماژە بۆ ئەوەش دەکات کە ڕۆژئاوای ئەمریکیی – ئەوروپیی " گڵۆباڵیزەیشنی (بە عەولەمەکردنی) بەربەرییەت دەکات ، هەروەک چۆن گڵۆباڵیزەیشنی زمان و چەک و تەکنۆلۆژیای خۆی دەکات".    
ئەوەی ئێدگار مۆران ، ئەم بیریارە هەڵکەوتووە  ، دەیڵێت ، ئایا مانای ئەوەیە کە جیهان بۆتە دوو جیهان : ڕاوچی و نێچیر ، دڕندە و خوراو ؟ ئەی مانای ئەوەش ناگەیەنێ کە ڕابووردوو حاڵەتێکە بەسەرناچێت و هەمیشە ئامادەبوونی هەیە وەک ڕاستاندنێک بۆ قسەکەی فەیلەسوفی ئیتالیایی ، بێنیدتۆ کرۆچە کە دەڵێت :" مێژوو ، هەمیشە هاوچەرخە"؟؟ 
ئەوڕۆکە ، پرسیاری هەرە گرنگ کە بە زۆریی دەوروژێنرێت ئەوەیە : 
ئایا هاتنی دۆناڵد ترامپ بۆ سەرۆکایەتیی ئەمریکا دەبێتە هەنگاوێکی لە پێشتر بۆ پراکتیزەکردنی بەربەرییەتی نوێ ، یان وەکی تر دەبیتە هەنگاوێک لەسەر ڕێگەی کۆتایی پێهێنانی ؟
 
-٣-
چ زەمەنێکە ، - ئێوە بڕوانن ، ئەم زەمەنە چۆن سەنگەرەکانی خۆی هەڵدەکەنێ -  بە پاچ و پێمەڕە  نا ، بەڵکو بە ئێسک و پروسک و کەلـلەسەر . 
هاوزەمان، بیریاری فەرەنسی رۆجیە – پۆل دروا لە "لەناوچوون – إنقراض" ی فەرەنسا و ، بە گشتییش ئەوروپا دەترسێت بەدەست ئەو هێرشە تیرۆریستتیانەی کە هەندێک لە ڕێکخراوە جیهادییەکان بە ناوی ئیسلامەوە ئەنجامی ئەدەن . (سەرچاوە : گۆڤاری لۆپوان  Le Point4 ، ئۆگەستی ٢٠١٦). 
ئەم بیریارە لە درێژەی قسەکانیدا دەڵێت :" بە بارتەقای زیادبوونی ژمارەی قوربانییەکان ، پەککەوتن و فشەڵبوون لە شارستانییەتەکەی ئێمەشدا زیاد دەکات".  بەم شێوەیە ، ترسەکە لە بینینی ئەم  شارستانییەتە کە بەرەو نەمان دەچێت ، زیاتر دەبێت . سەرەڕاش ، " فەوزا و لەبەریەک هەڵوەشان ، خەیاڵدانی کۆمەڵایەتی دەتەنن ". (هەمان سەرچاوە).
 
-٤-
" ئایا کاریکی شیاوە کە لە ڕووی زانستییەوە ، لە داڕمانی کۆمەڵگەکان بکۆڵینەوە ؟" ، ئەمە پرسیارێکە مێژوونووسی ئەمریکیی جارید دیامۆند Jared Diamond کە مامۆستای جیۆگرافیایە لە زانکۆی کالیفۆرنیا دەیوروژێنێت . 
هەر خۆیشی وەڵام دەداتەوە بەوەی کە پێنج هۆکار هەن لە پشت ئەم داڕمانەوەن :
١- هۆکاری خۆیی (زاتی) ، 
٢- هۆکاری گۆڕانی کەش و هەوا ، 
٣- هۆکاری هەبوونی دراوسێی شەرانگێز کە سەقامگیریی دەشڵەژێنێت ، 
٤- هۆکاری پاشکۆبوونی ئابووری ، 
٥- هۆکاری وەڵامدانەوەی هەڵە بۆ سەرجەم ئەو هەڕەشە و فەوزایەی کە هەر چوار هۆکارەکەی سەرەوە دەیانخوڵقێنن . ئەو بڕیارانەی کە  خودی کۆمەڵگەکان خۆیان  بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ئەم قەیرانانە دەیدەن ، دەستەبەری  دەربازبوون  یان مردنی ئەو کۆمەڵگایانە دەکەن . 
 
 
 
-٥- 
چۆن دەکارێ چارەنووسی مرۆڤ لە تاقە یەک وشە  یان تاقە یەک عیبارەتدا قەتیس بکرێ ؟
وای لە زمان ، چەندێ سووکەڵەیە ئەو دەمەی لە کەلـلەدایە ، یان کە دێتە سەر زاران !
کەچی چەندێ قورسە کە دەبێتە مێژوو ، یان کە دەکەوێتە سەر زەمین ! 
 
-٦-
مێژووش ، مۆرانەی تایبەت بە خۆی هەیە . 
ئەوەتانێ ، لە هەموو جیهاندا و ، لەسەر گژوگیای ئێستا ، گەراکانی دابەشدەکات. 
داخۆ بە کام زمان و ، بە کام دەنگ ، دەکرێ باسی ئەم گەرایانە بکەین ؟ 
 
-٧-
لە جیهانی ئەوڕۆکەدا شۆڕشەکان ،
وەک دێوانە لە دژی مێژوو ڕێ دەکەن .  
شۆڕشەکان هاوارێکی فەرماندەرن :  ڕاوەستە ئەی زەمەن . 
شۆڕشەکان ، جیهانێکن لە پشت جیهانەوە خۆیان حەشارداوە . 
 
-٨-
خودی خەونەکان خۆیان ، پێڵووەکانی ئێمەیان لەبیر چۆتەوە . 
ئێمە ئەوانەی لە کەنارەکانی ڕۆژهەڵاتی دەریای ناوەڕاستدا هەڵکورماوین .
 کەنارەکانی ڕۆژئاوای هەمان دەریا هەڵیاندەلوشن .   
 -٩-
باوەڕم هێناوە بەو ئەزموونەی کە دەڵێت ؛ 
نیشتمان ئەو شوێنە نییە کە ئینسان تیایدا نیشەجێیە .
بەڵکو نیشتمان ئەو شوێنەیە کە لە ناو ئینساندا دەژی !  
 
-١٠-
" کە عەدەم یان مردن پاشەڕۆژی ئینسان بێت ، 
ئەمە وای لێدەکات کە وەک ڕابووردویەک لێی بڕوانێت . 
کەواتە ، عیللەت چییە لەوەی ، 
وەها سەیری مردن بکرێت کەوتۆتە پشت ئینسانەوە نەک بەردەمی  ؟" . 
ئەمە پرسیارێک بوو دۆستیکی ئیماندار لە دواهەمین نامەدا لێی کردبووم . 
 
-١١-
پێدەچێت لای ئینسانی ناو ئەم جیهانە نوێیە ، مەیلێک هەبێت بۆ ئەو پاشکۆیەتییەی کە لە نێو کۆمەڵگە کۆنەکاندا هەبوو . بەڵام ئەم مەیلە لە فۆرمگەلێکی تازەدا دەردەکەوێت . بۆ نموونە ، حەزی ئەم مرۆڤە لەم ڕۆژگارەدا ئەوەیە کە  ئامێر  بەکاری بهینێت زیاتر لەوەی ئەم ئامێر بەکاربهێنێت . بەختەوەرە بەوەی پێی بوترێت ئەها چەند بە زۆریی موتابەعەی  میدیاکان ، بەتایبەت میدیا ئەلێکترۆنییەکان ، دەکات و ، هەروەها پێی خۆشە هەمان ئەو شتانە بڵێتەوە کە ئەم میدیایانە بڵاویان دەکەنەوە بە بێ هیچ  لێکدانەوە و وردکردنەوەیەک . بەمەش ئەو یەقینە لای خۆی پەیدا دەکات کە موتابەعەکردنی ئەم میدیایانە بەڵگەیەکە بۆ سەنگ و قورسایی ئەو و ئامادەبوونە سیاسیی و ڕووناکبیرییەکەی . 
ئا ئەمەیە  چێژوەرگرتن و خۆش ڕابواردن لە نێو پاشکۆیەتییدا.   
 
 
 
-١٢-
لە ڕابووردوودا ، ئەوە "کۆیلەکان" (چەوساوەکان ، برسییەکان ، پەراوێزخراوەکان) بوون کە شۆڕشیان بەرپا دەکرد . ئەوان تەواو بێلایەن بوون . کەچی ئەوڕۆکە ، بە زۆریی ، ئەوانە بەرپای دەکەن کە بەکرێ گیراو و پیاوکوژن . کە ئەمانەش  بە تەواوی کەسانی "پاشکۆ"ن . 
  ئایا ئەوە ئینسانە گۆڕاوە ، یان ئەوە چەمکی شۆڕشە گۆڕانی بەسەردا هاتووە ؟ 
 [[ سەرنجی وەرگێڕ : من پێموایە لێرەدا ئەدۆنیس مەبەستی لە شۆڕشگێڕانی ڕاستەقینە نییە کە بە خودی خۆیان و لە پێناوی گەڕاندنەوەی بەها مەزنەکانی ئینسانییەت بۆ کۆمەڵگەی بەشەریی ، شۆڕش بەرپادەکەن ، سا هەر شۆڕشێکی فیکریی ، کۆمەڵایەتی ، فەرهەنگیی ...هتد بێت . بەڵکو زیاتر مەبەستی ئەو تاقم و گروپانەیە کە دەبنە دەستکێشی هیزە بەرژەوەندخوازەکان و بەناوی شۆڕشەوە ، غەدر لە ئینسان و شۆڕشیش دەکەن- ج.غ ]].  
 
-١٣-
وشەکانیش دووچاری هەڵنووتان و نسکۆ دەبن و ڕێگەی خۆیان ون دەکەن .  
 
-١٤- 
کەسانێک دەناسم نازانن پیربوون چییە ، ئەگەرچی ژیانیش لە پیرییدا بەسەر دەبەن . 
ئەو کەسانە کە دەمرن ، وەک ئەوە وایە بخەون و ، لە خەونێکەوە بچن بۆ خەونێکی تر !
 
-١٥- 
ئەوەتانێ ، ئەو ، ڕوو دەکاتە ئەو پێخەفەی کە تیایدا لەدایک بوو 
بۆ ئەوەی بۆ دواجار بخەوێت . 
ئەو بەدەم سەرخستنە سەر لاپەڕەی یەکەمی 
 دەفتەری یاداشتەکانییەوە ، مرد ! 
 
-١٦-
- هەژاریی چییە ؟ 
- هەژاریی ، ئەو پارەیەیە ، لە هاتنیدا پێش ئەوەی بگاتە هەژاران 
ڕێگەکەی وێران دەبێت . 
هەر لەم پێناوەشدا ، جارێکیان وتم : 
جەستە ، هەمیشە بە هۆی شتێکەوە بەرەو ژوان دەچێت ، 
شتێ کە  ناهێڵێت هەتا ئەبەد بگاتە ژوان ! 
 
-١٧- 
 ڕۆشنایی ، ڕۆشنایی بەرهەم دێنێ ، 
هەر خۆیشی  سێبەر دەخوڵقێنێ . 
سەرەڕاش ، وامان لێدەکات ئەم پرسیارە بوروژێنین : 
ئایا ڕۆشنایی خۆی ڕووناک دەکاتەوە و؟  چۆن ؟ 
 
-١٨-
مەعریفەت ، سنووری ئەو شتانە فراوان دەکات کە دەیانزانین ، 
کەچی هاوکات سنووری ئەو شتانەش فراوان دەکات کە نایانزانین . 
 
-١٩-
لەناو هەموو ڕەنگەکاندا ،
 ڕەنگی ڕەش ، ڕەنگێکی گیرۆدەیە  بە وێنەگرتنی ئینسان ، 
کەچی ڕەنگی سوور ، گیرۆدەیی زیاترە بۆ وێنەگرتنی مێژووی ئەم ئینسانە . 
 
-٢٠-
تەنانەت خودی هەتاو خۆیشی ناتوانێ 
پێیەکانی بخاتە ناو دەیجووری گۆڕەکەت ، ئەی منداڵەکەی خۆر !  
 
 
-٢١-
گەلێ خەونم بەخێوکردن . 
هەندێکیان لێم یاخی بوون و جێیان هێشتم . 
هەندێکیشیان هەتا ئێستا تەشقەڵەم پێدەکەن . 
لە نێو ئەو هەموو خەونە ، ئەمێستاکە یەکێکیان دەدۆزمەوە .  
دەیبینم چۆن شەو فێری ئەوە دەکات 
بە ئەستێرەکانی خۆی سەرخۆش ببێت : 
شەو ئەستێرەکانی خۆی دەگوشێتە پێکێکی زمانەوە 
هەندێ شتیان تێکەڵ دەکات کە هیچ ناوێکیان لێ نانێت !  
 
 
-٢٢- 
بڵێی ڕۆژ  جووتێ  پێی نەبێت ؟ 
لەوانەیە . 
هەندێ جار باوەڕ دەکەم کە وایە  
بۆ مەبەستێک کە لە ناخی مندا نییە ،
بەڵکو " لە ناخی یەعقوبدایە " . 
کامە یەعقوب ؟ 
 
سەرنج : دەستەواژەی "بۆ مەبەستێک کە لە ناخی یەعقوبدایە" کە بە عەرەبی دەکاتە "لغایة في نفس یعقوب" و ئێرە جێی ئەوە نییە باس لەوە بکرێت سەرچاوەکەی لە چییەوە هاتووە ، ئەوە نەبێت کە کینایەتە بۆ ئەوەی کەسێک شتێک دەڵێت بێ ئەوەی مەبەست یان ئامانجی پشت وتنەکەی ئاشکرا بکات . 
وەرگێڕ – نۆڤەمبەری ٢٠١٦ - باشووری ئوسترالیا – ئەدیلاید.
(سەرچاوە : گۆشەی – مدارات – ی ئەدۆنیس – ڕۆژنامەی "الحیاة" چاپی نێودەوڵەتیی ئەلەکترۆنیی – ڕۆژی پێنجشەممە  ١٧ ی ١١ ی ٢٠١٦ ).