پێشه‌كى
له ڕۆمانى (ژه‌نیارى هه‌وره‌كان- عه‌لى به‌ده‌ر) ده‌ڵێ تاكه ده‌نگێ تێگه‌یشتن له موزیكا به‌رهه‌م ناهێنێ، هه‌میشه چه‌مكى موزیكا له كۆمه‌ڵێ ده‌نگى جیاواز پێكدێت، به‌ڵام ئه‌و جیاوازییانه پێویستیان به هاوگونجان هه‌یه، پێویستیان به هارمۆنیایه، ئه‌گینا جیاوازییه‌كان نارِێك ده‌كه‌ونه‌وه! هارمۆنیا وه‌ك فیكره‌یه‌كى بنه‌ڕه‌تى تێگه‌ى موزیكاى له سه‌ر بونیاد نراوه. ده‌شێ هارمۆنیاى ڕه‌گه‌زه ئه‌ده‌بییه‌كان له پانتایى كارى ئه‌ده‌بى و ده‌قى ئه‌ده‌بیدا چه‌مكى ئه‌ده‌بییه‌ت یان شیعرییه‌ت به‌رهه‌م بهێنن، هه‌ر له سه‌ر ئه‌و بنه‌مایه‌ش ده‌گوترێ (ده‌قى ئه‌ده‌بى) یان (كارى ئه‌ده‌بى) چوارچێوه‌یه‌ك یان شانۆیه‌كى كراوه‌یه بۆ ئاوێته‌بوون و تانۆپۆى نێوان سێ بوون و سێ ستراتیژ و سێ ده‌ق... بوونى نووسه‌ر و بوونى ده‌ق و بوونى خوێنه‌ر، ده‌ق و ده‌قى نووسه‌ر و ده‌قى خوێنه‌ر، ستراتیژى ده‌ق و ستراتیژى دانه‌ر و ستراتیژى خوێنه‌ر.
بوونى ده‌ق و ده‌قى نووسه‌ر و ستراتیژى دانه‌ر خۆى له جه‌مسه‌رى هونه‌رى به واتاى (وولفگانگ ئایزه‌ر 1926-2007) و ڕه‌گه‌زه ئه‌ده‌بییه‌كان و جوڵه‌ى ته‌مومژاوى و بۆشایى و سپێتى و دابڕانه‌كان هه‌ڵده‌گرێته‌وه. به‌ڵام بوونى خوێنه‌ر، ستراتیژى خوێنه‌ر، ده‌قى خوێنه‌ر له جه‌مسه‌رى ئیستێتیكى و ته‌ئویلكردن و كردنه‌وه‌ى كۆده‌كان و پڕكردنه‌وه‌ى بۆشاییه‌كان و گه‌یشتندا هه‌ڵده‌گرێته‌وه.. جه‌مسه‌رى هونه‌رى ده‌قى دانه‌ره و جه‌مسه‌رى ئیستێتیكى ئه‌و جێبه‌جێكردنه‌یه، كه له‌لایه‌ن خوێنه‌ره‌وه به ئه‌نجام ده‌گات. له ئاوێته‌بوونى ئه‌و دوو ته‌وه‌ره‌یه بۆمان ئاشكرا ده‌بێ كه (ده‌قى ئه‌ده‌بى) یان (كارى ئه‌ده‌بى) نه ته‌نها ده‌قى دانه‌ره و نه ته‌نها له‌گه‌ڵ جێبه‌جێكار یه‌كده‌گرێته‌وه! به‌ڵكو واقعى سێیه‌مه له نێوان نوسه‌ر و خوێنه‌ردا.
ستراتیژى دانه‌ر له نێوان (ده‌ق) و (كار)دا
جیاوازى نێوان كارى ئه‌ده‌بى و ده‌قى ئه‌ده‌بى ئه‌وه‌یه كه (كار)، كارى ئه‌ده‌بى و هونه‌رى وه‌ك كرده‌یه‌كى به‌رده‌وامى تێگه‌یشتن، شتێك نییه به ده‌ستى بهێنین و خاوه‌ندارێتى بكه‌ین، به‌ڵكو فۆرمێكه له فۆرمه‌كانى (بوون) له نێو جیهاندا! كار خودى خۆى له بوونێكى تایبه‌تدا پێشكه‌ش ده‌كات، بوونێك كه به كارى ئه‌ده‌بى و هونه‌رییه‌وه په‌یوه‌ست بێت و ئاماده‌ییه‌كى هه‌نووكه‌یى هه‌بێت، ئاماده‌ییه‌ك كه (حه‌قیقه‌ت) له ڕێگایه‌وه ده‌بێته ڕووداو! به‌مجۆره كارى ئه‌ده‌بى له حه‌قیقه‌تى بووندایه، به‌مجۆره كارى ئه‌ده‌بى خۆى له ماددییه‌تى گوتن ده‌رباز ده‌كات، به‌مجۆره بوونى خۆى له ده‌نگدانه‌وه‌ى پرسى جیاوازى خوێنه‌راندا هه‌ڵده‌گرێته‌وه!
به‌ڵام بۆ ئه‌وه‌ى ئه‌و تێگه‌یشتنه‌ى ڕابردوو شیاوى سه‌رده‌م بێ (هانز رۆبه‌رت یاوس 1921-1997) ڕێكخستنى ڕابردوو و ئێستا له چه‌مكى (ئاوێته‌بوونى ئاسۆكان) ده‌خه‌مڵێنێ. ئه‌و خه‌مڵاندنه جگه له‌وه‌ى هونه‌ركارى و جوانكارى ئیبداعى، له رێگاى جۆره‌كانى وه‌رگر و خوێنه‌ر و ئاسته‌كانى خوێندنه‌وه ده‌ستنیشان ده‌كات، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا پرس و دنیابینى سه‌رده‌مى ناوبراویش ده‌خاته به‌ر رۆشنایى و به‌دواداچوونى جیاوازه‌وه.. هه‌ڵبه‌ته ده‌مه‌وێ بڵێم ئامانجى ئه‌و تێزه‌ى (یاوس)ى ڕه‌خنه‌گرى ئه‌ڵمانى، خه‌ڵقكردنى پرشنگێكى نوێیه له مێژووى ئه‌ده‌بى، كه جه‌خت له ته‌ئویلكردنى ئه‌ده‌بى له ساته‌وه‌ختى (پێشوازیكردن)ى مێژووییانه ده‌كاته‌وه. به‌هاى جوانى كارى ئه‌ده‌بى وه‌ك (یاوس) ناوى ده‌بات، به‌رفره‌وان ده‌بێ، چه‌نده ئه‌و كاره بتوانێ ئاسۆ چه‌سپاو و باوه‌كان بگۆڕێ. چونكه هه‌ر چه‌نده ماوه‌ى جوانى (مه‌سافه‌ى ئیستێتیكى) ته‌سك بێته‌وه و كارى ئه‌ده‌بى نه‌توانێ (گۆرِان له ئاسۆى چاوه‌رِوانى) باودا دروست بكات، ئه‌وه‌نده له هونه‌رى كۆنسیومه‌ر و كاڵ نزیك ده‌بێته‌وه! (یاوس) جه‌خت له پرۆسه‌ى وه‌رگر ده‌كاته‌وه، كه له ساته‌وه‌ختى نووسینه‌وه ده‌ست پێده‌كات و له پرۆسه‌ى تێگه‌یشتن (كه له رێگا خوێنه‌رێك یان كۆمه‌ڵێك خوێنه‌ر له هه‌نووكه‌دا ئه‌نجام ده‌درێت) به ئامانج ده‌گات..
(رۆلان بارت 1915-1980) پێیوایه ده‌ق به‌پێى ئاره‌زوو و شاره‌زاییه‌كانى خوێنه‌ر دێته‌گۆ، به‌مجۆره ده‌ق (ده‌قى كراوه) له رێگاى خوێندنه‌وه و خوێندنه‌وه‌ى جیاوازه‌وه، به‌ره‌و بوونێكى زێتر و چێژ ده‌بێته‌وه! هه‌موو خوێندنه‌وه‌یه‌كى جیاوازیش داهێنانى ده‌قێكى دیكه‌ى جیاوازه، ده‌قێك كه فیكره‌ى یه‌كگرتووى كۆتائامێزى نێوان ده‌ق و خوێنه‌ر، بابه‌ت و خود... ره‌تده‌كاته‌وه، وه‌ك چۆن به تووندى یه‌كگرتنه‌كانى نێوان ده‌ق و دانه‌ر ره‌تده‌كاته‌وه. ده‌مه‌وێ بڵێم له ده‌قگه‌رایدا، له‌به‌ر ئه‌وه‌ى ده‌ق دیلى زمانه، له‌به‌ر ئه‌وه‌ى ده‌ق ده‌كه‌وێـته نێو زمان و زمانیش بۆخۆى كۆمه‌ڵێك یاسایى ناوه‌كى به‌رِیوه‌ى ده‌بات، ئه‌و یاسا و رێسایانه‌ش ده‌كه‌ونه ده‌ره‌وه‌ى ویستى داهێنه‌ره‌وه، بۆیه خوێنه‌رى ده‌قگه‌را هه‌میشه ده‌بێ له رێگاى چێژه‌وه قسه له هه‌ڵوه‌شانه‌وه و دووباره بونیادنانه‌وه بكات. ئه‌و قسه‌یه هه‌ڵوه‌شانه‌وه به‌رانبه‌ر نه‌بوون وه‌ك مه‌یلێك پێشان ده‌دات، مه‌یلێكى چێژگه‌را، مه‌یلێك كه له‌سه‌ر نه‌فیكردنء ره‌تكردنه‌وه راده‌بێته‌وه ء نكۆڵى له هه‌موو حه‌قیقه‌تێكى جێگیر ده‌كات!
ستراتیژى خوێنه‌ر له نێوان (سیمۆلۆژیا) و (هیرمینۆتیكا)دا
له هیرمینۆتیكادا (خوێنه‌ر/وه‌رگر) هۆكارى بوونى خۆى له به‌رهه‌مهێنانه‌وه‌ى ماناكانى كارى ئه‌ده‌بى و هونه‌ریدا ده‌دۆزێته‌وه، به‌دواى ماناكانى بوونیدا ده‌گه‌رِێت، تا به‌هایه‌ك بۆ (بوونى هه‌نووكه‌یى) به‌جێ بهێنێت. یان ئاماده‌یى هه‌نووكه‌یى به‌جێ بهێنێت، ئاماده‌ییه‌ك كه حه‌قیقه‌ت له رێگایه‌وه ده‌بێته رووداو، كه‌واته كار ئه‌و ده‌ربرِینه‌یه له نێو خۆیدا حه‌قیقه‌تى بوونمان بۆ كه‌شف ده‌كات، هیرمینۆتیكا واته رێگادان به حه‌قیقه‌ت بۆ ئه‌وه‌ى بدوێت.
به‌ڵام له سیمیۆلۆژیادا ده‌ق كۆمه‌ڵێك داله و ده‌بێ ته‌ئویل بكرێت، ئه‌و كاته‌ش ده‌ق بوونى هه‌یه، كه ده‌خوێنرێته‌وه و خوێنه‌ر به شه‌هوه‌تى خوێندنه‌وه ده‌گات، هیچ ده‌قێك بێ بوونى خوێنه‌ر بوونى نییه، به‌و مانایه‌ش سیمیۆلۆژیا له‌سه‌ر زنجیره‌یه‌كى بێ كۆتایى له به‌رهه‌مهێنانه‌وه‌ى دال و له به‌رهه‌مهێنانه‌وه‌ى شه‌هوه‌تدا ده‌ژیت.
ئه‌گه‌ر ده‌ق فه‌زایه‌ك بێ بۆ ئاوێته‌بوون، تانۆپۆى نێوان سێ ستراتیژ... ئه‌وه له ئاسۆى خوێندنه‌وه‌ى (بارت)یدا خوێندنه‌وه‌كان و ته‌ئویله‌كان جگه له شه‌هوه‌تى خوێندنه‌وه سنورى دیاریكراو ناس ناكه‌ن، ده‌ق هه‌میشه به كراوه‌یى ده‌مێنێته‌وه، چونكه خوێندنه‌وه‌كان به فره‌یى و جوله‌ى جۆراوجۆر و كرانه‌وه‌ى دال و مه‌دلوله‌وه به‌ندن، هه‌موو ئه‌وانه‌ش به ئاستى جیاوازه‌وه ده‌كه‌ونه دووتوێى گه‌مه‌كانى خوێندنه‌وه‌وه. دواجار بارت ده‌یه‌وێ بڵێ ئه‌و په‌یوه‌ندییه ئیرۆسیه‌ى نێوان ده‌ق و خوێنه‌ر، په‌یوه‌ندییه‌كه له‌سه‌ر كێشكردن و خۆدانه‌ده‌ستى ئاره‌زوومه‌ندانه ده‌وه‌ستێ، نه‌ك كارلێكردن و به‌رهه‌مهێنان.
به‌ڵام (یاوس) له په‌یوه‌ندى نێوان كارى ئه‌ده‌بى و وه‌رگر پێ له‌سه‌ر ئه‌وه داده‌گرێت، كه مانا نایه‌ته‌جێ، ته‌نها له رێگاى په‌یوه‌ندى هاوسێیانه، یان له رێگاى رێكه‌وته‌وه نه‌بێت، ئه‌گه‌ر په‌یوه‌ندى هاوسێیانه ته‌عبیر له مێژووى ئاوێته‌بوونى خوێنه‌ره‌كان بكات، یان ته‌ئویله جۆراوجۆره‌كانى خوێنه‌رانى له‌خۆدا هه‌ڵگرتبێت و له تێگه‌یشتنه‌وه رابێته‌وه، ئه‌وه ماناى رێكه‌وتئامێز له ساته‌وه‌ختى ته‌ئویلكردنه‌وه بۆ كرده‌ى جێبه‌جێكردن هه‌نگاو ده‌نێت. هه‌ڵبه‌ته ئه‌گه‌ر ئاوێته بوونى مێژوویى، چه‌مكى (ئیستێتیكاى وه‌رگر) به‌رجه‌سته بكات، ئه‌وه (تێگه‌یشتن) و (ته‌فسیركردن) و (جێبه‌جێكردن) كرده‌ى په‌ره‌سه‌ندنى (درككردن)ى (هانز گۆرگ گادامێر 1900-2002) یمان بیر ده‌هێنێته‌وه.
شیعرى كوردى (دنیاى شیعر) و (شیعرى دنیایى)
شیعرى كوردى دواى راپه‌رِینى 1991ى كوردستانى باشور، كۆى ئه‌و شه‌پۆله شیعرییه ده‌گرێته‌وه، كه له فه‌زایه‌كى تا ئه‌ندازه‌یه‌كى زۆر ئازاد و زمانێكى تا سنورى په‌رده‌نه‌پۆشین خۆى ده‌نوسێته‌وه، وه‌ك چۆن به‌شێك له‌و شیعره‌ى كوردستانى رۆژهه‌ڵاتیش ده‌گرێته‌وه، كه ده‌كه‌ونه به‌ر (شه‌پۆلى حجم) و (شه‌پۆلى زمان) و ئه‌وانیش له فه‌زایه‌كى تا ئه‌ندازه‌یه‌كى زۆر ئازاد و زمانێكى تا سنورى په‌رده‌نه‌پۆشین، له‌گه‌ڵ ئه‌و لێكۆڵینه‌وه‌یه دێنه‌وه... (بۆ ئه‌وه‌ى روونتر قسه بكه‌م ده‌بێ بڵێم شیعرى حجم له شه‌ش پاڵوییه‌كى شوشه‌یى ده‌كات، كه تیشك بیبرِێت و تیشكه‌كان دابه‌ش بن، بۆ كۆمه‌ڵێ تیشكى ره‌نگین. شاعیرى حجمى له رێگاى دواخستن و پێشخستنى وشه له رسته‌وه ته‌ركیز له‌سه‌ر یاریكردن به زمان ده‌كات. نموونه‌ى یه‌دوڵڵایى روئیایى. به‌ڵام شیعرى شه‌پۆلى زمان، ده‌ست له بونیاد و په‌یوه‌ندى نێوان كار/ بكه‌ر/ به‌ركار ده‌دات، كه‌لێن و بۆشایى شیعرى دروست ده‌كات و رووبه‌رێك له نێوان وشه‌كان و كرداره‌كان جێده‌هێلێت، تا خوێنه‌ر به‌پێى خوێندنه‌وه‌ى خۆى واتاكه ته‌واو بكات. نموونه‌ى ره‌زا به‌راهه‌نى.)
به كورتى له شیعرى نوێى كوردى و شیعرى دواى راپه‌رِین، چه‌مكى ئازادى به ماناى شیعرێك دێت، كه بیر له واتاى كات و بنه‌ما ئاینییه‌كان و فه‌زاى ئایدیۆلۆژى ناكاته‌وه، به‌ڵام په‌رده‌نه‌پۆشینى زمان، زمان وه‌ك له دایكبووى چركه‌سات و پێكهاته‌ى شیعریى ده‌بینێت... له شه‌پۆلى حجم و شه‌پۆلى زماندا ده‌شێ په‌رده‌نه‌پۆشینى زمان، نه‌فیكردنى زمانیش بێت...
لێره پرسیارێك به‌رجه‌سته ده‌بێت، ئه‌ویش ئه‌وه‌یه ئایا شیعرى كلاسیزمى كوردى توانیویه‌تى له ئاوێنه‌ى كلتورى كوردیدا پرسیارى خۆى بكات، ئه‌و شیعره‌ى شاعیرى كوردى ده‌ینوسێ به‌شێك له كێشه‌كانى تاكى كوردى هه‌ڵگرتوه، ده‌توانین دال و مه‌دلولى شیعرى كلاسیزمى كوردى وه‌ك نیشانه‌ى سوسێرى له یه‌كه‌یه‌كى هاوئاهه‌نگ به‌رانبه‌ر یه‌ك رابگرین، ده‌توانین كێشه وجودییه‌كانى مرۆڤى كوردى له شیعرى كلاسیزمى كوردیدا بدۆزینه‌وه، ده‌توانین دنیاى كوردى له نێو شیعرى كلاسیزمى كوردى به ده‌ست بهێنین؟ من ئه‌و پرسیارانه بێ وه‌ڵام جێده‌هێڵم، نه‌ك له‌به‌ر ئه‌وه‌ى نائومێدم، به‌ڵكو چونكه ده‌مه‌وێ له رێگاى ئه‌و پرسیارانه‌وه به دواى شیعرى نوێى كوردى و شیعرى دواى راپه‌رِین بكه‌وم! كه‌واته ئه‌و پرسیارانه‌م بۆ ئه‌وه خسته روو، تاكو بتوانم په‌یوه‌ندى چه‌مكى (به‌دوایه‌كدانه‌گه‌رِان)ى شیعرى كلاسیزمى كوردى و (دیالۆگكردن)ى شیعرى نوێ و دواى راپه‌رین جوانتر به‌رجه‌سته بكه‌م...
چه‌مكى به‌دوایه‌كداگه‌رِان له رووى زمانییه‌وه هه‌ڵكۆڵین و به‌دواداگه‌رِانى شتێكه، وه‌ك زاراوه چاره‌سه‌رى فیكره‌یه‌كى ئه‌ده‌بى یان بابه‌تێكى ئه‌ده‌بى دیاریكراو له رووى مه‌عریفه و حه‌قیقه‌ت و دنیابینییه‌وه ده‌كات. به دیوێكى دیكه ئه‌گه‌ر چه‌مكى به‌دوایه‌كداگه‌رِان به‌و مانایه بێت، كه هه‌ر یه‌ك له ئێمه به‌عه‌قڵ و ئاگامه‌ندییه‌وه به دواى شتێكدا بگه‌رِێین و هه‌ر یه‌ك له ئێمه ده‌مه‌ته‌قێ له سه‌ر پاڵنه‌ر و شتى تایبه‌تى (خۆى) بكات، به بێ ئه‌وه‌ى ئه‌و پاڵنه‌ره لاى ئه‌ویدیكه ئاشكرا بێت. یان ئه‌گه‌ر چه‌مكى به‌دوایه‌كداگه‌رِان قسه‌كردن بێ له سه‌ر شتى تایبه‌تى ئه‌و شیعره تایبه‌ته‌ى كه دوایى هاتووه، ئه‌وه چه‌مكى به‌دوایه‌كدانه‌گه‌رِانى شیعرى كلاسیزمى كوردى هه‌موو ئه‌وانه پێچه‌وانه ده‌كاته‌وه!
دیالۆگكردن ته‌واو له‌گه‌ڵ هه‌موو ئه‌و پرۆسانه دژ ده‌كه‌وێته‌وه، كه تێیدا گوتنى رابردوو خۆى به‌سه‌ر تێگه‌یشتنى ئێستاى مرۆییدا ده‌سه‌پێنێت، یان كه له میانى پرۆسه‌ى خودى ئێستاى تێگه‌یشتنه‌وه هه‌ڵنه‌قوڵاوه، وه‌ك چۆن دژ به هه‌موو ئه‌و قسه‌كردنانه‌شه، كه پێشتر سه‌ره‌تا و كۆتاییان زانراوه، كه‌واته دیالۆگكردن وه‌ك زاراوه ده‌مه‌ته‌قێیه له نێوان دوو كه‌س و زێتر له باره‌ى بابه‌تێكى دیاریكراو بۆ گه‌یشتن به ئامانجێكى دیاریكراو، هه‌ر له‌وێشه‌وه ده‌مه‌وێ به ناوهێنانى شیعرى كلاسیزمى كوردى بچمه نێو تێگه‌یشتنى ئێستاى شیعرى نوێ و دواى راپه‌رِینه‌وه، به‌و مانایه‌ش ئه‌وه یه‌كتر نه‌خوێندنه‌وه و دابه‌شبوونى شیعرى كلاسیزمى كوردیى و هاونه‌گونجانى ده‌نگه جیاوازه‌كانه، شیعرى نوێ و دواى راپه‌رِین گروپ گروپ ده‌كات! وه‌ك چۆن مه‌عریفه‌ى ئایینى و فه‌زا و خه‌ون و خه‌یاڵى ئایینى شیعرى كلاسیزمى كوردى (ئاڤێستا، بابا تاهیرى هه‌مه‌دانى، كتێبى پیرۆزى یارسان) ده‌بێته پاڵنه‌رى نه‌زانراوى مه‌عریفه‌ى شیعرى و فه‌زا و خه‌ون و خه‌یاڵى شیعرى نوێ و دواى راپه‌رِین (بێ ئه‌وه‌ى ئه‌و پاڵنه‌ره ئایینییه له شیعردا ئاشكرا بێت)، وه‌ك تایبه‌تمه‌ندى ئه‌و شیعره تایبه‌ته‌ى كه دوایى هاتووه! هه‌ر به‌و مانایه ده‌توانین به به‌بیرهێنانه‌وه‌ى شیعرى كلاسیزمى كوردى و پاڵنه‌رى نه‌زانراوه‌وه، تایبه‌تمه‌ندى شیعرى نوێ و دواى راپه‌رِین بخه‌ینه گومانه‌وه! من وێنه‌ى ئه‌و گومان و دڵه‌رِاوكێیه وه‌ك جیاوازى نێوان (دنیاى شیعر) و (شیعرى دنیایى)، (مه‌عریفه‌ى ئایینى) و (مه‌عریفه‌ى شیعریى) دیارى ده‌كه‌م... شیعرى كلاسیزمى كوردى به شیعركردنى دنیا نییه، به شیعركردنى مه‌عریفه‌ى ئایینیه، شاعیر ئه‌و كه‌سه نه‌بووه، كه جوان له دنیا ده‌رِوانێ، ئه‌و كه‌سه‌یه كه جوان زمانى ئایینى به‌كار ده‌هێنێ، شاعیر كێشه‌كانى خۆى فه‌رامۆش ده‌كات و شیعرى دنیایى و زمانبازى وه‌ك كێشه‌كانى خۆى ده‌بینێ! له شیعرى دواى راپه‌رِیندا شاعیر جوان له دنیا و مه‌عریفه و خه‌ون و خه‌یاڵى شیعرى ده‌رِوانێ، به‌ڵام له واقیعى خۆى هه‌ڵدێت و خۆى راده‌ستى به شیعركردنى دنیا ده‌كات! به شیعركردنى واقیعى ژیان...
قسه‌یه‌كى جوانى (به‌ختیار عه‌لى) له كتێبى (له دیاره‌وه بۆ نادیار، ناوه‌ندى رۆشنبیریى و هونه‌رى ئه‌ندێشه- سلێمانى) ده‌ڵێت: شیعر هه‌رگیز له‌و شوێنه‌وه ده‌ست پێناكات، كه شیعرێكى دیكه دوایى دێت. ئه‌و قسه‌یه له ناوكۆییه‌كه‌ى خۆى ده‌كه‌مه‌وه و له په‌یوه‌ندى نێوان شیعرى كلاسیزم و شیعرى نوێى كوردى به كارى ده‌هێنم... كه‌واته شاعیرى دواى راپه‌رِین له‌و زمانبازییه و شیعرى دنیاییه و فه‌زا و دنیابینییه ئایینییه ده‌ست پێناكاته‌وه، به‌ڵكو هه‌وڵده‌دات روو له دنیاى به‌تاڵى شیعریى بكات. (من نامه‌وێ وه‌ك ده‌رده‌كه‌وێت ئه‌و چه‌مكه به واقیعى ژیان ببه‌ستمه‌وه، به‌ڵكو هه‌وڵده‌ده‌م به شێوه‌یه‌كى نادیار چه‌مكى به‌تاڵى شیعریى به پێناسه‌نه‌كردنى شیعرییه‌وه بگه‌یه‌نم)
لێره‌دا به‌ڵگه‌ى به‌دوایه‌كدانه‌گه‌رِانى شیعرى كلاسیزمى كوردى وه‌ك ئه‌وه‌ى (دكتۆر مارف خه‌زنه‌دار) قسه‌ى لێكردووه و به پێى دیالێكته‌كان پارچه پارچه نیشانى ده‌دات، هه‌ر ته‌نها خۆى له هاونه‌گونجان و به‌دوایه‌كدانه‌گه‌رِان نابینێته‌وه، به‌ڵكو ئه‌وه‌ش روون ده‌كاته‌وه كه شاعیرى كلاسیزمى كوردى شیعرى دنیایى و زمانبازى وه‌ك كێشه‌كانى خۆى ده‌بینێ، به بێ ئه‌وه‌ى ئه‌و پاڵنه‌ره له دیالێكتێكه‌وه بۆ دیالێكتێكى دیكه ئاشكرا بێت... یان له پێش هاتنى ئیسلامه‌وه بۆ دواى هاتنى ئیسلام ئاشكرا بێت! ده‌مه‌وێ بڵێم پارچه پارچه كردن به پێى دیالێكته‌كان له لایه‌ن دكتۆر مارف خه‌زنه‌دار و دابه‌شكردنى شیعرى كلاسیزمى كوردى بۆ پێش هاتنى ئیسلام و دواى هاتنى ئیسلام له لایه‌ن دكتۆر (عزه‌دین مسته‌فا ره‌سول)ه‌وه، هه‌رگیز هاونه‌گونجان و به‌دوایه‌كدانه‌گه‌رِان و دیالۆگنه‌كردن ره‌تناكاته‌وه.
كه‌واته كێشه له‌وه‌دا نییه (بۆرابۆژ 330 پ.ز) یان (زه‌رده‌شت 660-583 پ.ز) به یه‌كه‌مین شاعیرى كوردى دیارى بكه‌ین، یان په‌رِتووكى (ئاڤێستا) و (بابا تاهیرى هه‌مه‌دانى 937-1010ز) و كتێبى پیرۆزى "یارسان 901-1600ز"... كێشه‌كه له په‌یوه‌ندى نێوانیاندایه، له هاونه‌گونجان و به‌دوایه‌كنه‌گه‌رِان و دیالۆگنه‌كردن و یه‌كتر نه‌خوێندنه‌وه دایه... به‌ڵام وه‌ك بۆمان ده‌رده‌كه‌وێت شیعرى نوێى كوردى و شیعرى دواى راپه‌رِین له‌وێوه ده‌ست پێناكاته‌وه، نه‌ك هه‌ر هێنده به‌ڵكو له‌گه‌ڵ هه‌موو ئه‌و بنه‌مایه ئاینییانه‌ش دژ ده‌كه‌وێته‌وه، كه شیعرى كلاسیزمى كوردى خۆى له‌سه‌ر بونیاد ناوه!
شیعرى دواى راپه‌رِین له هه‌ڵاتن له ژیانه‌وه ده‌ست پێده‌كات، نه‌ك له سه‌ره‌تا و كۆتایى دیاره‌وه، ئه‌وه‌ش چه‌مكى دیالۆگكردنى شیعرى و ژانوژوارى مرۆیى تۆختر ده‌كاته‌وه. به‌ڵام ئایا دیالۆگكردنى شیعرى دواى راپه‌رین له‌گه‌ڵ یه‌كتر و ئه‌ویدیكه ئامانجى دیاریكراوى خۆى پێكاوه، له‌و پرسیاره‌وه هه‌وڵده‌ده‌م به‌شێك له شیعرى دواى راپه‌رِین له رووى شێوازى نوسین و تێكشكاندنى ئاسۆى چاوه‌رِوانى خوێنه‌ر دابه‌شى سێ پارچه بكه‌م و له سێ شێوازى دیالۆگئامێزدا به‌رجه‌سته‌یان بكه‌م...
شێوازى ته‌عبیرى ده‌لاله‌تخوازانه (گروپى یه‌كه‌م/ شیعرى دنیایى)
شاعیرى تازه‌گه‌رى كوردى له (دنیاى شیعریی)ه‌وه بۆ (شیعرى دنیایى)، له كارى شیعرییه‌وه بۆ ده‌قگه‌رایى هه‌نگاوى هه‌ڵێنا... به‌ڵام ئه‌گه‌ر نیازى زمان له شیعرى كلاسیزمى كوردیدا خۆ سه‌پاندن بنوێنێ، هه‌میشه له سه‌ر وه‌ڵام وه‌ستا بێت، نه‌ك پرسیاركردن، ئه‌وه قسه‌ى من ئه‌وه‌یه كه سه‌پاندنى زمان و نیازى دوور مه‌وداى زمان یه‌كتر ته‌واو ناكه‌ن، من له‌و به‌یه‌كنه‌گه‌یشتنه‌وه، له وه‌ڵامه‌وه بۆ پرسیاركردن، له كاره‌وه بۆ ده‌قگه‌رایى قسه له شیعرى دواى راپه‌رِین ده‌كه‌م!
بێگومان هه‌رگیز ناتوانین زمان له شیعر بكه‌ینه‌وه، به‌ڵام ده‌شێ شیعر له ئایین بكه‌ینه‌وه، ده‌شێ شیعر پرسیار بێ، نه‌ك كار له‌سه‌ر وه‌ڵامى ئاماده بكات... زمان شیعر به‌رِێوه ده‌بات، به‌ڵام بیركردنه‌وه‌ى ئارِاسته‌كراو و وه‌ڵامى ئاماده شیعر ده‌خاته ئابڵوقه‌وه، خه‌ون و خه‌یاڵى شیعریى شیعرییه‌ت هه‌ڵده‌نێت، به‌ڵام وێنه‌ى دنیاى واقیعى، خۆى له بابه‌تى حه‌قیقه‌تدا ده‌بینێته‌وه...
زمان وه‌ك ماڵى شیعر جیایه له زمانبازى، زمان وه‌ك پرسیار جیایه له زمان وه‌ك وه‌ڵامى ئاماده، زمان تاقى بكه‌یته‌وه جیایه له‌وه‌ى ژیان له رێگاى زمانه‌وه تاقى بكه‌یته‌وه... به برِواى من چه‌مكى (شیعرى دنیایى) شیعرى نوێى كوردى و شیعرى دواى راپه‌رِین به گشتى به‌ره‌و (ده‌ربرِینى ده‌لاله‌تخوازانه‌ى زمان) و نیازى دوور مه‌وداى زمان و به‌تاڵى زمانمان ده‌كاته‌وه، به‌ره‌و (ته‌عبیرى) و (ته‌عبیرى ئه‌بستراكت) و (ئه‌بستراكت)مان ده‌بات، یان له كاره‌وه به‌ره‌و ده‌قگه‌رایى ده‌بێته‌وه.
ده‌شێ به‌شێكى گه‌وره‌ى شاعیرانى دواى راپه‌رِین، هه‌وڵبده‌ن گوزارشت له هه‌ست و نه‌ست و ئه‌و پرِشنگ و حاڵه‌ته عه‌قڵییانه بكه‌ن، كه كاریگه‌رى رووداوه‌كان و شته‌كان له ده‌روونى شاعیر دروستى ده‌كه‌ن، به‌شێكى گه‌وره‌ى شاعیرانى دواى راپه‌رِین لاسایكردنه‌وه‌ى ئه‌رستۆیانه ره‌تده‌كه‌نه‌وه و وێنه‌ى دنیاى حه‌قیقى فه‌رامۆش ده‌كه‌ن، خۆیان له‌گه‌ڵ خه‌ون و خه‌یاڵه‌كانیان ده‌گونجێنن.
بێگومان رێبازى ته‌عبیرى وه‌ك هه‌ڵگرى خودگه‌راییه‌كى زیاد له پێویسته ده‌بینرێ... قسه‌كردنى من له شێوازى ته‌عبیركردنى ده‌لاله‌تخوازانه ناكه‌وێته نێو قسه‌كردنى زمانه‌وانى فرِه‌نسى (بوفۆن-Buffon 1707-1788)ه‌وه، كه پێیوایه خودى مرۆڤ بۆ خۆى شێوازه، نه‌ونده‌بێ، نه‌ده‌گوازرێته‌وه، نه‌ده‌گۆرِێ. به‌ڵكو به گشتى ئه‌و شێوازگه‌رییه ته‌عبیرییه‌ى من باسى ده‌كه‌م، به‌شێكى زۆرى ئاورِدانه‌وه‌یه له زمانه‌وانى سویسرى (شارل بالى 1865- 1947) قسه‌كردنى ئه‌و ته‌نها به به‌هاى جوانى جیا ناكرێته‌وه، به‌ڵكو قسه‌كردنه له میكانیزم و دیارده یان جێكه‌وته‌ى ته‌عبیرى له زماندا، به‌ڵام ئه‌گه‌ر بالى شێوازگه‌رى ته‌عبیرى له دوالیزمى شێوازگه‌رى ده‌ره‌كى و ناوه‌كى، بیركردنه‌وه و ده‌ربرِین، لۆجیكى زمان و ویژدانى زمان، به‌ها و گه‌یاندن، قسه‌كردن و نوسین... هه‌ڵگرێته‌وه، ئه‌وه من قسه له ده‌لاله‌تى زمان و راڤه‌كردن ده‌كه‌م! لێره ده‌مه‌وێ بڵێم به‌شى زۆرى شیعرى نوێ و دواى راپه‌رِین خۆى له نێوان گوزارشتكردن و ته‌ئویلكردندا هه‌ڵده‌نێت، پرسیارى ده‌ق و پرسیارى وه‌رگر... هه‌ر وه‌ك زمانى شیعرى نوێ و دواى راپه‌رِین دووره له راسته‌وخۆیى، هه‌ڵگرى روویه‌كه له رووه‌كانى حه‌قیقه‌تى ده‌روون! به‌شێكى زۆرى شیعرییه‌تى ئه‌و شێوازه له سه‌ر لادانى زمانى و خوازه و ره‌مز به‌ره‌و كه‌شفكردن هه‌نگاو ده‌نێت، هه‌ڵبه‌ته شێواز بۆخۆى ئامانج نییه، به‌ڵكو هۆكارێكه هونه‌رمه‌ند یان ئه‌دیب له میانى هه‌وڵى كاره‌كانیدا بۆ كه‌شفكردنى ئه‌و دنیایه‌ى كه تێیدا ده‌ژى به‌كارى ده‌هێنێت.
له‌و لێكۆڵینه‌وه‌یه‌دا پۆلینكردنى به‌شێكى تایبه‌ت له شیعرى دواى راپه‌رِین و شێوازى نوسینى شیعرى دواى راپه‌رِین، خۆى به ته‌مه‌نه‌وه هه‌ڵناواسێت، به‌ڵكو خۆى له تایبه‌تمه‌ندییه‌كانى نوسین و شێوازى گوزارشتكردندا ده‌دۆزێته‌وه... لێره‌دا هه‌وڵده‌ده‌م گروپى یه‌كه‌مى شیعرى دواى راپه‌رِین و شێوازى نوسینیان به مه‌عریفه‌ى شیعرى و خه‌یاڵى شیعرى و به‌رفره‌وانكردنى سنوره‌كانى گوتن و ئه‌زموونى ناوه‌وه ببه‌ستمه‌وه، بێگومان به‌شێكى زۆرى ئه‌و به‌رفره‌وانكردنه‌ش ده‌كه‌وێته سه‌ر فه‌زایه‌كى تا ئه‌ندازه‌یه‌ك ئازاد و زمانێك تا سنورى په‌رده‌نه‌پۆشین... ده‌شێ ئه‌و گروپه (وه‌ك من ده‌یبینم) له‌و ناوانه (ئازاد سوبحى، هه‌ندرێن، رۆژ هه‌ڵه‌بجه‌یى، ته‌لعه‌ت تاهیر، دلاوه‌ر ره‌حیمى، داستان بارزان...) و زێتریش له‌گه‌ڵ جیاوازییه‌كانیان كۆبكه‌مه‌وه.
به گشتى شیعرى نوێ و دواى راپه‌رِین بنه‌ما ئاینییه‌كان و فه‌زاى ئایدیۆلۆژى پشتگوێ ده‌خات، له‌سه‌ر مه‌یلى خودگه‌رایى و ره‌تكردنه‌وه راده‌بێته‌وه! شێوازى ده‌ربرِینى ده‌لاله‌تخوازانه‌ى (كارى گروپى یه‌كه‌م)ى شیعرى دواى راپه‌رِین، خۆى له رێگاى ژیانه‌وه نیشان ده‌دا و پشت به ریتمى ناوه‌كى ده‌به‌ستێ... زۆربه‌ى شاعیرانى ئه‌و گروپه بۆ ره‌نگاورِه‌نگكردنى مانا، گرامه‌ر تێكده‌شكێنن، هه‌وڵده‌ده‌ن جوانگوتن و چیگوتن بپارێزن، جه‌خت له شێوازى گواستنه‌وه‌ى زمان له شێوه‌یه‌ك بۆ شێوه‌یه‌كى دیكه ده‌كه‌نه‌وه (بابه‌تێك ته‌نها به لابردنى ئه‌ویدى ده‌بێت به‌و شته‌ى كه هه‌یه)! بۆ نموونه لادانى زمانى لاى (رۆژ هه‌ڵه‌بجه‌یى) به لابردنى تۆخكردنى گێرِانه‌وه كۆتایى دێت و شیعرییه‌ت ده‌خاته‌وه، به‌ڵام لادانى زمانى لاى (هه‌ندرێن) به تۆخكردنى گێرِانه‌وه‌وه به‌نده، شیعرییه‌ت له چیگوتن و جوانگوتن هه‌ڵده‌گرێته‌وه... وه‌ك چۆن هه‌ندێكیان جه‌خت له دامه‌زراندنى په‌یوه‌ندى نوێى نێوان وشه و وشه، وشه و مانا ده‌كه‌ن، بۆ نموونه (ته‌لعه‌ت تاهیر) ... هه‌ندێكیان دواى رسته‌ى شیعریى و دووباره كردنه‌وه‌ى ناوكۆیى ده‌كه‌ون، وه‌ك (دلاوه‌ر ره‌حیمى)... ئه‌و گروپیه لادانى ده‌لالى له وه‌سفه باوه‌كان به كارى خۆیان ده‌زانن، هه‌ندێكیان لادانى ده‌لالى به ورِوژانى ماناوه ناس ده‌كه‌ن، به‌ڵام به گشتى له سه‌ر وێنه‌ى شیعرى و واقیعى ژیان كار ده‌كه‌ن و ریتمى نوسینیان خاوه!
(دلاوه‌ر ره‌حیمى) و كۆمه‌ڵه شیعرى (حكایه‌تى قورِ، به قه‌ڵه‌مى خه‌ون نوس، چ 2013):
په‌رِ و باڵى ته‌یرێ
پاش هاتنه‌وه‌یان له كێڵگه‌ى ئه‌و جوتیارانه‌ى خۆیان ده‌كوشت
فرِینیان لا په‌شیمانییه
زمانى خاوى منداڵێ
له‌گه‌ڵ خوێندنه‌وه‌ى سرووده‌كانى سه‌ركه‌وتن
ده‌نگى پێ كوفره.
دلاوه‌ر ره‌حیمى هه‌میشه هه‌وڵده‌دات لادانى ده‌لاله‌تخوازانه به ورِوژانى ماناوه بلكێنێ، له‌و نموونه‌یه‌ى سه‌ره‌وه‌دا هه‌موو رۆناكییه‌كه له سه‌ر ده‌لاله‌تى (خۆكوشتن) و ده‌لاله‌تى (كوفر) ده‌وه‌ستێ، په‌یوه‌ندى (ته‌یر و كێڵگه و جوتیار) به ورِوژاندنى خۆكوشتن رێچكه‌یه‌كى دیكه‌ى بیركردنه‌وه به خوێنه‌ر ده‌به‌خشێت و خوێنه‌ر له چاوه‌رِوانییه‌كه‌وه به‌ره‌و چاوه‌رِوانییه‌كى دیكه ده‌بات، وه‌ك چۆن له‌و كۆپله‌یه‌دا شێوازى گواستنه‌وه‌ى ناوكۆیى له شێوه‌یه‌كه‌وه بۆ شێوه‌یه‌كى دیكه ده‌بینین... به مانایه‌كى دیكه په‌یوه‌ندى (زمان و منداڵ و سه‌ركه‌وتن) هه‌مان ورِوژانى په‌یوه‌ندى نێوان (ته‌یر و كێڵگه و جوتیار) ده‌نوێنێ...
شاعیر په‌یوه‌ندى (ته‌یر- كێڵگه- جوتیار) به پرسى خۆكوشتن ده‌ورِوژێنرێ، ئه‌و پرسه له ئاسۆى چاوه‌رِوانى خوێنه‌ردا به‌رانبه‌ر كۆمه‌ڵێ (مه‌دلولى مرۆیى) ده‌بێته‌وه، به مانایه‌كى دیكه خۆكوشتن له نێوان (ته‌یر- كێڵگه- جوتیار) ساتمه به خه‌یاڵى خوێنه‌ر ده‌كات، ئه‌و ساتمه‌یه هه‌ر ته‌نها خوێنه‌ر ناورِوژێنێ، به‌ڵكو خوێندنه‌وه‌یه‌كى دیكه‌شه بۆ ته‌یر و كێڵگه! دواجار ئه‌وه‌ى كه له‌و په‌یوه‌ندییانه‌وه رۆناكى زۆرى له سه‌ره ده‌لاله‌تى خۆكوشتنه، وه‌ك گوتم رۆناكى خستنه سه‌ر ده‌لاله‌تى كوفر له رسته‌ى دووه‌مدا شێوازى گواستنه‌وه‌ى زمانه له خۆكوشتن (مه‌دلولى مرۆیى) بۆ كوفر (مه‌دلولى كلتورى)... رسته‌ى شیعریى یه‌كه‌م له په‌یوه‌ندى (ته‌یر- كێڵگه- جوتیار)دا چه‌مكى (خۆكوشتن) وه‌ك كۆدێكى مرۆییانه‌ى گوماناویى به‌رجه‌سته ده‌كات، رسته‌ى شیعریى دووه‌م، له په‌یوه‌ندى (زمان- منداڵ- سه‌ركه‌وتن)دا، چه‌مكى (كوفر) وه‌ك كۆدێكى كلتورى گوماناویى ده‌خاته روو! ده‌مه‌وێ بڵێم كۆدى یه‌كه‌م مرۆڤ وه‌ك كرده‌یه‌كى به‌رده‌وام خۆى به‌رِێوه‌ى ده‌بات، به‌ڵام دووه‌م كلتور وه‌ك كارێكى بۆماوه پێى هه‌ڵده‌سێت، كۆدى یه‌كه‌م زێتر خودگه‌رایى رۆڵى تێدا ده‌بینێ، كۆدى دووه‌م زێتر گشتگه‌راییه، به رووه‌كه‌ى دیكه چه‌مكى خۆكوژى مرۆڤ په‌یوه‌ندییه‌كى گلۆباڵ دروست ده‌كات، به‌ڵام له پشت به كوفر دانانى ده‌نگدانه‌وه‌ى ده‌نگى منداڵ كلتورێكى لۆكاڵى ده‌بینرێت... له‌گه‌ڵ هه‌موو ئه‌وانه‌شدا په‌یوه‌ندى نێوان (ته‌یر، كێڵگه، جوتیار و زمان، منداڵ، سه‌ركه‌وتن) له زۆربه‌ى باره‌كاندا ئاسایى ده‌كه‌وێته، به‌ڵام چه‌مكى خۆكوشتن و چه‌مكى كوفر، ئه‌و په‌یوه‌ندییه ئاساییه تێكده‌شكێنێ و خوێنه‌ر دووچارى گومان و ساتمه‌كردن ده‌كات...
كۆمه‌ڵه شیعرى (له‌به‌ر ئاوازێك نایه‌وێ ببێته گۆرانى، ته‌ڵعه‌ت تاهیر، ده‌زگاى چاپ و بڵاوكردنه‌وه‌ى ئاراس، چ 2011) شێوازى ته‌عبیرى ده‌لاله‌تخوازانه‌ى (ته‌ڵعه‌ت تاهیر) له سه‌ر كۆكردنه‌وه‌ى نێوان لێكدووره‌كان (هاونه‌گونجاوه‌كان) وه‌ستاوه، بۆ ئه‌وه‌ى ده‌لاله‌ت و مانایه‌ك به رسته شیعرییه‌كان ببه‌خشێت... بۆ نموونه پشت به ره‌نگێك یان په‌سنێكى نائاسایى ده‌به‌ستێ، یان وشه‌یه‌ك و وشه‌یه‌كى دیكه... بۆ ئه‌وه‌ى خوێنه‌ر دووچارى ئاورِدانه‌وه بكات، بۆ ئه‌وه‌ش لێكدووركه‌وتنه‌وه‌یه‌كى خه‌یاڵى له نێوان په‌یوه‌ندییه ئاساییه‌كان، له نێوان وشه و وشه داده‌هێنێ، بۆ نموونه:
تۆ هه‌بیت ئاژاوه‌ى دنیا نامێنێ
به‌ندیخانه‌كان ده‌بنه دایه‌نگه
تاوانباره‌كان به ده‌نكه شقارته
پیكابى بچووك بۆ منداڵه هه‌ژاره‌كان دروست ده‌كه‌ن.
په‌یوه‌ندى نێوان (منداڵى دایه‌نگه) و (تاوانبارى به‌ندیخانه) لێكدووره، به‌ڵام شاعیر ره‌هه‌ندێكى نوێ له پێناو مانایه‌كى نوێ و تێكشكاندنى ئاسۆى چاوه‌رِانى خوێنه‌ران و ئاورِدانه‌وه دروست ده‌كات... بێگومان ئه‌گه‌رچى وشه‌ى (به‌ندیخانه) و (دایه‌نگه) دوو ناوى گشتگیرن، به‌ڵام وشه‌ى (به‌ندیخانه) وه‌ك تێگه‌یشتن له برى وشه‌ى (دایه‌نگه) دژ به یه‌كن و پرسیار له‌و نێوه‌دا ده‌چێنن، كه‌چى وه‌ك شوێن ده‌شێ له‌گه‌ڵ یه‌ك ئاشتمان بكه‌نه‌وه... به مانایه‌كى دیكه ئه‌گه‌ر دایه‌نگه له‌و وڵاته‌دا بۆ خۆى به‌ندیخانه بێت و تاوانباریش هه‌میشه منداڵى هه‌ژاران بن، ئه‌وه زمانى شاعیر زمانى ئاورِدانه‌وه و به‌دواداچوون و ره‌خنه‌یه، یان به مانا (باختین)ه‌كه‌ى ئه‌نجامى پێكچواندنى (دایه‌نگه) و (به‌ندیخانه) پێكه‌نین و ئازادییه! به‌ڵام شاعیر به راكردن له واقیع، نارِاسته‌وخۆ و له رێگاى به‌رجه‌سته‌كردنى هاونه‌گونجانى ئاسایى به هاوگونجانى نائاسایى تیروتوانجى خۆى ده‌وه‌شێنێ ...
وه‌ك گوتمان شێوازى ده‌ربرِین له كارى ئه‌و گروپه‌دا به‌شێكى گه‌وره‌ى له ره‌نگدانه‌وه‌ى ژیانه‌وه هه‌ڵقوڵاوه، به‌ڵام له رسته شیعرییه‌كانى ته‌ڵعه‌ت تاهیر جگه له ته‌عبیركردن له رێگاى ئاورِدانه‌وه له ژیان و ده‌روون، جگه له لادانى زمانى له رێگاى هاونه‌گونجانى دوور، لادانى زمانى زیاد له پێویستیش ده‌بینرێ، یان به مانایه‌كى دیكه لادان ده‌خاته سه‌ر لادانه‌وه، ئه‌وه‌ش كتوپرِى و هه‌دانه‌دان ده‌خاته نێو خه‌یاڵ و بیركردنه‌وه و خوێندنه‌وه‌وه، وه‌ك چۆن ته‌ختى ئاسۆى چاوه‌رِوانى خوێنه‌ر ده‌خاته له‌رزه‌وه و چاوه‌رِوانییه‌كى بێ چاوه‌رِوانى دروست ده‌كات... ده‌مه‌وێ بڵێم له نێوان لادان و لادان خستنه‌سه‌ر، هه‌دانه‌دان و بۆشاییدا سپێتى دروست ده‌بێت، ئه‌و هه‌دانه‌دان و بۆشاییانه جوله‌یه‌كى نائاسایى له ئاورِدانه‌وه‌ى خه‌یاڵ و بیركردنه‌وه‌ى خوێنه‌ر ده‌سازێنن:
ئیره‌یى به چاوى منداڵه‌كه‌م ده‌به‌م
ده‌توانێ ركه بگرێت
تا رۆناكى بكاته پلیكانه و خۆر تام بكات
باده‌م ماچ بكات و
چیرِۆك بخاته پاروه نانێكه‌وه. ل39
شێوازى ته‌عبیرى ئه‌بستراكت (گروپى دووه‌م/ دنیاى به‌تاڵى شیعرى)
ده‌شێ به پێى ئاگایى من و ده‌رككردنى من كارى گروپى دووه‌م، له‌و ناوانه هه‌ڵگرینه‌وه (ته‌یب جه‌بار، شاڵاو حه‌بیبه، په‌روێز زه‌بیح غوڵامى، جه‌میل مورادى، رابه‌ر فاریق، به‌شدار سامى، به‌یان عه‌زیزى...) له‌گه‌ڵ جیاوازییه‌كانیان... شێوازى نوسین له دنیاى به‌تاڵى شیعریدا، شێوازى (ته‌عبیرى ئه‌بستراكت)ه، واته له رووى جوله و ریتم و دارِشتنه‌وه ته‌عبیرییه و له رووى ماناوه رووت ده‌كه‌وێته‌وه! به گشتى گروپى دنیاى به‌تاڵى شیعرى به‌شێك له هێزى خۆى له لادان و ئاماژه خه‌رج ده‌كات، بۆ پرِكردنه‌وه‌ى رووتى مانا و بۆشاییه‌كانى هه‌وڵده‌دات تا سنورێ، پشت به خه‌یاڵى خوێنه‌ر ببه‌ستێ، بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ش له رێگاى جوله‌ى شیعریى و ده‌ربرِینى واقیعى كارئاسانى بۆ راڤه‌كردن و خه‌یاڵى خوێنه‌ر ده‌كات! واته له زۆربه‌ى باره‌كاندا جوله‌یه‌كى ته‌عبیرى ده‌كێشى و ماناكانى لێ داده‌ماڵێ و رووتى ده‌كاته‌وه، بۆ ئه‌وه‌ى جوله به گومان و خه‌یاڵ بدات، به گشتى له سه‌ر جوله و جوانى كار ده‌كه‌ن و ریتمى نوسینیان نیمچه خاوه...
به‌ڵام (ته‌یب جه‌بار) له دارِشتندا ئاسۆییه و له جوله‌دا ستوونى ده‌كه‌وێته‌وه، واته وشه‌كان به شێوه‌یه‌كى ئاسۆیى له رووى بیر و مه‌به‌ست و ئاگایى و دروستى ماناوه رسته‌كان ته‌واو ده‌كه‌ن و دیار و ره‌وانن، شاعیر په‌یرِه‌وى له یاسا و رێساى زمانه‌وانى و په‌یوه‌ندى رێزمانى ده‌كات، به‌ڵام ده‌لاله‌ته‌كانى له (ئاستى ستوونی)دان و له‌گه‌ڵ (ئاستى ئاسۆیى) دارِشتندا هاوگونجاو نایه‌نه‌وه و له‌گه‌ڵ هه‌ستپێكراوه گشتییه‌كان و بینراو و هه‌سته مرۆییه باوه‌كان و واقیع دژ ده‌كه‌ونه‌وه، ئاستى ستوونی یان ده‌لاله‌ته‌كان جوله‌ى ره‌مزى و فره ره‌هه‌ندى ده‌نوێنن، ده‌لاله‌ته‌كان بۆ قوڵایى ماناو جوانى شۆرِ ده‌بنه‌وه... ئه‌و جیاوازییه‌ى ته‌یب جه‌بار خۆى تێكه‌ڵ به سرووشتگه‌رایى و پێكچوواندنه هاونه‌گونجاوه‌كان و به‌رفره‌وانكردنى خه‌یاڵى فانتازى و لادان له واقیع و لادانى ده‌لالى زیاد له پێویست و دروستكردنى فه‌زایه‌كى ناباوى شیعرى ده‌كات! هه‌موو ئه‌وانه له لاى (په‌روێز زه‌بیح غوڵامى) پێچه‌وانه ده‌بێته‌وه، ده‌مه‌وێ بڵێم په‌روێز زه‌بیح غوڵامى له دارِشتندا ستوونییه و له جوله‌دا ئاسۆییه؟!
به گشتى كارى گروپى ته‌عبیرى ئه‌بستراكت له یه‌كه‌م (ئاماژه)دا چاو له پێش خۆیان ده‌كه‌ن، ئه‌و ئاماژه‌كردنه چ حه‌قیقى بێت یان خه‌یاڵى، چ وه‌ك جوله‌ى شیعرى بێ، چ وه‌ك ده‌ربرِینى واقیعى رۆژانه... دواتر هه‌موو ئه‌و گوتارانه له نێو بۆشایى و سپێتى ون ده‌كه‌ن و شێوه‌یه‌كى ئه‌بستراكتى پێده‌به‌خشن، (به‌ڵام ئاماژه ناوبراوه‌كان لاى ته‌یب جه‌بار له‌و قوڵاییه‌دا ون نابن و دووباره خۆیان ده‌نوسنه‌وه؟!...)
به گشتى ئه‌و شێوه ته‌ماشاكردنه، سه‌یركردنى واقیعه وه‌ك واقیعێكى گوماناوى، له‌لایه‌كى دیكه‌وه ساتمه‌كردنه به خوێنه‌ر وه‌ك جوله‌ى شیعریى... به مانایه‌كى دیكه سه‌یركردنى دنیایه به چاوى شیعر و گومانه‌وه، واته له چاوى شیعر و گومانه‌وه دێنه ناوه‌وه و ساتمه به ئاسۆى چاوه‌رِوانى خوێنه‌ر ده‌كه‌ن! تێگه‌یشتنمان بۆ ئه‌و دوو شێوه له ته‌ماشاكردن له‌و ده‌رككردنه‌وه سه‌رچاوه ده‌گرێ، كه ئه‌گه‌ر چه‌مكى گومان په‌یوه‌ندى نێوان شوێن و كات له واقیعدا تۆخ بكاته‌وه، ئه‌وه جوله‌ى شیعرى ده‌لاله‌ت و لێڵى ماناكان چرِ ده‌كاته‌وه.
دنیاى به‌تاڵى شیعریى و خه‌سڵه‌ته‌كانى شێوازى ته‌عبیرى ئه‌بستراكت، گه‌یشتنه به دوورترین خاڵى هه‌ستكردن به واقیع و هه‌ستكردن به وشه‌ى رووت و به‌ركه‌وتنى خه‌یاڵى خوێنه‌ر، دواجار له‌و شێوازه‌دا خه‌ون جوانترین وێنه‌ى به‌رجه‌سته و ده‌رككراوه، وه‌ك چۆن ده‌توانین ساتمه‌كردن له بۆشایى، به بۆشاییه‌كانى نێو بوونى مرۆڤ بچوێنین... ده‌توانین ئه‌و شێوازه ته‌عبیرى ئه‌بستراكته دابه‌شى دوو شێوازى به‌نێویه‌كداچوودا بكه‌ین.
یه‌كه‌م، ئه‌بستراكتى ته‌عبیرى (گه‌ردوونى): ئه‌و شێوازه دوو رووى هه‌یه:
رووى یه‌كه‌مى له سه‌ر كزى ریتم و بایه‌خنه‌دان به گرامه‌ر و بایه‌خدان به شێوازى ده‌ربرِینى ستوونى وه‌ستاوه، چرِى و پرِى و ونبوون له‌خۆ ده‌گرێت، نموونه‌ى ئه‌و شێوازه له شیعره‌كانى (په‌روێز زه‌بیح غوڵامى) و نموونه‌ى دیارى له فه‌وزاى شارییانه‌ى (كراكه)ى (ره‌زاى عه‌لى پوور)دایه...
رووى دووه‌مى له جوله‌ى سرووشتى (ئه‌و شیعرانه‌ى ئاورِ بۆ پێشه‌وه ده‌ده‌نه‌وه)ى (ته‌یب جه‌بار) به ماناى خاوى ریتم و بایه‌خدان به گرامه‌ر و بایه‌خدان به شێوازى ئاسۆیى ده‌ربرِینى رسته و یه‌كتر ته‌واوكردنى وشه و به دوایه‌كداهاتنى مانا به‌رجه‌سته ده‌بێت، یه‌كه‌میان گۆرِینى ئاگایى و نیگا ده‌نوێنى، دووه‌میان گۆرِینى كرده‌ى دیتن و بۆشایى درێژ ده‌كاته‌وه...
له شێوازى ئه‌بستراكتى ته‌عبیرى گه‌ردوونى، بونیادى جوله (ئاورِدانه‌وه بۆ واقیع) پێكهاته‌ى رسته دیارى ده‌كات، ئه‌و ئاورِدانه‌وه‌یه هه‌وڵده‌دات له رێگاى هونه‌رى سوریالى و سۆفیگه‌رى و دنیاییه‌وه ئه‌زموونى بوونگه‌رایى گه‌ردوونى خۆى بنوێنێ، یان ده‌ربرِین له ناخى سوبێكت و دنیابینى كه‌سى بكات... به‌و مانایه‌ش له رووى ته‌عبیرییه‌وه (شێوه‌كان) دیارى ده‌كه‌ن، له رووى ئه‌بستركته‌وه (گه‌ردوونى) خۆى ده‌نوێنێ!
بێزارى بۆ باخێكى بردم
منداڵێك
به بۆیه كێشابووى
"كۆمه‌ڵه شیعرى كه‌سێك لێره‌وه تێپه‌رِى، شاڵاو حه‌بیبه، 2008،ل21"
له‌و كۆپله‌یه‌ى شاڵاو حه‌بیبه‌دا دوو جوله دیاره، جوله‌یه‌كى واقیعى كه بێزارى ده‌ینه‌خشێنێ، جوله‌یه‌كى رووتى وشه كه له‌سه‌ر كاغه‌ز به ده‌ستى منداڵێك كێشراوه، یه‌كه‌میان هه‌ست و هوشیارى رابه‌رایه‌تى ده‌كات، دووه‌میان نه‌ست و ناهوشیارى... ئه‌و كۆپله‌یه له رووى جوله‌ى شیعرى و دارِشتنه‌وه ته‌عبیرییه، به‌و مانایه‌ى كه هه‌ستكردن به بێزارى په‌یوه‌ندییه‌كى راسته‌وخۆى به نه‌ست و ده‌روونه‌وه هه‌یه، به‌ڵام له رووى ماناوه رووته بێزارى باخێكه كه عه‌قڵى سپى منداڵ وێنه‌ى كێشا بێت، ئه‌وه‌ش هه‌مان ره‌هه‌ند و ماناى باخى سرووشتى به ده‌سته‌وه نادات، به‌ڵكو ده‌بێ بۆ پرِكردنه‌وه‌ى رووتى و بۆشاییه‌كانى هه‌میشه پشت به خه‌یاڵ و لێكدانه‌وه‌ى ناوه‌وه‌ى خوێنه‌ران ببه‌ستین، ئه‌و پشت پێبه‌ستنه‌ش سه‌یركردنى دنیایه به چاوى شیعر و گومانه‌وه و ونبوون له‌خۆ ده‌گرێت! دواجار ئه‌و دوو دنیایه‌ى شیعرى ته‌عبیرى ئه‌بستراكت، له رووى ته‌عبیرییه‌وه مه‌عریفه‌ى شیعریى و دنیابینى كه‌سى ده‌كێشێ، له رووى ئه‌بستراكته‌وه به‌ره‌و ئه‌زموونى بوونگه‌رایى گه‌ردوونیمان ده‌كاته‌وه.
هه‌موو ئه‌و قسانه ده‌مانبه‌نه‌وه بۆ نوسینێكى پێشتر له‌سه‌ر شاڵاو حه‌بیبه و له‌وێدا گوتم (ئایزه‌ر)ى ره‌خنه‌گر پێیوایه مه‌رجى كارلێكردنى (ده‌ق) و (خوێنه‌ر) له‌یه‌كنه‌چوونه! ئه‌و له‌یه‌كنه‌چوونه، نه‌چوونه‌وه سه‌ر ناوكۆیى باو و روانینى باوى نوسه‌ر و خوێنه‌ره، ئه‌وه ئه‌و كاته‌یه، كه نوسه‌ر و خوێنه‌ر ناسنامه‌ى یه‌كتر له‌بیر ده‌كه‌ن. یان خۆیان له ناسنامه كۆنه‌كه‌یان ده‌كه‌نه‌وه، له‌و كاته‌دا هه‌ر یه‌ك له دانوستان له‌گه‌ڵ یه‌كتردا حه‌قیقه‌تى خۆیان له سه‌ر نا"شت" یان نارِێككه‌وتن و نه‌گونجان وێنا ده‌كه‌نه‌وه: بێزارى بۆ باخێكمان ده‌بات، منداڵێك به بۆیه كێشاوویه‌تى... له باخى واقیعه‌وه بۆ باخى سه‌ر كاغه‌ز، له باخى ته‌عبیرییه‌وه بۆ باخى ئه‌بستراكت... ئه‌و بۆشاییه‌ى له نێوان زینده‌گى و شتدایه، ئه‌و نه‌گونجان و نارِێككه‌وتنه ده‌بێته هانده‌رێك بۆ خوێنه‌ر تاكو هه‌وڵى پرِكردنه‌وه‌ى بدات، له سه‌ر بنه‌ماى ئه‌و نه‌گونجان و نارِێككه‌وتن و بۆشاییه و ناشته په‌یوه‌ندى نوێ داده‌مه‌زرێ! بێگومان دامه‌زراندنى په‌یوه‌ندى نوێ له نێوان نوسه‌ر و خوێنه‌ر، له سه‌ر هه‌وڵى پرِكردنه‌وه‌ى ئه‌و بۆشاییانه‌وه دێت كه خوێنه‌ر ساتمه‌ى لێكردووه.
كۆمه‌ڵه شیعرى (ته‌یب جه‌بار، ئه‌و شیعرانه‌ى ئاورِ بۆ پێشه‌وه ده‌ده‌نه‌وه، سلێمانى 2011)
باشتر وایه،
ده‌ست بكه‌ین...
به هارِینى تاریكى
ئارده‌كه‌ى بكه‌ین به په‌ین...
بۆ چیمه‌نى ئه‌ستێره.
ده‌ست بكه‌ین...
به رنینى قژى مانگ.
هه‌گبه‌یه‌كى لێ بچنین،
بۆ سه‌فه‌ى رێى كاكێشان،
پرِى بكه‌ین له كولێره. ل106
قسه‌م له‌وه نییه نیازى هارِین، به‌رهه‌مه‌كه‌ى ئارد ده‌بێ، یان په‌ین، بۆ چیمه‌نى سه‌وزى باخچه ده‌بێ، یان بۆ چیمه‌نى زه‌ردى ئه‌ستێره... هه‌وڵده‌ده‌م قسه له‌وه بكه‌م، چۆن وشه‌كان یه‌كتر ته‌واو ده‌كه‌ن و له سه‌ر هێلێكى ئاسۆیى به‌دوایه‌كدا دێن و گۆرِینى كرده‌ى دیتن ده‌سازێنن و جوله‌ى بۆشایى ده‌نێنه‌وه! ئه‌وه‌ى له هارِینى تاریكى ساتمه ده‌خاته‌وه، یه‌كتر ته‌واو كردنى وشه‌كان نییه، ئاماژه و ده‌لاله‌ته، خوێنه‌ران له نێوان ئاماژه‌كردنى وشه‌ى (هارِین) و ده‌لاله‌ته‌كانى وشه‌ى (تاریكى) خۆیان له ناسنامه كۆنه‌كه‌یان ده‌كه‌نه‌وه، یان به شێوه‌یه‌كى ستوونى له گۆرِینى كرده‌ى دیتنه‌وه ده‌كه‌ونه بۆشایى به دواداچوونى ئاماژه و ده‌لاله‌ته‌وه، له سه‌ر ئه‌و بۆشایى و نه‌گونجانه بیر له جوله‌یه‌كى نوێ ده‌كه‌نه‌وه، ئه‌وه‌ش مه‌رجى كارلێكردنى ده‌ق و خوێنه‌ره... وه‌ك چۆن بۆ رنینى قژى مانگ و هه‌گبه دروستكردن هه‌ر وایه...
ئه‌وه‌ى له‌و كۆپله‌یه‌دا سرووشت به واقیعه‌وه ده‌به‌ستێته‌وه (به بیرهێنانه‌وه‌ى چیمه‌نى سه‌وزایى زه‌وى) و خودى (كولێره)یه، سرووشت له رێگاى به بیرهێنانه‌وه‌ى چیمه‌نى سه‌وزایى و كولێره‌وه به واقیعى رۆژانه ده‌گاته‌وه، یه‌كه‌میان لێوردبوونه‌وه و خه‌یاڵ به‌رِێوه‌ى ده‌بات، دووه‌میان هه‌ستى برسێتى و ژیان... به بیرهێنانه‌وه‌ى چیمه‌نى سه‌وزایى و به بیرهێنانه‌وه‌ى كولێره، دارِشتنى رسته له ماناى سرووشته‌وه بۆ واقیع ده‌بات، ئه‌وه‌ش به ئاسۆیى بوونى وشه‌ى ژیان و به ستوونى بوونى ماناى ژیانمان لا روونتر ده‌كات... به‌ڵام ره‌نگه پرسیارى خوێنه‌رى ره‌خنه‌گر به خودگه‌راییه‌وه به‌ند بێت؟
من پێموایه گه‌رِانه‌وه‌ى (ته‌یب جه‌بار)ى شاعیر بۆ چه‌مكى سرووشت، پێكهاته‌ى رسته و گه‌ردوونى بوون، دیارى ده‌كات، نه‌ك ئاورِدانه‌وه‌ى بۆ واقیعى رۆژانه... هه‌موو ته‌ماشاكردنێكى دیكه بۆ نه‌رمى و زبرى سرووشت و رامان له پرسه گه‌ردوونییه‌كانى بوون... ئاماژه و پێكهاته‌ى ده‌لالى رسته دیارى ده‌كات! ده‌مه‌وێت بڵێم ته‌یب جه‌بار وه‌ك مرۆڤى ژاپۆنى سه‌رقاڵى بابه‌تى تایبه‌ت و روخسارى كۆنكریتى پرسه گه‌ردوونییه‌كانى بوون بووه... سه‌رمه‌ستى ته‌ماشاكردنێكى بێ سنورى سرووشت بووه، ئه‌و ته‌ماشاكردنه جوانى و چێژێكى پێده‌به‌خشێت، جوانى و چێژێك كه تێكه‌ڵ به دیدى ده‌لاله‌تخوازانه ده‌بێ... بۆیه به‌رانبه‌ر چیمه‌نى ئه‌ستێره، قژى مانگ، رێى كاكێشان و نهێنیه سه‌رسورِهێنه‌ره‌كانى سرووشت، گوتارى دوو لایه‌نه‌ى خۆى هه‌یه! به‌و مانایه‌ى كه سه‌رێكى به واقیعى ژیانه‌وه (كولێره) به‌ستراوه‌ته‌وه و سه‌ره‌كه‌ى دیكه به نادیار (چیمه‌نى ئه‌ستێره) و بۆشاییه‌وه، من قسه له كولێره ناكه‌م، به دواى چیمه‌نى ئه‌ستێره‌دا ده‌رِۆم...
سرووشت له تێرِوانینى ژاپۆنییه‌كان تیشكۆى ژیانێكى هه‌تا هه‌تایه و كرانه‌وه‌یه‌كى بێ سنوره به‌رانبه‌ر بۆشایى و نادیار. به‌ڵام مه‌رج نییه ته‌یب جه‌بارى شاعیر لایه‌نگیرى ئه‌و تێرِوانینه بێت، ئه‌و له رێگاى گوتارى تایبه‌تى خۆیه‌وه به ماناكانى چیمه‌نى ئه‌ستێره، پرۆژه‌ى تایبه‌تى داده‌مه‌زرێنێ: پرۆژه‌ى شه‌قامى ئاورِدانه‌وه بۆ پێشه‌وه، پرۆژه‌ى باڵه‌خانه‌ى شاخى قووڵ، پرۆژه‌ى پردى په‌رِینه‌وه‌ى راوه‌ستان، به بیرهێنانه‌وه‌ى ئه‌و پرۆژانه له واقیعدا مشتومرِێكى نادیار و شاراوه ده‌نێته‌وه... ئه‌و گوتاره دوو لایه‌نه، له وه‌ڵامى ئه‌ویدیكه ره‌نگى گرتووه. به‌ڵام له كۆى پرۆژه‌كانیدا جگه له پاكژى سرووشت، پاكژى دڵیش گرنگه، جگه له سرووشت وه‌ك كه‌رسته، ژیان وه‌ك جوله بایه‌خى خۆى هه‌یه، جگه له گوتارى تایبه‌ت، گۆرِینى كرده‌ى دیتنیش رۆڵ ده‌گێرِێ... به‌ڵام هه‌مووان به ماناكانى چیمه‌نى ئه‌ستێره به‌ره‌و بۆشایى شیعرى و ساتمه‌كردن به خوێنه‌ران ده‌كرێنه‌وه!
شێوازى ئه‌بستراكتى ته‌عبیرى گه‌ردوونى، لاى ته‌یب جه‌بار له په‌یوه‌ندیكردن به جوله‌وه، ئاماژه و ده‌لاله‌تى خۆى ده‌نوێنێ، جا سوریالییانه بێ، یان وه‌ك پرۆژه‌ى شیعرى دنیایى، سرووشتگه‌راییانه بێ، یان وه‌ك پرۆژه‌ى خودێكى نادیار... هه‌موو ئه‌وانه‌ش په‌یوه‌ندییه‌كى بوونگه‌رایى له نێو ژیان وه‌ك جوله، گوتارى تایبه‌ت، كرده‌ى دیتن ده‌سازێنن، هه‌موو ئه‌وانه‌ش په‌یوه‌ندییه‌كى بوونگه‌رایى له نێوان سرووشت و واقیع، شیعر و جیهانبینى... دروست ده‌كه‌ن! چێژى شیعرى له شۆرِبوونه‌وه بۆ ئه‌و په‌یوه‌ندییه گه‌ردوونییه دایه، ده‌رككردنى ئه‌و په‌یوه‌ندییه گه‌ردوونیه‌ش به لێوردبوونه‌وه‌ى سرووشته‌وه به‌نده و لێوردبوونه‌وه‌ى سرووشتیش له رێگاى جوله‌ى ژیان و جوله‌ى ژیانیش جوانى دیتن ده‌نه‌خشێنێ، وه‌ك چۆن جوانى دیتن به بێ جوله بوونى ده‌كه‌وێته گومانه‌وه، بۆشاییه‌كانى ده‌قیش به بێ گه‌رِاندنه‌وه‌ى سرووشت بۆ مرۆڤ و بۆشاییه‌كانى نێو بوونى مرۆڤ، ده‌كه‌وێته نه‌بوونه‌وه!
نموونه‌یه‌كى دیكه‌ى به‌رچاو له شیعره‌كانى (په‌روێز زه‌بیح غوڵامى) دایه:
"مامیلاریا"
كورسییه‌كى خه‌یاڵیم و
سیگارێكى داگیرساو له هه‌وادا
كه‌س نامبینێ!
بێجگه له‌و باڵندانه‌ى
كه وێنه‌ى مردووانیان به ده‌نووك گرتووه و
تێده‌په‌رِن!
هه‌مووان ته‌نیان!
ژنێ له مندا كاتژمێر ئاورِووت ده‌كات و ده‌گریت.
كه‌س نایبینێ!
كراسێكى ئاویم و
پێكه‌نینێكى هه‌ڵواسراو له بادا.
هه‌مووان ته‌نیان!
باران زێبرِایه‌كه
بێوچان په‌نجه‌ره‌كه‌م ده‌لێسێته‌وه!
له ئاورِدانه‌وه‌مان بۆ واقیع نه كورسى خه‌یاڵى هه‌یه و نه سیگارى داگیرساو له هه‌وادا، نه باڵنده وێنه‌ى مردووان به ده‌نووك ده‌گرن و نه پێكه‌نینى هه‌ڵواسراو له بادا، نه كراسى ئاویى هه‌یه و نه باران له زێبرِا ده‌چێ... به‌ڵام له ئاورِدانه‌وه‌مان بۆ ئه‌فسانه هه‌موو ئه‌وانه قسه‌یان لێكراوه، به گشتى له واقیعدا هه‌موو ئه‌وانه وه‌ك جوله‌ى (ئاسۆیى) رووت ده‌كه‌ونه‌وه، وه‌ك خه‌یاڵ فه‌نتازین! واته له‌لایه‌ك وه‌ك واقیعى لۆكاڵى له‌گه‌ڵ یاسا و رێساى زمانه‌وانى و په‌یوه‌ندى رێزمانى هه‌ڵناكه‌ن، له لایه‌كى دیكه خه‌یاڵى خوێنه‌ران ده‌كه‌نه‌وه! ده‌مه‌وێ بڵێم ئه‌و شێوه ئاسۆییه وه‌ك بیر و مه‌به‌ست و ئاگایى، ده‌توانن له رێگاى ده‌لاله‌تى (هه‌مووان ته‌نیان) رسته دووره‌كان لێكنزیك بكه‌نه‌وه و كۆیان بكه‌نه‌وه! وه‌ك چۆن ده‌شێ ده‌لاله‌تى (هه‌مووان ته‌نیان) لێكدووركه‌وتنه‌وه‌ى زێترى رسته دووره‌كان بنوسێته‌وه و دژ به واقیعى بینراو بێته‌وه؟!
له رووى دارِشتندا (ستوونى)ن و له‌گه‌ڵ هه‌ستپێكراوه گشتییه‌كان و خه‌یاڵى نه‌بینراو و هه‌سته مرۆییه شاراوه‌كانى كلتورى رۆژهه‌ڵاتى هاوگونجاو دێنه‌وه، به‌و مانایه‌ش شاعیر (وه‌ك سندباد) له‌سه‌ر كورسییه‌كى خه‌یاڵى له هه‌وادا دانیشتووه و سیگارى داگیرساندووه و كه‌سیش نایبینێ؟! ژنێك زه‌مه‌نى له پێناو ده‌ژمێرێ و كه‌سیش نایبینێ... (ئه‌وه‌ش پرِكردنه‌وه‌ى بۆشاییه‌كانه به خه‌یاڵى خوێنه‌ر) به دیوه‌كه‌ى دیكه‌ش ستوونى بوونى ئه‌و وشانه له فره ره‌هه‌ندى خه‌یاڵى تاكى داهێنه‌ر و ره‌مز و فانتازیا و جوانى شاراوه‌دان، به‌و مانایه‌ش شاعیر هه‌وڵده‌دات مانا چه‌سپاوه‌كان به جوانى شاراوه بله‌رزێنێ و شێوه‌ى به‌تاڵى شیعرى به ره‌مز و ده‌لاله‌تى تازه پرِ بكاته‌وه و چرِى و پرِى و ونبوونى شیعرى بنوسێته‌وه!
دووه‌م: دنیاى به‌تاڵى شیعرى، شێوازى ئه‌بستراكتى ته‌عبیرى (دره‌وشاوه): ئه‌گه‌رچى ده‌كه‌وێته سه‌ر هه‌مان هێلى پێشوو، له‌گه‌ڵ ئه‌و هه‌موو ته‌مومژییه‌ى كه هه‌ڵیگرتووه، به‌ڵام له شێوازى ئه‌بستراكتى ته‌عبیرى گه‌ردوونى روونتر خۆى ده‌نوێنێ، هه‌مه‌رِه‌نگى و فره ره‌هه‌ندى له خۆ ده‌گرێت، مه‌یلێكى رۆحى زۆرى تێدا به‌دى ده‌كرێت و له برى پشتبه‌ستن به ونبوون، پشت به كه‌له‌پورى دره‌وشاوه‌ى دنیایى ده‌به‌ستێت، ده‌مه‌وێ بڵێم ئه‌بستراكتى ته‌عبیرى دره‌وشاوه، له رووى ته‌عبیرییه‌وه خۆى رۆناك نیشان ده‌دات. له رووى ئه‌بستركته‌وه شێوه‌كان دیارى ده‌كات، بونیادى جوله‌ى ئه‌بستراكت پێكهاته‌ى رسته دیارى ده‌كات.
له دنیاى به‌تاڵى شیعرییٍدا نه‌خشكردنى كارى ئه‌ده‌بى له جوله‌وه سه‌رچاوه ده‌گرێ و له گێرِانه‌وه‌ى واقیعى ده‌ره‌وه (وه‌ك خۆى) دوور ده‌كه‌وێته‌وه، بۆ ئه‌وه‌ى بشێ خۆى بنوێنێ، یان دنیابینى كه‌سى خۆى وه‌ك جه‌وهه‌رى دنیا به‌رجه‌سته بكات. بۆ نموونه: له (كۆمه‌ڵه شیعرى رۆیشتن به ئاراسته‌ى مردووه به‌رِێزه‌كان، به‌شدار سامى، وه‌زاره‌تى رۆشنبیرى و لاوان، چ 2012)...
هه‌بوونى تۆ گرنگتره
له هه‌بوونى پشیله‌یه‌كى سپى
گرنگتره له سه‌گێكى ره‌ش
گرنگتره له بۆقێك ل22
ئه‌و كۆپله‌یه پشت به هه‌بوونى دره‌وشاوه‌ى دنیایى ده‌به‌ستێت، له‌به‌ر رۆشنایى كه‌له‌پورێك كه رێز بۆ هه‌بووه‌كان ده‌گه‌رِێنته‌وه و خۆى به هه‌بووه‌كان رۆناك ده‌كاته‌وه و هه‌وڵده‌دات له رێگاى ئه‌و كه‌له‌پوره‌وه رێز له ناوه‌وه‌ى خۆى بگرێت... دنیاى (مرۆڤ، پشیله، سه‌گ، بۆق...) و هه‌موو بوونى تۆ ده‌خاته دووتوێى وێنه‌یه‌كى ئه‌بستركته‌وه به ئه‌ویان ده‌چوێنێ، لێكچوواندن مرۆڤ به ئاژه‌ڵ، ته‌نها دنیاى به‌تاڵى شیعرى به‌رجه‌سته ناكات، به‌ڵكو دنیایه‌كى دیكه و بیركردنه‌وه‌یه‌كى دیكه به سه‌ر چاوه‌رِوانى خوێنه‌ردا ده‌كاته‌وه... ره‌نگه پرسیار ئه‌وه بێ بۆ هه‌بوونى (مرۆڤ) ده‌بێ له هه‌بوونى پشیله‌یه‌كى سپى و سه‌گێكى ره‌ش... گرنگتر بێت، بۆ پێكهاته‌ى رسته و ناوكۆیى ده‌بێ له‌سه‌ر بایه‌خى دنیاى نه‌بینراو ته‌ماشا بكه‌ین؟ ره‌نگه به‌شێكى وه‌ڵامى خوێنه‌ر بكه‌وێته سه‌ر دره‌وشانه‌وه‌ى بینراو بۆ ئه‌وه‌ى نه‌بینراوى ناوه‌وه به‌رجه‌سته بكه‌ین، رۆناكى خستنه سه‌ر بینراو له پێناو بینینى نه‌بینراو، هه‌ر ته‌نها شۆرِبوونه‌وه نییه به‌ره‌و قوڵایى و تاریكى، به‌ڵكو شۆرِبوونه‌وه‌شه به‌ره‌و بونیادنانى په‌یوه‌ندییه‌كى تازه له نێوان ده‌ق و خوێنه‌ر، په‌یوه‌ندییه‌ك كه له‌سه‌ر بینراو و نه‌بینراو هه‌ڵنرابێت، په‌یوه‌ندییه‌ك كه له‌سه‌ر دوو بوونى جیاواز بونیاد نرابێ... دژ به بێبایه‌خكردنى په‌یوه‌ندى نێوان دوو بوونى جیاواز وه‌ستا بێت... هه‌ڵبه‌ته نرخدانان بۆ ئه‌و په‌یوه‌ندییه نوێیه، هه‌ر ته‌نها به ئاشتبوونه‌وه سه‌رساممان ناكات، به‌ڵكو وامان لێده‌كات به‌سه‌ر تێرِوانینى پێشووى خۆماندا بچینه‌وه...
دواجار ئه‌و دوو دره‌وشانه‌وه‌یه، یان بایه‌خى مرۆڤ و چواندنى به ئاژه‌ڵ له وێنه‌یه‌كى بێ په‌رده‌دا روونتر ده‌رده‌كه‌وێت، به‌و مانایه‌ش ئه‌و خۆ رووتكردنه‌وه‌یه، ترسانه له مرۆڤ! له‌و وێنه ئه‌بستراكته‌دا ئاژه‌ڵان كه‌متر ئازار به شاعیر ده‌گه‌یه‌نن، ئه‌وه‌ى زۆرترین ئازار به شاعیر ده‌گه‌یه‌نێت خودى مرۆڤه، ئه‌وه‌ش وێنه نه‌بینراوه‌كه‌ى ناوه‌وه‌ى شاعیره و له گێرِانه‌وه‌ى واقیعى ده‌ره‌وه (وه‌ك خۆى) دوور ده‌كه‌وێته‌وه، بۆ ئه‌وه‌ى ناوه‌وه‌ى خۆى بنوێنێ، یان وه‌ك تاكه كه‌س بوونى خۆى له داكۆكیكردنى هه‌تا هه‌تایى دره‌وشانه‌وه هه‌ڵگرێته‌وه و بڵێ له هه‌بوونى تۆ ترساو و بریندار و ماندووم!
پشیله‌یه‌ك له كۆڵان په‌رِییه‌وه و
منداڵێك له سه‌ر بان كۆترى هه‌ڵده‌فڕاند و
ژنێكیش سه‌رى له ده‌رگاى حه‌وشه ده‌رهێنا و
منى بینى و
هیچى نه‌گوت، به‌ڵام ترسا
من په‌یڤم له‌وێدا.
پشیله‌یه‌ك له كۆڵان ده‌په‌رِییه‌وه و
منداڵێك له سه‌ر بان كۆتر هه‌ڵده‌فرِێنێ و
ژنێكیش سه‌رى له ده‌رگاى حه‌وشه ده‌رده‌هێنێ و
تۆ ده‌بینێت و ده‌ترسێت، به‌ڵام
هیچ ناڵێت
په‌یڤم به، له‌وێدا. ل49-50
لێره هه‌وڵ ناده‌م جارێكى دى خه‌یاڵكراوى كلتورى به دره‌وشانه‌وه‌ى ده‌روونییه‌وه بلكێنم، بۆ ئه‌وه‌ى ئه‌رزش بۆ ناوه‌وه و نه‌بینراوه‌كان بگێرِمه‌وه، وه‌ك چۆن قسه له ئاوێنه‌بوونى دیمه‌نى یه‌كه‌م بۆ دووه‌م و كورتكردنه‌وه‌یان له دوو ده‌رئه‌نجامى ئه‌بستراكتدا ناكه‌م، به‌ڵكو هه‌وڵده‌ده‌م ئه‌و گوتاره كلتورییه بخه‌مه به‌ر چاوان، كه له نێوان (من په‌یڤم له‌وێدا) و (په‌یڤم به، له‌وێدا) رووتكراوه‌ته‌وه... بۆ ئه‌وه‌ش پشت به پرسیارى خوێنه‌ر و پێشوازى كردنى خوێنه‌ر ده‌به‌ستم! ئایا من په‌یڤم له‌وێدا دواجار په‌یڤم به، له‌وێداى لێده‌كه‌وێته‌وه، یان ده‌شێ تێگه‌یشتنى په‌یڤم به،له‌وێدا، بۆ تێگه‌یشتنى من په‌یڤم له‌وێدا، بۆ چه‌مكى ترسان بگه‌رِێنینه‌وه؟
لێره‌دا شیعرییه‌تى ده‌سته‌واژه‌ى (من په‌یڤم- په‌یڤم به) گه‌شه‌كردن و گواستنه‌وه‌ى دوو جۆر له (ترس) ده‌گه‌یه‌نێت، یان به مانایه‌كى دیكه هاوگونجانى نێوان ( ئامانج/ بابه‌ت) له‌و ده‌سته‌واژه‌یه‌دا پێوانه‌یه بۆ شیعرییه‌ت، ئه‌و شیعرییه‌ته‌ى ده‌كه‌وێته نێوان گه‌شه‌كردن و گواستنه‌وه‌ى جوله‌وه... كه‌واته من په‌یڤم له‌وێدا بۆ په‌یڤم به له‌وێدا ئاستى وازهێنان له هه‌بوونایه‌تى له یه‌كه‌م و گه‌شه‌كردنى جوله له دووه‌م ده‌نوێنێ! به‌و مانایه‌ش وازهێنان له هه‌بوونایه‌تى ماناى فه‌رهه‌نگى و گه‌یشتن به گه‌شه‌كردنى ئاستى ده‌لالى به یه‌كێك له داهێنانه‌كانى ناوكۆیى شیعرى و هێزى لادانى مانا ده‌ژمێردرێت، ئه‌و شێوازه یان ئه‌و ده‌سته‌واژه دروستكراوه له نێوان ماناى فه‌رهه‌نگى ساده و ئاسۆى ده‌لالى، سێ خه‌سڵه‌تى جیاواز به وشه‌ى (ترس) ده‌به‌خشێت.
یه‌كه‌م: ترس، شیعرییه‌تى نێوان ماناى فه‌رهه‌نگى و ماناى ده‌لالى ده‌گه‌یه‌نێت. دووه‌م: ترس، بۆشایى هه‌ردوو گوزاره‌ى (من په‌یڤم له‌وێدا/ په‌یڤم به له‌وێدا) بۆ ئاستى وه‌ك یه‌كبوون به‌رز ده‌كاته‌وه. سێیه‌م: ترس، هاویه‌كبوونى نێوان دوو گوزاره‌ى (من په‌یڤم له‌وێدا/ په‌یڤم به له‌وێدا) له خه‌سڵه‌تێكى شیعرییه‌وه بۆ خه‌سڵه‌تێكى زانستى ده‌گۆرِێ و له شیعر و شاعیر دوورى ده‌خاته‌وه.
به كورتى ده‌توانم بڵێم لادانى زمانى له پێوانه‌كان، یان به شێوه‌یه‌كى له‌بارتر وه‌رگێرِانى ماناى فه‌رهه‌نگى بۆ ئاستى ده‌لالى به یه‌كێك له دیارده‌كانى شیعرى به‌شدار سامى ده‌ژمێردرێت، هه‌ر ئه‌و لادان و وه‌رگێرِانه‌یه له به‌رهه‌مه‌كانیدا شیعرییه‌ت له زمانى گێرِانه‌وه جیا ده‌كاته‌وه! كه‌واته وه‌ك روونمان كرده‌وه هێزى شیعرى شێوازى ئه‌بستراكتى ته‌عبیرى دره‌وشاوه، به هه‌ندێ خه‌سڵه‌تى وه‌ك لادان و دره‌وشانه‌وه و خرۆشان و جیدییه‌ته‌وه به‌نده.
شێوازى ئه‌بستراكت (گروپى سێیه‌م/ دنیاى به‌تاڵى زمان)
ده‌قگه‌رایى گروپى سێیه‌م له‌گه‌ڵ جیاوازییه‌كانیان له روانینى مندا پێكهاتووه له (ئه‌نوه‌ر مه‌سیفى، یوونس ره‌زایى، په‌رویز زه‌بیح غوڵامى، كه‌مال ئه‌مینى، ته‌یب قادر...) و زێتریش... شێوازى ده‌قى ئه‌و گروپه ئه‌بستراكته، هێزى خۆیان له (دواخستن و پێشخستن) و (ره‌مز) و (هه‌ست) خه‌رج ده‌كه‌ن، بۆ پركردنه‌وه‌ى بۆشاییه‌كان هه‌میشه پشت به بیركردنه‌وه و خه‌یاڵى خوێنه‌ران ده‌به‌ستن! له شێوازى ئه‌بستراكتى شیعرى دواى راپه‌رِین مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ شێوازى دارِشتن ستوونى ده‌كه‌وێته‌وه، مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ ده‌نگ و تیشكى وشه ستوونییه، به‌شێكیان له سه‌ر نێودژى مانا شۆرِده‌بنه‌وه، به‌ڵام دووباره له‌و شۆرِبوونه‌وه‌یه فره ره‌هه‌نده‌دا له برى وێنه‌ى شیعری، ده‌نگ و ره‌نگى وشه شێوه‌یان پێده‌به‌خشرێت! هه‌روه‌ها ناوكۆیى باو و لێكچوواندنى باو و به‌شێك له ئاوه‌ڵناو و ئامرازى په‌یوه‌ندى ده‌سرِنه‌وه و جوله‌ى ژیان و بێهوده‌یى ژیان ده‌نوسنه‌وه، له سرِینه‌وه‌دا هه‌ندێجار ته‌واو له بێ مانایى و بێ وێنه‌یى ون ده‌بن، یان به دیوه‌كه‌ى دیكه نایانه‌وێت جه‌خت له چوونه قوڵایى ژیان و شته‌كان و بێهوده‌یى بكه‌ن!
ده‌قگه‌رایى گروپى سێیه‌م، له رێگاى دواخستن و پێشخستنى وشه، ره‌هه‌ندێكى ناباوى ده‌نگ و تیشك به ناوكۆیى ده‌به‌خشن و پشت به ئاگاییه‌كى قورِس و دیالۆگ و ره‌مز و هه‌ستى خرۆشاو و تیشكى وشه‌كان ده‌به‌ستن، پێیانوایه وشه‌ى رووت و ره‌مزئامێز بایه‌خێكى گه‌وره‌ترى هه‌یه، نه‌ك وێنه... له رێگاى جوله و دیالۆگه‌وه كاریگه‌رى له سه‌ر ده‌روونى خوێنه‌ران دروست ده‌كه‌ن، بێ ئه‌وه‌ى هیچ گوتارێك به‌رجه‌سته بكه‌ن... ئامانجیان ئازادكردنى خوێنه‌ره له هه‌ژموونى ئایدیۆلۆژیا!
ئه‌و ره‌هه‌نده ئه‌بستراكته‌ى شیعرى دواى راپه‌رِین كه‌مێكیان نه‌بێ، له سه‌ر ره‌مزى داخراو و بێ هه‌ست و بێ جوله كار ناكه‌ن! به‌ڵكو به جوانگوتن و لێكچوواندنه نائاساییه‌كان و هه‌ستى نه‌یارى وشه‌كان و نیگاركێشانى تیشكى ده‌لاله‌ته‌كان به‌ندن، هه‌ندێكیان جگه له دواخستن و پێشخستن، له سه‌ر جوله‌ى ماناى نائاشنا و وێنه‌ى شێواوى شیعرى كار ده‌كه‌ن... به‌ڵام به گشتى ریتمى نوسینیان توونده و له‌سه‌ر تیشك و ده‌نگدانه‌وه وه‌ستاوه.
ده‌توانین له رووى هونه‌رییه‌وه له پشت دنیاى به‌تاڵى زمان و زمانى ئه‌بستراكت، وزه و جوله‌ى ده‌نگ و ماناى نائاشنا و تیشكى ده‌لاله‌ته‌كان و هه‌ست و ئاگایى و ئه‌زموون بدۆزینه‌وه، دوور له قورِسایى مه‌عریفه و گوتارخوازى! به‌و مانایه‌ش ئه‌بستراكت به‌رزترین پله‌ى ته‌عبیركردنى هونه‌رى جوله‌ى ئاگایى و هه‌ستى جوانییه! ئه‌گه‌ر ته‌عبیرییه‌ت خۆى له ته‌وه‌ره‌ى وێنه و مانادا ببینێته‌وه، ئه‌وه ئه‌بستراكت سرِینه‌وه‌ى وێنه‌یه له پێناو جوله‌ى جوانییدا... له شێوازى ئه‌بستراكتدا چیگوتنى زمان له جوله و هه‌ست و دیالۆگدا ون ده‌بێت، به‌ڵام جوانگوتنى زمان له چه‌مكى دواخستن و پێشخستنى وشه‌ى رووته‌وه به‌رجه‌سته ده‌بێت، كه‌واته له شێوازى ئه‌بستراكتدا به‌شێكى زۆر له چیگوتنى زمان نامۆیى لێده‌كه‌وێته‌وه، به‌ڵام به گشتى جوانگوتنى زمان ئیستێتیكا و ئاگامه‌ندى ده‌ورِوژێنێ.
هه‌زار كون له پرچم بووه و
هه‌ر سه‌ر ئاو نه‌كه‌وتم
من ده‌مه‌وێت له ناوه‌رِاستى ته‌مه‌نمدا
سه‌ر ئاو بكه‌وم و
ته‌واوى دونیا به رووتوقوتى ببینم
"كۆمه‌ڵه شیعرى مرۆڤێك له نزیكمانه، ته‌یب قادر ، چ 1، 2017،ل17"
له نێوان مردن و ژیان، (سه‌رئاو كه‌وتن) و (سه‌رئاو نه‌كه‌وتن) رسته‌ى هه‌زار كون له پرچم بووه ده‌ستلێدراوێكى نامۆ و نادیاره، ئیستێتیكا و ئاگامه‌ندى ده‌ورِوژێنێ... ئه‌و (له‌یه‌كنه‌چوونه)ى مردن و ژیان ته‌ئویلى جیاواز و ئاسۆیه‌كى دیكه‌ى چاوه‌رِوانى بۆ خوێنه‌ران واڵا ده‌كات و تێرِوانینى باو تێكده‌شكێنێ، ئه‌و په‌یوه‌ندییه نوێیه‌ى نێوان كون له پرچ بوون و سه‌ر ئاو نه‌كه‌وتن خوێندنه‌وه‌یه‌ك ده‌ورِوژێنێ كه په‌یوه‌ندى به واقیعێكى نادیارى گوماناوى و ساتمه‌كردنى ئاسۆى چاوه‌رِوانى باوى خوێنه‌ره‌وه هه‌یه.
دواى ته‌واوبوونى رسته‌ى (هه‌زار كون له پرچم بووه) ئه‌وه خوێنه‌رانى باو ئاماده نیین بیر (له سه‌ر ئاو كه‌وتن و سه‌ر ئاو نه‌كه‌وتن) بكه‌نه‌وه، چونكه له چاوى خوێنه‌رانى باو رسته‌ى دووه‌م به‌رده‌وامبوون ناگه‌یه‌نێت، به‌ڵكو بۆ به‌رده‌وام بوون، رسته‌ى دووه‌م ده‌بێ به دیاریكراوى رسته‌ى یه‌كه‌م ته‌واو بكات، ده‌بێ له رووى ماناوه رسته‌ى دووه‌م بۆ نموونه په‌یوه‌ندى به ئاڵۆزبوونى قژ و هه‌ڵوه‌رینى قژه‌وه بكات، نه‌ك سه‌رئاو كه‌وتن؟! به ئاڵۆزبوونى قژ و به هه‌ڵوه‌رینى قژ به‌بێ ماندووبوون خوێندنه‌وه‌ى رسته‌ى یه‌كه‌م به‌ره‌وپێشه‌وه ده‌چێت... كه‌واته ئه‌گه‌ر رسته‌ى دووه‌م و (دواتر) به هیچ شتێكه‌وه (به رسته‌ى پێشتره‌وه) به‌ند نه‌بوو، ئه‌وه جه‌ریانى بیركردنه‌وه‌ى خوێنه‌رى باو ده‌پچرِێ، یان تێرِوانینى باوى خوێنه‌ر دووچارى حه‌په‌سان ده‌بێت:
ناترسیت من برِژێم و
هه‌موو كۆشت پیس بكه‌م
ناترسیت له دانه‌گیرسانى گلۆپێكى شه‌وت
چاوم بكوژێنمه‌وه و
هه‌موو ته‌مه‌نت
خه‌ریكى ده‌ست راكێشانى من بیت
به دیار نینۆك كردنى من به‌سه‌ر ببه‌یت؟ ل19
له گۆڤارى "رامان" ژماره (227)ى نیسانى (2016) نوسه‌ر و توێژه‌ر (ره‌هبه‌ر مه‌حمود زاده) له باره‌ى تایبه‌تمه‌ندییه‌كانى شیعرى (یوونسى ره‌زایى) نوسیویه‌تى: ره‌زایى دواى جوله‌ى ماناى نائاشنا ده‌كه‌وێت، نه‌ك سرِینه‌وه‌ى وێنه‌ى شیعرى... ئه‌و تایبه‌تمه‌ندییه برِێك له شاعیرانى شێوازى ئه‌بستراكت به‌و مانایه‌ى من لێره‌دا قسه‌م لێكردووه، هه‌ڵبه‌ته به شێوه‌ى جیاواز، ده‌گرێته‌وه... ده‌مه‌وێ بڵێم ئه‌گه‌ر شیعرى یوونسى ره‌زایى له رێگاى جوانگوتن و لێكچوواندنه نائاساییه‌كان و هه‌ستى نه‌یارى وشه‌كانه‌وه به شیعرى نوێ و دواى راپه‌رِینى باشورى كوردستانه‌وه بلكێ، ئه‌گه‌ر چیگوتنى شیعرى ئه‌و نامۆیى لێبكه‌وێته‌وه، ئه‌گه‌ر وزه‌ى ده‌نگ و ئاگایى و ئه‌زموون له شیعرى ئه‌ودا به‌رجه‌سته بێت، ئه‌وه جیاوازى ئه‌و له‌گه‌ڵ شیعرى ئه‌بستراكتى دواى راپه‌رِین، له به‌رجه‌سته‌كردنى وێنه‌ى شێواودایه، ئه‌وه‌ش له فه‌زاى شیعریدا ره‌نگكردنى وشه‌یه له نه‌خشكارى به‌رجه‌سته‌دا، كه ماناى جیاواز و گوتارى جیاوازى لێده‌كه‌وێته‌وه و له‌وێشه‌وه ساتمه به خوێنه‌رى باو ده‌كات و ده‌یخاته بۆشاییه‌وه.
گورگێك فه‌رز كه‌ن له پێستى شاردا
ده‌وه‌رِێ به‌و گوڵه‌به‌رِۆژانه‌ى
له په‌نجه‌كانى نه‌قاشێكدا ئاوابوون
پۆلیسیش له رێگا فیتوو لێده‌دا و
روو به رووى كلوه به‌فره‌كان
پێكێك هه‌ڵده‌دا له ئاور. رۆژنامه‌ى "هیچ" ژ 7، 1/1/2017
هونه‌رمه‌ندێك له رێگادا پێش ئه‌وه‌ى بچێته سه‌ر كار و ده‌ست به كاره هونه‌رییه‌كه‌ى بكات، دڵخۆش ده‌بینرێ و فیتوو لێده‌دا، پێش ئه‌وه‌ى كار له سه‌ر كێشانى وێنه‌ى گورگ و پۆلیس بكات و ژیانیان بخاته تابلۆیه‌كه‌وه، بۆ خۆ گه‌رمكردنه‌وه له كاره‌كه‌ى پێكێك له ئاور هه‌ڵده‌دا و ئینجا په‌یتا په‌یتا به سه‌لیقه‌ى هونه‌رى خۆى جیاوازییه‌كانى ژیان ده‌نه‌خشێنێ... لێره پرسیار ئه‌وه نییه بۆ نه‌قاشه‌كه‌ى یوونسى ره‌زایى بۆ خۆ مه‌ستكردن به وێنه‌كێشان، ده‌خواته‌وه و دڵى به جیاوازییه‌كان خۆشه و فیتوو لێده‌دا، به‌ڵكو پرسیار ئه‌وه‌یه ئایا وه‌ك ئه‌وه‌ى باوه قه‌ده‌غه نییه، پۆلیس له سه‌ر كار بۆ خۆگه‌رمكردنه‌وه بخواته‌وه؟!
په‌یوه‌ندى گورگ و پۆلیس، گوڵه‌به‌رۆژه و به‌فر له ره‌نگكردنى وشه‌دا جگه له نائاشنابوون و ساتمه‌كردن به خوێنه‌ر و دروستكردنى بۆشایى چییه؟ ئایا جیاوازى تێرِوانینمان بۆ (پۆلیس، هونه‌رمه‌ند) و (گوڵه‌به‌رِۆژ، كلوه‌به‌فر) په‌یوه‌ندى به جیاوازى شار و لادێوه هه‌یه؟ وه‌ك دیاره جیاوازى (گورگ) و (پۆلیس) زۆر به روونى له‌لایه‌ن هونه‌رمه‌نده‌وه وێنه‌كراوه... ئایا ئه‌و چیگوتنه له رووى هه‌ستى مرۆڤدۆستى و ئاژه‌ڵدۆستى به جۆرێك له جۆره‌كان نامۆیى لێناكه‌وێته‌وه؟ ئه‌گه‌ر ئه‌و چیگوتنه نامۆیى یان نائاشنابوون به‌رجه‌سته بكات، ئه‌وه نیگاركردنى (گوڵه‌به‌رِۆژه) و (كڵوه‌به‌فر) جوانگوتنى لێده‌رِژێ. له‌و ئاماژه‌كردنه‌دا ده‌مه‌وێ په‌یوه‌ندى شیعرى له‌گه‌ڵ شێوازى ئه‌بستراكتى شیعرى دواى راپه‌رین بخه‌مه به‌ر چاوى خوێنه‌رانه‌وه...
هه‌ر دوو كارى (وه‌رِین) و (پێكهه‌ڵدان) جیاوازى نێوان مرۆڤ و ئاژه‌ڵ دیارى ده‌كات، گورگه‌كه‌ى ره‌زایى ده‌وه‌رِێ، به‌ڵام پۆلیسه‌كه‌ى پێكهه‌ڵده‌دا... ئه‌گه‌ر وه‌رِین نیشانه‌ى ده‌مگه‌رمكردنه‌وه‌ى ئاژه‌ڵى لێبكه‌وێته‌وه، ئه‌وه پێكهه‌ڵدان مێشكگه‌رمكردنه‌وه‌ى مرۆڤى لێده‌كه‌وێته‌وه، له ناوكۆییدا ده‌مگه‌رمكردنه‌وه و مێشكگه‌رمكردنه‌وه‌دا هیچ جیاوازییه‌كیان نییه، وه‌ك یه‌ك هاتنه‌وه‌ى ئه‌و سیاقه بۆ تایبه‌تمه‌ندى هه‌ر یه‌ك له گورگ و پۆلیس ده‌گه‌رِێته‌وه، هه‌ردوو كاره‌كه بارى ئاسایى ژیان ده‌گه‌یه‌نن، كه‌چى شاعیر راگه‌یاندنى ئه‌و دوو باره له رێگاى (شار) و (فیتوو لێدان) لێكدوور ده‌خاته‌وه، به‌و مانایه‌ى نه گورگ شارییه و نه پۆلیس روو به رووى سروشت فیتوو لێده‌دات... راسته ئه‌و لێكدوور خستنه‌وه‌یه هیچ مه‌عریفه و گوتارخوازییه‌كى له پشته‌وه نییه، به‌ڵام ده‌شێ بڵێین شاعیر توانیویه‌تى له رووى زمانى چیگوتنه‌وه ده‌نگى نائاشنابوون بكێشێ و له رووى جوانگوتنى زمانه‌وه تیشكى ئاگامه‌ندى بنه‌خشێنێ، كه‌واته له‌و كۆپله‌یه‌دا چیگوتن ده‌كه‌وێته سه‌ر ده‌نگى مانا و جوانگوتن به تیشكى ده‌لاله‌ته‌كانه‌وه په‌یوه‌ست ده‌بێت.
به به‌فر سوێند
كه سپێتى داوه‌ریوه له خه‌ونى ئه‌و حه‌شیمه‌ته
كه سه‌رمایه‌ك سه‌روبه‌ندى ئه‌و شیعرانه‌یه و
كه‌سیره‌تر
شاعیرێكى وه‌ریو له خه‌ونى سپیایى. ل 47
كۆمه‌ڵه شیعرى (منم شاعیرى ژنانى چاوه‌رِوان، یوونس ره‌زایى، ده‌زگاى چاپ و بڵاوكردنه‌وه‌ى ئاراس، چ 1، هه‌ولێر- 2007)
ده‌رئه‌نجام:
ئه‌ده‌ب، ده‌كه‌وێته نێوان سێ بوون و سێ ستراتیژ و سێ ده‌ق، جیاوازى ئه‌و سێیانه‌ش پێویستیان به هاوگونجان هه‌یه، ئه‌گینا جیاوازییه‌كان نارِێك ده‌كه‌ونه‌وه. ئه‌ده‌ب، هونه‌ر و ئیستێتیكایه، جه‌مسه‌رى هونه‌رى واته بوونى ده‌ق و ده‌قى نوسه‌ر و ستراتیژى دانه‌ر. به‌ڵام جه‌مسه‌رى ئیستێتیكى واته بوونى خوێنه‌ر، ستراتیژى خوێنه‌ر، ده‌قى خوێنه‌ر. ئه‌ده‌ب، ده‌كه‌وێته نێوان كارى ئه‌ده‌بى و ده‌قى ئه‌ده‌بى: كارى ئه‌ده‌بى له حه‌قیقه‌تى بووندایه، به‌ڵام ده‌قى ئه‌ده‌بى فیكره‌ى یه‌كگرتووى كۆتائامێزى نێوان ده‌ق و خوێنه‌ر، بابه‌ت و خود، ده‌ق و دانه‌ر... ره‌تده‌كاته‌وه. كار سه‌ر به هیرمینۆتیكایه و ده‌ق سه‌ر به سیمیۆلۆژیایه.
شیعرى نوێى كوردى دواى راپه‌رِینى 1991ى كوردستانى باشور، وه‌ك كارى ئه‌ده‌بى و ده‌قى ئه‌ده‌بى كۆى ئه‌و شه‌پۆله شیعرییه ده‌گرێته‌وه، كه له فه‌زایه‌كى تا ئه‌ندازه‌یه‌كى زۆر ئازاد و زمانێكى تا سنورى په‌رده‌نه‌پۆشیندایه و بیر له واتاى كات و بنه‌ما ئاینییه‌كان و فه‌زاى ئایدیۆلۆژى ناكاته‌وه. به‌ڵام شیعرى كلاسیزمى كوردى باركراوه و نه‌یتوانیویه پرسیارى خۆى بكات، ناتوانین دنیاى كوردى له نێو شیعرى كلاسیزمى كوردى به ده‌ست بهێنین... هه‌میشه شیعرى كلاسیزمى كوردى چه‌مكى به‌دوایه‌كدانه‌گه‌رِان و دیالۆگ نه‌كردن به‌رجه‌سته ده‌كات، شیعرى كلاسیزمى كوردى به شیعركردنى مه‌عریفه‌ى ئایینیه. له شیعرى دواى راپه‌رِیندا شاعیر جوان له دنیا و مه‌عریفه و خه‌یاڵى شیعرى ده‌رِوانێ، به‌ڵام له واقیعى خۆى هه‌ڵدێت و خۆى راده‌ستى به شیعركردنى دنیا ده‌كات، ئه‌وه‌ش چه‌مكى دیالۆگكردنى شیعرى و ژانوژوارى مرۆیى تۆختر ده‌كاته‌وه. شیعرى دواى راپه‌رِین له رووى شێوازى نوسین و تێكشكاندنى ئاسۆى چاوه‌رِوانى خوێنه‌ر دابه‌شى سێ پارچه كراوه و له سێ شێوازى دیالۆگئامێزدا به‌رجه‌سته كراون...
یه‌كه‌م: شێوازى ده‌ربرِینى ده‌لاله‌تخوازانه، كه له رێگاى ژیانه‌وه خۆیان نیشان ده‌ده‌ن و پشت به ریتمى ناوه‌كى ده‌به‌ستن... زۆربه‌ى شاعیرانى ئه‌و گروپه بۆ ره‌نگاورِه‌نگكردنى مانا گرامه‌ر تێكده‌شكێنن، هه‌وڵده‌ده‌ن جوانگوتن و چیگوتن بپارێزن، هه‌ندێكیان جه‌خت له دامه‌زراندنى په‌یوه‌ندى نوێى نێوان وشه و وشه، وشه و مانا ده‌كه‌ن، هه‌ندێكیان دواى رسته‌ى شیعریى و دووباره كردنه‌وه‌ى ناوكۆیى ده‌كه‌ون، هه‌ندێكیان لادانى ده‌لالى به ورِوژانى ماناوه ده‌به‌ستنه‌وه، به‌ڵام به گشتى له سه‌ر وێنه‌ى شیعرى و واقیعى ژیان كار ده‌كه‌ن و ریتمى نوسینیان خاوه. بۆ نموونه شاعیران ئازاد سوبحى، هه‌ندرێن، رۆژ هه‌ڵه‌بجه‌یى، ته‌لعه‌ت تاهیر، دلاوه‌ر ره‌حیمى، داستان بارزان...
دووه‌م: شێوازى ته‌عبیرى ئه‌بستراكت، كه له رووى جوله و ریتم و دارِشتنه‌وه ته‌عبیرییه و له رووى ماناوه رووت، هێزى خۆیان له لادان و ئاماژه خه‌رج ده‌كه‌ن، بۆ پرِكردنه‌وه‌ى رووتى مانا و بۆشاییه‌كانى پشت به خوێنه‌ران ده‌به‌ستن، به گشتى له سه‌ر جوله و جوانى كار ده‌كه‌ن و ریتمى نوسینیان نیمچه خاوه. ئه‌و شێوازه دوو به‌شه، یه‌كه‌م، شێوازى ئه‌بستراكتى ته‌عبیرى گه‌ردوونى و دووه‌م شێوازى ئه‌بستراكتى ته‌عبیرى دره‌وشاوه. بۆ نموونه شاعیران ته‌یب جه‌بار، شاڵاو حه‌بیبه، په‌روێز زه‌بیح غوڵامى، جه‌میل مورادى، رابه‌ر فاریق، به‌شدار سامى، به‌یان عه‌زیزى...
سێیه‌م: شێوازى ئه‌بستراكت، خۆیان له دواخستن و پێشخستن و ره‌مز و هه‌ست ده‌بیننه‌وه، ره‌هه‌ندێكى ناباوى ده‌نگ و تیشك به ناوكۆیى ده‌به‌خشن، چیگوتنیان نامۆیى لێده‌كه‌وێته‌وه، به‌ڵام جوانگوتنیان ئیستێتیكا و ئاگامه‌ندى، هه‌میشه پشت به خوێنه‌ران ده‌به‌ستن، مامه‌ڵه‌كردنیان له‌گه‌ڵ شێوازى دارِشتن ستوونى ده‌كه‌وێته‌وه، مامه‌ڵه‌كردنیان له‌گه‌ڵ ده‌نگ و تیشكى وشه ستوونییه، به گشتى ریتمى نوسینیان توونده. بۆ نموونه شاعیران ئه‌نوه‌ر مه‌سیفى، یونس ره‌زایى، كه‌مال ئه‌مینى، ته‌یب قادر...
هه‌ولێر 12/6/2017