بیرۆكەیەك سەبارەت بە ئۆرهانێكی دیكە كە هەر لە منداڵییەوە دەستپێكرد و ساڵانێكی دوور و درێژ باوەڕم پێهێنا، ئەوەبوو كە لەنێو كۆڵانەكانی ئیستانبووڵدا.. لە شوێنێكدا.. لە ماڵێكی دیكەدا.. كەسێك كە لە هەموو ڕوویەكەوە لە من دەچێت، هەروەك ئەوەی دووانەبین و بەتەواویی لەیەكبچین بوونی هەیە.
نازانم یەكەمجار ئەم بیرۆكەیم لەكوێ و كەی بەخەیاڵدا هات، ڕەنگە بەڕێكەوت یان لەمیانی گەمەو ترس و تێگەیشتنی هەڵەوە، پاش زەمەنێك لەزەینمدا جێی بووبێتەوە. ڕەنگە یەكێك لەساتەوەختەكانی دەستپێكی ئەم بیرۆكەیە بەشێوەیەكی كامڵا، بەوشێوەیە بێت كەلێرەدا دەیخەمەڕوو.
وەك وەبیرم دێتەوە، پاش ئەو ئاژاوەو گێرمەو كێشانەی نێوان دایك و بابم و جیابوونەوەیان، دوای یەكتر بینینەوەیان لەپاریس و ئەو بەزم و ڕەزمانە، من و كاكیشم كەئەو دەمە لەئیستانبووڵ بووین، لەیەكدی جیاكراینەوە، كاكم لەئاپارتمانی پامووك لە"نیشان تاش" لەگەڵ نەنكم و خێزانە قەرەباڵغەكەماندا مایەوەو منیش ڕەوانەی ماڵی پلكە"جیهانگیر" كرام كەبەو پەڕی خۆشەویستی و زەردەخەنەوە منیان گرتەخۆ. لەو ماڵەدا لەنێو چوارچێوەیەكی هەڵواسراوی ڕەنگ چەرموودا، گچكە وێنەی منداڵێكی تێدا بوو، زوو زوو پلكم و شووەكەی بەپێكەنینەوە دەیانگوت:
"بڕوانە ئەوە تۆیت"
ئەو منداڵە ئێسك سووكە چاو گەورەیەی وێنەكە بەڕاستی كەمێك لەمن دەچوو، بەتایبەت ئەویش لەكاسكێتەكەی منی لەسەردا بوو كەهەر كاتێك چووبایەتمە كۆڵان لەسەرمدەكرد، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا دەمزانی ئەوە بەتەواویی وێنەی من نییە.
( لەڕاستیدا پۆترێتی ئەو منداڵە ئێسك سووكە، وێنەیەك بوو لەئۆرووپاوە هاتبوو).
هەردەم بیرم لەوە دەكردەوە كەتۆ بڵێی منداڵی وێنەكە ئەو ئۆرهانە بێت كەلەماڵەكەی دیكەدا دەژی؟ بەڵام لەئێستادا منیش لەماڵێكی دیكەدا دەژیام، هەر دەتگوت بۆ ئەوەی لەگەڵ هاوشێوەیەكی خۆمدا یەكدی ببینین، دەبایە منیش چووبایەتمە ماڵێكی دیكە. بەڵام بەو دیدەنییە هیچ خۆشحاڵنەبووم و دەمویست بگەڕێمەوە بۆ نێو ماڵە بنەڕەتییەكەی خۆم لە"ئاپارتمانی پامووك"بوو. كاتێك دەیانگووت ئەو وێنەیەی دیوارەكە تۆیت، شتێك مێشكم تێكەڵ و پێكەڵا دەبوو، من..منم..بەڵام بەشێوەش لەو وێنەیە دەچووم كەلەمن دەچوو. ئیدی خەیاڵی ماڵێكی دیكەو گەڕانەوە بۆ ماڵی خۆمان و چوونەوە بۆ نێو خانەوادە قەرەباڵغەكەمان و هەموو ئەمانە لام تێكەڵدەبوو.
ئەوە بوو ئاواتەكەم هاتە دی و گەڕامەوە بۆ نێو "ئاپارتمانی پامووك"، بەڵام خەیاڵی ئەوەی كەلەماڵێكی دیكەی ئیستانبووڵ ئۆرهانێكی دیكە دەژی، هیچ دەستبەردارم نەبوو، ئەم بیرۆكە سیحراوییە لەمنداڵیمەوە تا گەنجێتیم بەئاسانی لەیاد نەدەچۆوەو هەمیشە لەقوڕنەیەكی زەینمدا خۆی مەڵاس دەدا. ئەو دەمانەی لەزەردەپەڕی ئێواراندا لەكۆڵانەكانی ئیستانبووڵدا پیاسەم دەكردو بیرم لەخۆشگوزەرانی و كامەرانی مرۆڤەكان دەكردەوە.. بەڵام لەبەردەم هەندێك ماڵدا بەخەیاڵی ئەوەی كەئۆرهانێكی دیكە لەوێدا بژی دڵم دادەخورپا.
لەگەڵ هەڵكشانی تەمەنیشمدا ئەم خەیاڵە بووە فانتازیاو فانتازیاش بووە پانتاییەك لەخەون. زۆرجار لەخەونەكانمدا ئەم خەیاڵە دەبووە مۆتەكەو دەمقیژاند، یان خۆم لەگەڵ ئۆرهانەكەی دیكەی نێو ماڵەكەی تر بەراورد دەكرد. یان بەخوێنساردیی و دڵڕەقییەوە، هەردوو ئۆرهانەكە دەمانڕوانییە یەكدی. یان لەنێوان خەون و بێداریدا زیاتر ئەو ماڵ و كۆڵان و شوێنانەی كەتێیدا ژیابووم.. لەئامێزم دەگرت.
ئەو دەمانەی كەبێئومێدیش دەبووم بەهیوای ئەوەی كەبچمە كن ئەو ئۆرهانەی كەلەماڵێكی دیكەدا دەژیا.. هێندەم دەزانی وا خەریكە باوەڕبهێنم كەئۆرهانەكەی ترم و لەگەڵ خەیاڵە خۆشەكانی ئەودا خەریكدەبووم.. ئەم خەیاڵانە هێندە دڵخۆشیدەكردم ئیدی پێویستی نەدەكرد ڕووبكەمە ماڵێكی تر.
لێرەوە دەگەینە بنەڕەتی مەسەلەكە، هەر لەو ڕۆژەوەی كەلەدایكبووم هیچ وازم لەو ماڵ و كۆڵان و گەڕەكانە نەهێناوە كەتێیدا ژیاوم.
دوای پەنجا ساڵ و پاش ئەوەی لەگەلێك شوێندا ژیام، بەڵام هێشتاكە مانەوەم لەهەمان "ئاپارتمانی پامووك"داو بەتایبەتیش لەو شوێنەدا كەیەكەمین فۆتۆگرافی من و دایكمی تێدا گیراوە، ئەو دەمی من لەئامێزیدام.. پێموایە بەواتای ئەوە بێت كەمن هێشتاكە گیرۆدەی بیرۆكەی ئۆرهانەكەی دیكەی نێو شوێنێكی تری ئیستانبووڵم و هەستیش دەكەم هەر ئەمەیە ئیستانبووڵ لەحیكایەتەكەمدا دەكاتە شتێكی تایبەت.
داهێنانەكانی منداڵی و گەنجێتی و ڕابردووم، لەڕوویەكەوە پەیوەستە بەمانەوە بەدرێژایی زەمەنێك.. پەنجا ساڵا لەشوێنێكدا؟!
دایكم هەمیشە پێی دەگوتم:
"كەمێك بچۆ بۆ كۆڵان، بچۆ بۆ شوێنێكی دیكە، سەفەر بكە".
هەروەك چۆن نووسەرانێكی وەك كۆنراد و نابۆكۆڤ و نایپۆل، لەمیانی ژیانیان لەتاراوگەو گۆڕینی زمان، میللەت، كولتوور، مەملەكەت، كیشوەر و تەنانەت شارستانیەتیش، توانیویانە بنووسن و شوناسنامەی داهێنەرانەشیان بۆ تاراوگەنشینیان دەگەڕێتەوەو بەسەرچاوەی هێزیشیان دەزانرێت. ئاواش من بەمانەوەم لەهەمان ماڵا و كۆڵان و دیمەن و شاردا و پەیوەستیم پێوەیان منیان خووڵقاندووە.
پەیوەست بوونی من بەئیستانبووڵەوە بەمانای پەیوەست بوونم دێت بەقەدەری مرۆڤەكانییەوە، بەكاراكتەرەكانییەوە.
سەدو دوو ساڵا پێش لەدایكبوونم، "فلۆبێرت" بەكاریگەری قەرەباڵغی و گۆڕانكارییەكانی ئیستانبووڵ، لەنامەیەكیدا ئاماژەی بەپێشبینییەكی خۆیداوە كەگوایە"كۆنستانتینۆپۆلیس-ئیستانبووڵ" پاش سەدساڵی تر دەبێتە پایتەختی دنیا، بەڵام دوای ڕووخانی ئیمپراتۆریەتی عوسمانییەكان و نەمانیان، بەتەواویی شتێكی پێچەوانەی پێشبینییەكەی "فلۆبێرت" هاتەدی.
ئەودەمەی من لەدایكبووم ئیستانبووڵ بەدرێژایی تەمەنی دووهەزار ساڵەی، ڕۆژگاری وای بەخۆیەوە نەدیتبوو، خراپترین و لاوازترین و هەژارترین ڕۆژەكانی خۆی دەژیا.
بەدرێژایی ژیانم ڕووخانی عوسمانییەكان و نەبوونی و قڕووقاتیو وێرانەیی ئەو دەمەی شار، بووە مایەی خەموپەژارەم، گەرچی بەبەردەوام لەگەڵ ئەو خەموپەژارەیەدا لەشەڕەجەنگدا بووم، بەڵام دەمزانی هەموو ئەو شتانە ئیستانبووڵیان دیاریكردووەو وەك ئیستانبووڵیەكیش بەهەموو ئەوانە قایلبووم.
بەڵام هەر كەسێك بیەوێت واتایەك بەژیانی ببەخشێت، پرسیار لەشوێنو كاتی لەدایكبوونی دەكات، بۆیە دەبێت لەم وڵاتەو لەو مێژووەدا لەدایك بووبێت و مانای ئەمە چییە؟!
هەروەك ئەوەی پیانگۆ-بیتاقە-مان بۆ دەرچووبێت، لێرە لەدایكبووینو ئەم شارەش چاوەڕێیە خۆشمان بووێت، لەكاتێكدا لەناخەوە دەستمانكردووە بەخۆشویستنی ئەم خێزانو وڵاتو شارە.. بەڵام تۆ بڵێی ئەمە هەڵبژاردنێكی ڕاست بێت؟!
زۆرجار خۆم بەبەدبەخت و بێشانس دەزانم، بەو پێیەی لە ئیستانبووڵێكدا لەدایكبووم كە لەژێر قورسایی پاشماوەكانی ڕووخانی ئیمپراتۆریەتو ژێرپێكەوتنو لەنێو هەژاری و خەم و پەژارەدا سیس و كۆن بوو(بەڵام لەناخمدا دەنگێك پێمدەڵێت ئەمە شانسوبەختە).
بەوپێیەش كە لە خێزانێكی زەنگین و خواپێداو لەدایكبووم، ئەوە زۆرجار وەك كەسێكی بەشانس دەڕوانمە خۆم).
(پێچەوانەكەشی دەگوترێت).
وەك حیكایەتێك گەر بیر لەلەدایكبوونم بكەمەوەو باوەڕ بەخۆم بهێنم كەئەگەر (شتێك زێدەتر ئێسكەكانم پانتر و قۆزتر بوومایە) یان ئەگەر(بەڕەگەز مێینە بوومایە تۆبڵێی دەردو خەمم كەمتر بووایە). بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا لەوە تێدەگەم كەئەو ئیستانبووڵەی هەموو ژیانمم تێدا بردۆتەسەر قەدەری منە.
لە 7حوزەیرانی1952دا، كەمێك پاش نیوەی شەو لەدایك بووم، لەو كاتەدا كۆریدۆرەكانو دنیا خامۆش بوون. دوو شەو پێش لەدایكبوونم گڕكانی ستامبۆلین لەئیتاڵیا دەستیكردبوو بەگڕهاویشتن، شتێك نییە لەگڕو پاشماوەی شتە سووتاوەكان سەیرتر بێت. لەودەمەدا ڕۆژنامەكان باسیان لەباكووری كۆریاو سەربازەكانی تورك دەكردو لەهەندێ گچكە سەرچاوەی ئەمریكییەوە وەك هەواڵێكی بچووك ئاماژە بەوە دەكرا كەكۆریای باكوور چەكی بایۆلۆژی هەیەو ئامادەیە بۆ بەكارهێنانیشی.
پێش ئەوەی لەدایكبم، دایكم وەك زۆربەی خەڵك سەبارەت بەشارەكەمان هەواڵەكانی خوێندبۆوە. لەو شەوەدا دزێك بەماسكێكی ترسناكەوە لەكاتێكدا لەپەنجەرەی ماڵێكەوە خەریكی چوونە ژوورەوە بووە، پاسەوانەكان پێی دەزاننو بەهیمەتی خوێندكارە "كۆنیایی"ەكانی بەشی ناوخۆیی، دزەكە تاشوێنجێگەیەكی تایبەت بەهەڵگرتنو حەشاردانی كەرەستەو شتومەك ڕاودەنرێتو لەوێدا بەگیردەهێنرێتو پاش ئەوەی دزە شێتوشوورەكە، دنیایەك جوێن بەپۆلیسەكان دەدات، خۆیدەكوژێتو دوای تەشخیسی لاشەكەشی، ئەوە دەزانرێت كەئەم دزە هەمان ئەو دزەیە كەدوكانێكی"گەڕەكی حەربیە"ی بەڕۆژی ڕووناكو بەزەبری چەك دزیوە.
دایكم ئەو هەواڵانەی تەنها بۆ من خوێندۆتەوە، چونكە پاش ساڵانێك بەشتێك كەفوكوڵو خەمبارییەوە باسی ئەوەی بۆكردم كەپاش ئەوەی داخڵی خەستەخانە دەكرێت، بابم لەبەردواكەوتنی منداڵبوونەكەی بێزاردەبێتو دەچێتە كن هاوڕێكانی.
كاتێكی درەنگ پوورم پەرژینی باخچەی خەستەخانەكە تێدەپەڕێنێ و دێتە ژوورێ‌و هەر ئەویش لای دەمێنێتەوە. یەكەمجار كە داكم منی دیتووە، وابیری كردۆتەوە كە من لەچاو كاكم كە دوو ساڵ لە خۆم گەورەتر بووە، لاواز و ناسكتر بووبێتم. ڕاستییەكەی نابێت بڵێم( وابیری كردۆتەوە)، بەڵام لە تووركیدا خەونەكان و حیكایەتەكان و ئەو شتانەی بەڕاستی تێیدا ژیاوین، لەكاتی گێڕانەوەیاندا فرمانی ڕابردووی بۆ بەكاردەهێنینو هەر وەك ئەو شتانەی كەبەشێوەیەكی میللی حەزمان پێیەتی، هەر لەوكاتەوەی كەدەخرێینە بێشكەوەو دواتر دەخرێینە نێو عەرەبانەی چوار پێچكەو یەكەمین جاری پێگرتنو ڕۆیشتنمانو ئەوەی كەبیستوومانە، چونكە هەموو ئەو ساتانە ساڵانێك پاش ئەوە لەلایەن داك و بابمانەوە بۆمان باسدەكرێتو گوێبیستی یەكەمین وشەی خۆمان دەبین، یان هەروەك ئەوەی ڕۆیشتنی ئەودەمەی خۆمان ببینین، بەسەرسامییەوە چێژ لەو حیكایەتانە وەردەگرین كەبۆمان دەگێڕنەوە.
ئەم هەستە شیرینە چێژی بەوە دەچێت كەلەخەونەكانماندا خۆمان دەبینینەوە، بەڵام دواتر هەر ئەمە هەموو ژیانمان ژەهراوی دەكاتو دەبێتە خوویەكو دەچێتە نێو ڕۆحمانەوەو وامان لێدێت، هەموو ئەو شتانەی كەلەژیاندا دەیانبینین، تەنانەت قووڵترین زەوقەكانیشمان لەكەسانی دیكەوە وەربگرینو بیكەینە خوو.
ئەوەی لەكەسانی دیكەوە دەیبیستینو بەئارەزوو و خوولیاوە بەدڵمان دەبێتو دواتر هەر وەك ئەوەی بەبیری خۆماندا هاتبێت، ئاوا بۆ كەسانی دیكەی دەگێڕینەوە.. بەتایبەت ئەو دەمانەی كەساتەكانی ساوایی خۆمان وەك (یادەوەری) دەگێڕینەوە. دواتر هەموو ئەوانەی كە لەبارەی شتەكانی ژیانی خۆشمانەوە دەیگێڕینەوە، بەبێ ئەوەی ئاگاداربین، تەنها بیرۆكەی خۆمان نییەو دواجار دەبێتە یادەوەرییەكی شێدار.
ئەو ژیانەی كە دەیبەینەسەر و گوزەران لە نێو ئەو شارەی كە تێیدا دەژین، زۆرجاران لە خەڵكانی دیكەوە فێری دەبین. ئەوەی كە كەسانێكی تر سەبارەت بە خۆم و ئیستانبووڵ دەیڵێن، لە كاتێكدا كە بۆ خۆم بە دڵم بێت و منیش پێموابێت و بەو چەشنەش تێیبڕوانم، هەروەك ئەوەی یادەوەری خۆم بێت و دواتر بیخەمەڕوو.
سەردەمانێك وێنەم دەكرد.. لەدایكبوونم لە ئیستانبووڵ..گەورەبوونم لەو شارە..دواتر نازانم بۆ لەتەمەنی بیستو دوو ساڵیمەوە دەستمكرد بەڕۆمان نووسین.
هەموو ژیان، چ ژیانی كەسانی دیكە دەكەمە حیكایەت، چ لەمیانی دەنگی ئیرادەی خۆمەوە لەو كاتانەدا كەلاواز دەبێتو بەخەونێكی شیرین دەچێت.. هەربۆیە ویستم ئەم كتێبە بەم زمانە بنووسم، بەڵام لەبەرئەوەی لەم ژیانە هەروەك چۆن لەخەونێك دەچیتە دەرەوە، ئاواش دەچیتە قۆناغی ژیانی دووەمتەوەو ئەم كتێبەش وەك خۆ ئامادەكردنێك بۆ ئەو قۆناغە شتەكانی تێدا دەخرێتەڕوو، هەر بۆیە زمانەكەی زۆر باوەڕ پێهێنەرانە نییەو هەموو ئەوانەی وەك منیش دەچنە قۆناغی دووەمی ژیانیانەوە، حیكایەتیان شتێكی جیاوازتر نییە لەگەڵ ئەوەی من لەم كتێبەدا خستوومەتەڕوو، جا ئەی خوێنەر ئەمە پێوەندی بەوردبینی تۆوە هەیە، چونكە من ڕاستیەكان پیشانی تۆ دەدەمو تۆش دەبێت هاوڕێیەتی خۆتم نیشان بدەیت.
تێبینی: ئەم وتارەی پامووك پێشەكییەكە بۆ كتێبی istanbul'hatralar' ve sehir نووسیوویەتی.
ژێدەر: istanbul' hatralar' ve sehir-orhan pamuk-yky-2006/istanbul
سەرنج: لەژمارە 1214-ی رۆژنامەی هاوڵاتی بڵاوبۆتەوە.
لەتووركییەوە: یوسف عیزەدین