سازدانى: گۆڤارى رامان
رامان: زۆرێک له‌ده‌قه ئه‌ده‌بییه‌کانمان کار له‌ئێستادا ده‌که‌ن، ئێستایه‌ک که‌له‌نێو دنیاى گڵۆباڵدا، بۆته ساته‌وه‌ختێکى ترسناک، چونکه چه‌مکى گومان و کرده‌ى پرسیارکردن ده‌سته‌وسانه له‌وه‌ده‌ستهێنانى وه‌ڵامێکى راسیۆناڵ، له‌کاتێکدا وه‌ڵامه مارژیناڵه‌کان ده‌ستخه‌ڕۆمان ده‌که‌ن و پڕاوپڕى هاوکێشه‌ى گۆڕانکارییه‌کان نین؟ ده‌بێت ئێستاى که‌سایه‌تى و کاراکته‌رى کورد، له‌ئێستاى ده‌قێکدا، بخرێنه کوێى ئه‌و هاوکێشه جه‌نجاڵه‌وه‌و چ پاڵه‌وانێکیان لێ بخوڵقێنرێت. ده‌بێت له چ ده‌رگایه‌که‌وه بچنه نێو دنیاى ده‌ق و چ وه‌ڵامێکیان بۆ پرسیاره‌کان پێ بێت یان بۆخۆیان چ پرسیارێکیان هه‌بێت؟
یوسف عزه‌دین: ده‌بێت له‌و پرسیاره‌وه ده‌ست پێبکه‌ین که"بیکیت" له‌ده‌ستپێکى رۆمانى"ناولێنراوه‌کان"دا ده‌یخاته روو:
( ئێستا له‌کوێیه؟ ئێستا چ زه‌مه‌نێکه؟ ئێستا کێیه؟).
پرسیارکردنى ئێمه له‌ئێستا، وه‌ک چه‌مکێک یان ساته‌وه‌ختێک له‌زه‌مه‌ن، پرسیارێکى بارگاوییه به‌حوزن و یه‌ئس و بێهووده‌یى. به‌بۆچوونى"که‌یکیگارد" مرۆڤى به‌خته‌وه‌ر و به‌ئومێد ئه‌و که‌سه‌یه که‌له‌ئان و ساتێکى ئێستایدا ده‌ژى. واته هه‌موو ئه‌وانه‌ى که‌له‌نێو یاده‌وه‌رییه‌کانى رابردوودا ده‌ژین، یان چاویان له‌داهاتووه‌و چاوه‌ڕێن، که‌سانێکى نابه‌خته‌وه‌ر و بێ ئومێدن، به‌ڵام ره‌نگه بۆ ئێمه نه‌شێت، به‌ته‌واوى له‌ئانوساتێکى ئێستادا خۆمان قه‌تیس بکه‌ین، گه‌رچى پێم وانییه به‌ڕه‌هایى، به‌خته‌وه‌رى له‌هیچ ئان و ساته‌وه‌ختێکى ئێستادا وه‌چنگ بکه‌وێت.
زه‌مه‌ن بۆ خۆى نه‌فى دۆگماو وه‌ستان ده‌کاته‌وه‌و بێکۆتا بوونى زه‌مه‌نیش، وامان لێده‌کات لێکچوون و هاوشێوه‌بوونێکى زه‌مه‌نى له‌نێوان دوێنآ و ئه‌مڕۆ و سبه‌ینێدا ببینینه‌وه، هه‌روه‌ک له‌ڕۆمانى "مه‌داره‌کانى ساتوورن"ى "سیباڵد-دا ده‌بینرێته‌وه.
له‌میانى گه‌شتێک به‌نێو زه‌مه‌ندا، به‌ئامانجى گه‌یشتنه حه‌جى مه‌سیحییان، تاقیبى رێگه‌ى قه‌ره‌جان و گه‌ڕیده‌کان ده‌کات و له‌ڕێگه‌ى سه‌رد و مه‌نه‌لۆگه‌وه، رووداوو و کاره‌سات و ساته سه‌یر و سه‌مه‌ره‌کانى مێژوو زیندوو ده‌کاته‌وه، به‌چه‌شنێک که‌هه‌ر ده‌ڵێى له‌ئێستادا رووده‌دات و خوێنه‌ر ناچار ده‌کات بپرسێت: ( سیباڵد وامان لێده‌کات بکه‌وینه پرسیارکردن سه‌باره‌ت به‌بوونى چه‌قۆ ئاساییه‌کانى نێو مووبه‌قه‌کانمان، چونکه هه‌ر ئه‌و چه‌قۆ ئاساییانه بوون که‌له‌دووه‌مین جه‌نگى جیهانیدا، سه‌رله‌به‌رى خه‌ڵکانى شارۆچکه‌یه‌کى پێ سه‌بڕدرا).
له‌ڕۆمانى "ته‌لیسکۆپه‌که‌ى شۆپنهاوه‌ر"ى "گێرارد دۆنۆڤان"یشدا به‌ڕوونى گومان و پرسیارکردن وه‌ک دوالیزمێک ده‌که‌وێته‌ڕوو.
راستییه‌که‌ى ئێمه له‌م دنیا جه‌نجاڵه "میکرۆڤیزیۆنى"دا، له‌وه چووینه‌ته ده‌ر که‌که‌سى یه‌که‌م بین و به‌ناچارى بووینه‌ته که‌سى سێیه‌م. پێده‌چێت ئێمه بێجگه له‌ئۆبژێیه‌کى دنیاى گڵۆباڵ، هیچى دیکه نه‌بین.
رامان: ئه‌گه‌ر "سیباڵد" له‌میانى گه‌شتکردنى به‌نێو مێژوودا، سه‌رجه‌م زه‌مه‌نه‌کانى کردبێته ئێستاى ئێمه، یان ئێستاى ئێمه له‌ڕوانگه‌ى رابردوو و داهاتووه‌وه راڤه‌کردبێت، ده‌کرێت بڵێین له‌ده‌قى کوردیشدا هه‌مان حاڵه‌ت ده‌بینینه‌وه، یان ده‌توانرێت ئه‌نالیزه‌ى که‌سایه‌تى کورد له‌ڕێى به‌رجه‌سته‌بوونى کاراکته‌رێکه‌وه بخوێنرێته‌وه؟
یوسف عزه‌دین: "سیباڵد" له‌ڕۆمانى"مه‌داره‌کانى ساتوورن"دا که‌گه‌شت به‌نێو زه‌مه‌ندا ده‌کات و به‌سه‌رهاته مێژووییه‌کان وێنا ده‌کات.. خۆى له‌قه‌ره‌ى خستنه‌ڕووى گوتاره سیاسى و تێڕوانینه‌کانى خۆى نادات و ته‌نیا به‌وه‌ى که‌ده‌یبینێت و ده‌یخاته‌ڕوو، پرسیارمان لا دروست ده‌کات، به‌ڵام "گۆنته‌ر گراس" له‌ڕۆمانى"کێڵگه‌یه‌کى دوور"دا راشکاوانه گوتارى سیاسى خۆى وه‌ده‌رده‌خات و به‌توندى ره‌خنه له‌یه‌کبوونى هه‌ردوو به‌شه‌که‌ى ئه‌ڵمانیا ده‌گرێت. پێم وایه رۆمانه‌که‌ى"سیباڵد" زیاتر ده‌رفه‌تى رامان و نامۆبوونمان ده‌دات له‌وه‌ى "گۆنته‌رگراس" که‌ده‌بێت یان ته‌رح و بۆچوونه‌کان وه‌ک وه‌ڵامێک قبووڵ بکه‌ین و پێى قایل بین، یان له‌گه‌ڵیدا نه‌بین و پێچه‌وانه‌که‌ى وه‌ک په‌رچه‌کردارێک بخه‌ینه‌ڕوو.. له‌کاتێکدا "سیباڵد" هێدى هێدى ده‌مانباته نێو دنیاى رووداوه‌کان و دیمه‌نه‌کانمان پیشان ده‌دات.
هه‌ربۆیه خسته‌ڕووى بابه‌تێکى مێژوویى، ره‌نگه ئه‌گه‌ر سه‌له‌فیانه مامه‌ڵه‌ى له‌گه‌ڵدا بکرێت، ئه‌و به‌هایه‌ى خۆى له‌ده‌ست بدات و مه‌حکومى سڕینه‌وه‌و که‌وتنه په‌راوێز ببێت. لێره‌دا مه‌به‌ستم له‌روئیاو ئاسۆى تێڕوانینى نووسه‌ره.. چونکه ده‌کرێت بابه‌تێک له‌لایه‌ن چه‌ند نووسه‌رێکى جیاجیاوه مامه‌ڵه‌ى له‌گه‌ڵدا بکرێت و دیاره ئه‌و ده‌مه‌ش هه‌ریه‌ک به‌شێوازى خۆى بابه‌ته‌که داده‌ڕێژێته‌وه‌و ره‌نگه هه‌ریه‌کێکیشیان بۆ خۆى خوێندنه‌وه‌ى جیا جیا بگرێته خۆى.
رامان: پێتان وایه ده‌قى خۆماڵى له‌ڕێى ئه‌نالیزه‌کردنى که‌سایه‌تى کاراکته‌ره‌که‌یه‌وه بناسرێته‌وه، یان ده‌توانین بڵێین که‌سایه‌تى کورد، به‌تایبه‌ت ئه‌و ده‌مه‌ى له‌ده‌قێکدا وه‌ک کاراکته‌رێک ته‌وزیف ده‌کرێت، ئه‌نالیزه‌یه‌کى جیاوازى هه‌یه‌و له‌کاراکته‌رى ده‌قێکى دیکه‌ى دنیا جیاوازه؟
یوسف عزه‌دین: ئه‌نالیزه‌کردنى هه‌ر چه‌شن و جۆره که‌سایه‌تییه‌ک، ره‌نگه کارێکى ساناو ساکار نه‌بێت، ده‌بێت بزانین مێژوو وه‌ک پانتاییه‌کى زه‌مه‌نى، یان مه‌وداو مه‌دارێکى بارگاوى به‌ڕووداو و کاره‌سات، له‌کوێداو له چ جومگه‌یه‌کى زه‌مه‌نیدا، کارى کردۆته سه‌ر ئه‌و که‌سایه‌تییه. چى لاکردۆته یاده‌وه‌رى و چى له‌زه‌ینیدا سڕیوه‌ته‌وه‌و بۆ خۆى چۆن ده‌ڕوانێته ئه‌و زه‌مه‌نه‌ى که به‌سه‌رچووه، یان له‌ئێستادا چى ده‌ڵێت و چۆن ده‌ڕوانێته ئه‌و ساتانه‌ى که‌دادێن، بۆیه ده‌بێت چه‌شن و شێوه‌ى لێکچوونمان له‌ڕووى فه‌رهه‌نگ و کولتووره‌وه، له‌گه‌ڵ کۆمه‌ڵگه‌کانى ده‌وروبه‌رمان، بخه‌ینه ژێر پرسیاره‌وه.
پرسیار له‌چه‌شن و شێوه‌ى لێکچوونمان، یان جودایى و جیاوازیمان، له‌گه‌ڵ ئه‌و کۆمه‌ڵگه‌یانه‌ى له‌نزیکیانه‌وه یان له‌گه‌ڵیاندا ژیاوین، بکه‌ین.. مه‌به‌ستم ئه‌وه‌یه که‌ئاخۆ ده‌رگه‌کانمان هه‌رده‌م ئاوه‌ڵا بووه، بۆ وه‌رگرتنى دابونه‌ریت و کولتوور و هه‌موو ئه‌و شتانه‌ى که‌ئه‌وان خاوه‌نى بوون؟
یان هێنده‌ى ویستبێتمان ده‌رگه‌کانمان خستۆته سه‌رپشت و له‌ساته‌وه‌ختێکدا که‌نه‌مانوویستبێت، شتێکى نه‌یار و غه‌یره بێته ژوورآ، ده‌رگه‌کانمان پێوه داوه‌و وه‌ک خۆمان ماوینه‌ته‌وه.. ئاخۆ هه‌رده‌م میتافۆرێکى خۆپاراستن و خۆپه‌نادانمان هه‌بووه، یان نا...
هه‌روه‌ک چۆن ئه‌و جوله‌کانه‌ى که‌به‌ڕواڵه‌ت له‌نێو میلله‌تانى دیکه‌دا توانه‌وه‌و ئایین و که‌ڵچه‌ر و کولتوورى ئه‌وانیان قبووڵکرد، به‌ڵام له‌ڕاستیدا بۆخۆیان شتێکى تر بوون و توانیان هه‌ر هیچ نه‌بێت تا ساته‌وه‌ختێکى مێژوویى، جیاوازییه‌کانیان بکه‌نه میتۆدێکى نهێنى و شاراوه و له‌نێو خۆیاندا هه‌ڵیبگرن.
جا ده‌بێت ئێمه‌ش وه‌ک"ژاک دریدا"ى بنه‌جوو، "مارانۆ"بین له‌ئاست ئه‌و کولتوور و که‌ڵچه‌ر و شتانه‌ى که‌هى ئێمه نین.. "ژاک دریدا" بۆ خۆى ده‌ڵێت:
( ره‌نگه ئێوه باوه‌ڕ به‌وه بکه‌ن، که‌مارانۆ کۆتایى هاتووه، به‌ڵام ئێمه له‌هه‌موو ئانوساتێکدا هه‌ر مارانۆ-ین). گه‌رچى چه‌مکى مارانۆ له‌ڕووى فه‌رهه‌نگییه‌وه واتاى خۆى هه‌یه، به‌ڵام وه‌ک ئه‌وه‌ى که‌دریدا به‌کارى ده‌هێنێت، گوزارشت له‌و کۆمه‌ڵ و گرووپانه ده‌کات که‌به‌ناچارى ده‌بنه به‌شێک له‌کۆمه‌ڵگه‌یه‌کى تر و به‌ڕواڵه‌ت ده‌بنه ئه‌وان، به‌ڵام له‌ڕاستیدا تۆکمه‌یى بونیادى ناوه‌کییان، ده‌بێته رێگرى دیتۆتالیزه‌یشن و توانه‌وه‌یان.
ئه‌مه‌ش وه‌ک ئۆبژێ-یه‌ک به‌زه‌قى لاى جووله‌که‌کان ده‌بینرێته‌وه. ره‌نگه بتوانین هه‌ندێک ته‌رزه بڕواى سۆفیگه‌رانه‌ى نێو کوردستان و عه‌له‌وییه‌تى کورده عه‌له‌وییه‌کانى باکوور و چه‌ند گروپه ئایینێکى دیکه، وه‌ک ئه‌وه‌ى که‌ده‌نگوڕه‌نگێکى جیاو جودان، به‌تایبه‌ت ده‌کرێت له‌و کاتانه‌دا که‌نه‌یانتوانیوه به‌ئاشکرا جیاوازییه‌کانى خۆیان بخه‌نه‌ڕوو و له‌پاڵ ئه‌وانه‌ى ترداو وه‌ک ئه‌وان خۆیان پیشانداوه.. بڵێین ئه‌مانیش مارانۆ-کانى لاى ئێمه بوون که‌دیاره ره‌گوڕیشه‌ى بیروباوه‌ڕى ئایینیان ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ نێو یه‌زدانییه‌ت، هه‌ر بۆیه ئه‌وان بێده‌نگى هه‌ڵگرى په‌یامێکى نهێنى بوون، که‌ته‌نیا له‌نێو خۆیاندا ئاشکرایان کردووه‌و گوتارێکى ئایینیان بۆ ده‌ره‌وه‌ى خۆیان پێنه‌بووه.
جا لێره‌دا ده‌کرێت بێجگه له‌بیروباوه‌ڕى ئایینییان جیاوازى له‌داب و نه‌ریت و کولتوور و که‌ڵچه‌ریاندا ببینرێته‌وه، به‌به‌راورد له‌گه‌ڵ ده‌وروبه‌رى خۆیاندا.
هه‌ر بۆ نموونه، له‌کاتێکدا که سه‌ماکردن لاى کورد شتێکى باو و شیاو نییه، یان ده‌توانم هه‌ر بوونى نییه، لاى کورده عه‌له‌وییه‌کان شتێکى ئاسایى و عاده‌تى و شایسته‌یه، به‌تایبه‌تیش مه‌به‌ستم له‌سه‌ماکردنى ئافره‌تانه.. شتێکى ئاساییه‌و هه‌ر له‌منداڵییه‌وه کچه‌کانیان له‌میانى که‌شه ئایینیه‌کانى خۆیانه‌وه، فێرى سه‌ما ده‌بن و له‌هه‌موو ئان و ساتێکى ته‌مه‌نیاندا، بآ شه‌رمکردن ده‌کارێت موماره‌سه‌ى بکه‌ن و ئه‌مه جگه له‌وه‌ى زۆر له‌و شتانه‌ى لاى ئێمه تابۆ و حه‌رامن، لاى ئه‌وان ئاسایین.
هه‌ر بۆیه ناکرێت که‌سایه‌تى کورد، وه‌ک ته‌نیا که‌سێک ببینیت و یه‌ک نموونه‌ى که‌سایه‌تى بۆ بکه‌یته ئه‌لگۆ.
ناکرێت ئه‌نالیزه‌یه‌کى تایبه‌تى بۆ دابتاشیت و له‌قاڵبێکى بنێیت و بڵێیت ئاوایه، بۆیه له‌ئانوساتێکدا که‌سه‌رقاڵى دۆزینه‌وه‌ى وه‌ڵامێکین بۆ پرسیارێکى دیاریکراو ده‌یان پرسیارى دیکه له‌زه‌ینماندا ده‌ورووژێت و عه‌وداڵى گه‌ڕانمان ده‌کات.
ئیدى زۆرجار ده‌مانه‌وێت، تۆمارێکى سه‌ربه‌رد، پارشۆمێنێک، شتێک که‌له‌سه‌دا سه‌د هى خۆمان بێت و به‌ڵگه‌ى شارستانێتى باوانمان بێت، ده‌ستمان پێى بگات و بیبینین و لێى خووردببینه‌وه.
رامان: له‌ده‌قى ئه‌ده‌بیدا، تاچه‌ند ده‌توانرێت که‌سایه‌تییه مێژووییه‌کانى خۆمان یان رووداو و کاره‌ساته‌کان ته‌وزیف بکرێن؟
یوسف عزه‌دین: ئه‌گه‌ر بمانه‌وێت وه‌ڵامه‌که‌مان ته‌نها له‌مه‌دارى پرسیاره‌که‌دا هه‌ڵسووڕێت و لک و په‌لوپۆى لێنه‌بێته‌وه‌و تایبه‌ت بێت به‌و حاڵه‌تى ته‌وزیفکردنه، پێم وایه نووسه‌ر ده‌توانێت ئیختیارى بابه‌تێکى له‌و چه‌شنه بکات و خۆى له‌قه‌ره بدات. ئیدى ئه‌مه‌ش پابه‌نده به‌دنیابینى و روانگه‌ى تێڕوانینى نووسه‌ر و چه‌شن و شێوه‌ى خوێندنه‌وه‌ى. ره‌نگه هه‌بێت زۆر ته‌قلیدیانه تێى بڕوانێت، یان ره‌نگه به‌پێچه‌وانه‌وه، ده‌شێت مامه‌ڵه‌یه‌کى ناته‌قلیدیانه‌ى له‌گه‌ڵ بکات و له‌مه‌ئلووفیه‌تى ساته‌وه‌ختێکه‌وه بیهێنێته ده‌رو بیکاته شتێکى نامه‌ئلووف ، یان بابڵێین له‌زه‌مه‌نێکه‌وه بیگوازێته‌وه بۆ نێو پانتاییه‌کانى زه‌مه‌نێکى تر.. یان ناچارمان بکات و بمانگه‌ڕێنێته‌وه بۆ نێو کۆریدۆره‌کانى زه‌مه‌نێکى به‌سه‌رچوو و دێرین. یان ره‌نگه تێکچڕژان و ئاوێته‌بوونى زه‌مه‌نه‌کان بێنه ئاراوه‌و شتێکى جوداو جیاوازى لێ بخوڵقێت.
رامان: له‌چ سه‌ده‌و قۆناغێکدا رۆمان به‌کامڵى ده‌بینیته‌وه‌و کاریگه‌رى رۆمان له‌سه‌ر ره‌وتى مێژوو، یان به‌پێچه‌وانه‌وه چییه‌و چۆنى هه‌ڵده‌سه‌نگێنیت؟
یوسف عزه‌دین: ئه‌گه‌ر باسه‌که‌مان هه‌ر له‌نێو جوغزه‌کانى مێژوودا هه‌ڵبسووڕێت، ئه‌و ده‌بێت ده‌یان ته‌سه‌وور و بیروبۆچوونى جیا جیا بخه‌ینه‌ڕوو که‌ڕه‌نگه له‌هه‌ڤپه‌یڤینێکدا ده‌رفه‌تى خستنه‌ڕوو و یه‌کاڵاکردنه‌وه‌ى هه‌موو لایه‌نه‌کانیمان نه‌بێ.
ئه‌گه‌ر له‌تێڕوانینى شتراوس-وه هه‌وڵى وه‌ڵامدانه‌وه‌ى پرسیاره‌که‌تان بده‌م، ئه‌وه هه‌وڵى داڕشتنه‌وه‌ى گوته‌یه‌کى ده‌که‌م، سه‌باره‌ت به‌مێژوو، نێوه‌ڕۆکى گوته‌که به‌بآ ده‌ستکارى ئاماژه به‌وه ده‌کات که‌مێژوو بۆ خۆى نییه، هێنده‌ى من یان تۆ دیارى ده‌که‌ین، بۆیه ناکرێت وه‌ک موتڵه‌قێک باس له‌مێژوو بکه‌ین، چونکه تێڕوانینى من یان تۆ، ئه‌و ساته وه‌خته‌ى مێژوو ئاوا ده‌بینێت و هه‌ر له‌و تێڕوانینه جوداو جیانه‌ى خۆشمانه‌وه‌یه، ده‌کارێت خوێندنه‌وه‌و تێزى جوداو جیاواز بکه‌وێته‌ڕوو، هه‌ر بۆیه شتراوس خودى شته‌کانى به‌لاوه گرنگ نییه، هێنده‌ى ئه‌وه‌ى که‌پێوه‌ندى نێوان شته‌کانى به‌لاوه گرنگه.
به‌و پێیه‌ش پێوه‌ندى ئێمه به‌مێژووه‌وه گرنگه، که‌دیاره ئه‌و پێوه‌ندییه‌ش، خودى دنیابینیمان رۆڵ له‌که‌شفکردنیدا ده‌بینێت.
رامان: باشه ئه‌گه‌ر له‌م روانگه‌یه‌وه بڕوانینه مێژوو که‌پێشتر ئاماژه‌ت پێدا، چۆن چۆنى ده‌توانین مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ ده‌قێکى وه‌ک قه‌ڵاى دمدم-دا بکه‌ین؟
یوسف عزه‌دین: هه‌روه‌ک پێشتریش ئاماژه‌م پێدا، ئیشکاله‌که له‌خودى دنیابینى و تێڕوانینى نووسه‌ره‌وه سه‌رچاوه ده‌گرێت.. هه‌ر بۆ نموونه "ئالن رۆب گرییه" پێى وایه نووسه‌رێکى ته‌قلیدى ده‌ست ده‌داته نووسین، چونکه وه‌ڵامى هه‌موو پرسیاره‌کان ده‌زانێت و کرده‌ى نووسینیش لاى ئه‌و وه‌ڵامدانه‌وه‌ى پرسیاره‌کانه، له‌کاتێکدا نووسه‌رێکى ناته‌قلیدى بۆیه ده‌نووسێت، چونکه بۆخۆى پرسیارى هه‌یه. لێره‌دا ده‌بینین دوو مه‌دارى لێکتر جیاو جودا، بۆ هه‌ڵسوڕان و راڤه‌کردن و خوێندنه‌وه‌ى دنیا هه‌یه، هه‌ر بۆیه ره‌نگه نه‌کرێت رووداوێکى مێژوویى وه‌ک ئه‌وه ببینینه‌وه که‌له‌دوو توێى به‌ڵگه‌نامه‌و کتێبه مێژووییه‌کاندا خراوه‌ته‌ڕوو.
لێره‌دا حه‌ز ده‌که‌م ئاماژه به کتێبێک بده‌م که به‌زمانى تورکى نووسراوه‌و تایبه‌ته به‌یاده‌وه‌رییه‌کانى"به‌ربه‌ڕۆس پاشا"ه‌وه‌و یه‌کێکه له‌و کتێبانه‌ى که‌به‌په‌رۆشه‌وه تورکه‌کان ده‌یخوێننه‌وه‌و شانازى به‌ماجه‌را و به‌سه‌رهاتى جه‌نگه‌کانى ئه‌و زاته‌وه ده‌که‌ن و ته‌نانه‌ت په‌یکه‌ریشیان بۆ کردووه. جا هه‌موو ئه‌و به‌زمه‌ى که‌ئه‌و زاته کردوویه‌تى لاى زۆربه‌ى خوێنه‌رى تورک، کارى کرده‌و شیاو و ئاساییه، به‌ڵام لاى خوێنه‌رێکى دیکه‌ى غه‌یره تورک مه‌سه‌له‌که واناکه‌وێته‌وه. به‌تایبه‌تیش لاى خوێنه‌رێکى ئه‌وروپایى.. له‌یاده‌وه‌رییه‌کانى"به‌ربه‌ڕۆس پاشا"دا که‌بۆخۆى سه‌رکرده‌ى چه‌ته‌و قه‌ڕاسنه‌کانى ده‌ریا بووه‌و به‌فه‌رمانى سوڵتانى عوسمانییه‌کان، رێگه پێدراو بووه بۆ هه‌ر کوشتن و بڕین، دزى و راو و رووتێک، به‌مه‌رجێک له‌غه‌نیمه‌کانیدا به‌شى سوڵتانیشى لێبدات. زۆر به‌سانایى و خوێن ساردییه‌وه، باس له‌به‌دیلگرتنى ده‌یان و بگره سه‌دان خه‌ڵکى غه‌یره موسڵمان ده‌کات و به‌کافریان ناو ده‌بات و ئافره‌ته‌کانیشیان به‌کافیره‌و سۆزانى ناو ده‌بات، باس له‌سه‌ربڕینى دیله نێره‌کان و فرۆشتنى مێینه‌کانیان ده‌کات، تا ببنه که‌نیزه‌ک و جاریه‌ى پیاوماقووڵان و باڵا ده‌ستتان.
سێرڤانتیس-یش یه‌کێک بووه له‌وانه‌ى که‌به‌ده‌ست عوسمانییه‌کانه‌وه زۆرى چه‌شتووه. ئه‌و ده‌مه‌ى که‌سه‌رباز بووه‌و له‌جه‌نگێکى ده‌ریاییدا زامدارکراوه‌و بۆ هه‌تا هه‌تایه ده‌ستى چه‌پى له‌کارکه‌وتووه، دیاره بێجگه له‌وه‌ى که‌پێنج ساڵ له‌جه‌زائیر وه‌ک دیلێک ده‌یان ناڕه‌حه‌تى چه‌شتووه، جا ئه‌و رکه‌ى که‌ده‌رحه‌ق به‌عوسمانییه‌کان له‌لاى دروست بووه، پاش ساڵانێک له‌دوو توێى "دۆن کیخۆته"دا ده‌یبینیته‌وه، به‌تایبه‌ت له‌به‌شێکى رۆمانه‌که‌دا، ئاماژه به‌کرده‌ى هه‌تیوبازى تورکه‌کان ده‌کات، جا بۆیه له وه‌ڵامى پرسیاره‌که‌تاندا ده‌ڵێم هیچ رێساو پێودانگێکى حازر به‌ده‌ست شک نابه‌م، تابتوانم بڵێم که‌ده‌بێت ئاوها مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ ده‌قێکى وه‌ک قه‌ڵاى دمدم-دا بکرێت. ئیدى ئه‌وه په‌یوه‌سته به‌خودى ئه‌و نووسه‌ره‌ى که‌ده‌یه‌وێت خۆى له‌قه‌ره‌ى بابه‌به‌تێکى وابدات.
نووسینیش بۆخۆى هه‌وڵدان و که‌شفکردنه، زیاتر له‌وه‌ى داهێنان بێت. هه‌روه‌ک بۆرخیس ئاماژه‌ى پێده‌دات، چونکه هه‌ر شتێک که‌به‌خه‌یاڵماندا دێت و به‌لامانه‌وه نوێیه، کاتێک ده‌زانین ئه‌گه‌ر له‌ئێستاشدا نه‌بێت.. له‌ئانوساتێکى تردا گوتراوه یان نووسراوه. دیاره لێره‌دا مه‌به‌ستم له"تناێ"و لێکچوونى ده‌قێک له‌گه‌ڵ ده‌قێکى تر و شتى له‌و بابه‌ته نییه، چونکه ئه‌وه بۆخۆى مه‌سه‌له‌یه‌کى تره. ئه‌وه‌ى که‌من لێره‌دا مه‌به‌ستمه بیخه‌مه‌ڕوو، ئه‌سته‌مبوونى گوتنى شتێکى نه‌گوتراوه، که‌ڕه‌نگه زۆرجار سه‌رکێشى و سه‌رکه‌شى نووسه‌ر له‌گه‌ڕان و که‌شفکردندا، بیگه‌یه‌نێته ئه‌وه‌ى که‌په‌ى به‌و نه‌گوتراوانه ببات، به‌ڵام به‌و پێیه‌ى که‌کرده‌ى نووسین له‌میانى وشه‌و دێڕ و په‌ره‌گرافه‌وه به‌رجه‌سته ده‌بێت و دێته بوون، بۆیه مه‌وداى فه‌نتازیاو ئه‌تمۆسفێرى ده‌ق به‌رته‌سک ده‌بێته‌وه‌و به‌ته‌واوى له‌ده‌قه‌که‌دا ره‌نگ ناداته‌وه.
ره‌نگه هه‌ر ئه‌مه‌ش بێت که‌ببێته هۆى ئه‌وه‌ى که‌پاش ته‌واوبوونى کرده‌ى نووسین، رکت له‌نووسینه‌که‌ى خۆت ببێته‌وه، چونکه هه‌ست ده‌که‌یت ئه‌وه‌ى که‌ویستووته بیڵێیت، نه‌تگوتووه. ئیدى هه‌رده‌م ده‌قى زیندوو و نووسه‌ر له‌بگره‌و به‌رده‌و کێشمه کێشدان و ئه‌گه‌ر بشمانه‌وێت رۆمانێک به‌نموونه بهێنینه‌وه، که‌به‌ته‌واوى ئه‌و حاڵه‌ته‌ى تێدا به‌رجه‌سته بووبێت و نووسه‌رى فڕێدابێته ده‌ره‌وه‌ى خۆى، ئه‌وه ده‌بێت ئاماژه به‌ڕۆمانى"دۆن کیخۆته"ى "میگوێل سێرڤانتس"بده‌م، که‌هه‌ر له‌یه‌که‌مین ساته‌وه‌ختى ده‌سپێکى رۆمانه‌که‌وه، "دۆن کیخۆته"ى پاڵه‌وانى رۆمانه‌که، ده‌که‌وێته دژایه‌تیکردنى نووسه‌ر و هه‌وڵى ره‌تدانه‌وه و سڕینه‌وه‌ى ده‌دات. له‌مه‌شدا سه‌رکه‌وتوو ده‌بێت و نووسه‌ر ده‌خاته ده‌ره‌وه‌ى ده‌قه‌که‌وه. هه‌ر له‌ده‌سپێکه‌وه ده‌که‌وێته ناونانى ئه‌سپه‌که‌ى و خۆشه‌ویسته‌که‌ى و خزمه‌تکاره‌که‌ى و تاد..
له‌به‌شێکى رۆمانه‌که‌دا"دۆن کیخۆته" به"سانچۆى" خزمه‌تکارى ده‌ڵێت: ( رۆژێک دادێت که‌په‌یکه‌رمان بۆ بکرێت). پاش چه‌ند سه‌ده‌یه‌ک ئاواته‌که‌ى دێته دى و له‌ئیسپانیا په‌یکه‌ریان بۆده‌کرێت.
گه‌رچى زه‌مه‌ن له‌ڕۆمانه‌که‌دا، ئه‌و زه‌مه‌نه‌یه که‌هه‌موو که‌سانى نێو مه‌مله‌که‌ته‌که‌ى "دۆن کیخۆته" وه‌ک خۆى ده‌یبینن و هه‌ر ئاواش مامه‌ڵه‌ى له‌گه‌ڵدا ده‌که‌ن، به‌ڵام "دۆن کیخۆته" نایه‌وێت له‌و زه‌مه‌نه‌دا بژى و به‌وپێیه‌ى که‌به‌فیعلى ناتوانێت بگه‌ڕێته‌وه بۆ زه‌مه‌نێکى به‌سه‌رچوو، خه‌یاڵ به‌هانایه‌وه دێت و فانتازیاى ئه‌و زه‌مه‌نه ده‌خووڵقێنێت، که‌خۆى مه‌به‌ستیه‌تى.
جا حاڵیبوون له‌و رۆمانه چه‌ند سه‌ده‌یه‌کى ویستووه، سه‌ره‌تا ده‌کرێته ئینگلیزى و پاشان فه‌ڕه‌نسایى و خوێنه‌رانى هه‌ردوو زمانه‌که وه‌ک ده‌قێکى کۆمیدى تێى ده‌ڕوانن و په‌ى به‌مه‌غزاو په‌نهان و نهێنییه‌کانى نابه‌ن. تێڕوانینى خوێنه‌ران به‌و چه‌شنه ده‌مێنێته‌وه تا ده‌کرێته ئه‌ڵمانى و ئه‌ڵمانه‌کان یه‌که‌مین میلله‌تێک ده‌بن، که‌به‌خوێندنه‌وه‌ى ده‌ست بکه‌ن به‌گریان.
خوێندنه‌وه‌ى"هاینه" بۆ رۆمانه‌که، کاریگه‌رییه‌کى زۆر ده‌کاته سه‌ر خوێنه‌رانى ئه‌ڵمان و دواتر خوێنه‌رانى زمانه‌کانى دیکه‌ش. ده‌بینین خوێندنه‌وه‌یه‌ک چۆن ده‌توانێت په‌نهان و نهێنییه‌کانى ده‌قێک که‌شف بکات و ده‌رگاکانى ئاوه‌ڵا بکات.. هه‌ر ئه‌م رۆمانه‌شه "میلان کۆندێرا" به‌یه‌که‌مین رۆمانى هاوچه‌رخى ده‌داته قه‌ڵه‌م.
رامان: له‌چ کاتێکه‌وه سه‌رى پریاسکه‌ى چرکه ترسناک و ئاڵۆزه‌کان له‌لایه‌که‌وه‌و جوانى و پاکى یاده‌وه‌رییه‌کان له‌لایه‌کى تره‌وه، کرایه‌وه‌و توانرا له‌میانى رۆمانه‌وه راڤه‌بکرێت؟
یوسف عزه‌دین: ئاشکرایه "مارسیل برۆست"و"جیمس جۆیس" هه‌ردوو مه‌وداى کات و شوێنیان هه‌ڵوه‌شانده‌وه‌و مه‌نه‌لۆگیان کرده ده‌ربڕى نه‌ست و بێ ئاگایى و ...
به‌ڵام لێره‌دا ده‌مه‌وێت ئاماژه‌یه‌ک به"سامۆیل بیکیت" بده‌م، وه‌ک رۆماننووسێک، گه‌رچى لاى خۆمان زیاتر باس له‌ده‌قه شانۆییه‌کانى کراوه.. ئه‌گه‌ر یه‌کێک له‌خاسیه‌ته‌کانى رۆمانى نوآ له‌وه‌دا بێت که‌ئیدراک ده‌خاته ده‌ره‌وه‌ى بونیادى ده‌قه‌وه، ئه‌وه رۆمانه‌کانى "بیکیت" له‌م رووه‌وه رۆمانى ئیمه‌ژنه‌یتیڤن و هه‌ر به‌مه‌ش "بیکیت" هه‌نگاوێک ده‌چێته پێش "جیمیس جۆیس"ه‌وه.. گه‌رچى خۆى زۆر به‌کاره‌کانى "جۆیس"سه‌رسام بووه.
رۆمانى نوآ ئیش له‌و دنیایه‌دا ده‌کات که‌له‌زه‌ینماندایه‌و به‌و پێیه‌ش ده‌قێکى ئیماژى ده‌خووڵقێت. یه‌که‌مین رۆمانى "بیکیت"، "مورفى"یه، مورفى
کاراکته‌رێکى بێکرداره‌و بۆخۆى ده‌یه‌وێت هیچ بێت. پشتى کردۆته دنیاو له‌نێوه‌وه‌ى خۆیدا ده‌ژى و دنیاى ده‌ره‌وه به‌دوشمن ده‌زانێت.
مورفى ئۆبژێیه‌کى مرۆڤى هاوچه‌رخه، که‌به‌ته‌واوى هه‌ڵوێستى پاسیفى به‌رامبه‌ر به‌دنیا هه‌یه. جا هه‌ر له‌سه‌ره‌تاوه هه‌ست به‌ته‌نیایى مورفى ده‌که‌یت، زۆربه‌ى که‌سایه‌تییه‌کانى نێو رۆمانه‌کانى "بیکیت" ئه‌نتى میمه‌تیکن، به‌سانایى ساردبوونه‌وه‌و هێورى و داخران، له‌هه‌ڵسوکه‌وتیاندا ده‌بینرێت و زیاتر به‌سۆفى و نیهلیست و بودى ده‌چن.
"بیکیت" له‌ده‌قه‌کانیدا، دیتۆتالیزه‌شنى زه‌مه‌ن ده‌کات و رایه‌ڵه‌کانى تێک ده‌شکێنێت. له‌ڕۆمانى "وات"دا، ده‌بینین "وات" که‌کاراکته‌رى سه‌ره‌کى رۆمانه‌که‌یه، رکى له‌شه‌و و رۆژ ده‌بێته‌وه، چونکه زه‌مه‌نى موتڵه‌قن.
"وات" کاراکته‌رێکه که‌به‌دریژایى ژیانى، نه‌هیچ سیمگه‌یه‌کى هه‌بووه‌و نه‌خاوه‌نى هیچ بیرو ته‌رح و بۆچوونێکه. شاعیرى ئه‌رژه‌نتینى"رۆبێرتۆ ژارۆز" دنیا به‌یه‌که‌مین تێرم داده‌نێت، به‌ڵام کاراکته‌ره‌کانى "بیکیت" دنیایان پآ یه‌که‌مین تێرم نییه‌و نه له‌م دنیاو نه له‌و دنیاشدا رزگاربوون نابیننه‌وه‌و ته‌نها کارێکیان چاوه‌ڕوانییه.
رامان: به‌ڵام هه‌ست ناکه‌یت، زۆربه‌ى کاراکته‌ره‌کانى "بیکیت" له‌قاڵبدراون، ئه‌مه جگه له‌وه‌ى که‌وێکچوو و هاوشێوه‌ن؟
یوسف عزه‌دین: راسته... زۆربه‌یان ستیرۆتیپیکن و که‌مێکیش له‌کاراکته‌ره‌کانى ستیرۆسکۆپیکن، ته‌نانه‌ت زۆرێک له‌ناوه‌کانیشیان، به‌هه‌مان پیت ده‌ست پێده‌کات و وه‌ک مورفى و مۆلۆى و مالسۆن و مه‌رسیه‌رو...
رامان: ده‌کرێت لێکچوونێک له‌نێوان کاراکته‌ره‌کانى کافکا-و بیکیت-دا ببینینه‌وه، ته‌نانه‌ت له‌ڕووى فه‌زاو ئه‌تمۆسفێریشه‌وه؟
یوسف عزه‌دین: پێم وانییه لێکچوونێکى وابه‌رچاو هه‌بێت، نه‌خێر فه‌زا و ئه‌تمۆسفێرى ده‌قه‌کانى کافکا، زۆر جوداو جیاوازن له‌وه‌ى "بیکیت". ئه‌گه‌ر بڕوانینه مه‌سخ-ه‌که‌ى ده‌بینین له‌میانى فیگورێکى نائاساییه‌وه، ده‌مانباته نێو دنیاى رۆمانه‌که‌وه. هه‌ر له‌سه‌ره‌تاشه‌وه ده‌زانین که"گریگۆرى سامسا" بۆته قالۆنچه‌و مه‌سخ بووه. ئیتر پاش ئه‌و گۆڕانه، پێوه‌ندى ئاسایى و رۆژانه‌ى گریگۆرى سامسا، به‌ده‌وروبه‌ره‌که‌یه‌وه ده‌گۆڕێت و ده‌بێته پێوه‌ندییه‌کى نائاسایى، چونکه ئه‌و له‌دنیاى هاوشێوه و لێکچووى ئه‌وان هاتۆته ده‌رآ و بۆته شتێکى دى.
کاراکته‌ره‌کانى کافکا پرسیاریان نییه، له‌کاتێکدا کاراکته‌ره‌کانى بیکیت پرسیاریان هه‌یه، هه‌ر بۆ نموونه له‌ڕۆمانى ناو لێنراوه‌کان-دا "پۆزۆ" ده‌ڵێت: ( ته‌نها رۆژێک بۆ ئێوه به‌س نییه، له‌ڕۆژێکدا له‌دایک بووین و هه‌ر له‌ڕۆژێکیشدا ده‌مرین، ته‌نها رۆژێک به‌شتان ناکات).
رامان: وه‌ک دیارده‌یه‌ک، زۆرجار له‌میدیا جیهانییه‌کانه‌وه نووسه‌رێک زیاد له‌پێویست گه‌وره ده‌کرێت و جۆرێک له‌هاله‌ى بۆ دروست ده‌کرێت. ده‌یان چاوپێکه‌وتن و ریپۆرتاژى له‌گه‌ڵ ساز ده‌درێت، به‌مه‌ش خوێنه‌رێکى زۆرى بۆ په‌یدا ده‌بێ و کتێبه‌کانى سه‌دان هه‌زار دانه‌ى لێ ده‌فرۆشێت. هه‌ر بۆ نموونه "دان براون" یه‌کێکه له‌و رۆماننووسانه‌ى که‌زۆر پرۆگرامى تایبه‌تى بۆ ته‌رخانکراوه، بێجگه له‌ده‌یان وتار و لێکۆڵینه‌وه که‌سه‌باره‌ت به‌نووسینه‌کانى نووسراون، به‌تایبه‌ت پاش ئه‌وه‌ى رۆمانى"کۆدى داڤینچى" بڵاوکرده‌وه، ئێوه ئه‌م دیارده‌یه چۆن هه‌ڵده‌سه‌نگێنن، به‌تایبه‌ت وه‌ک ده‌بینن، کاریگه‌رى له‌سه‌ر نێوه‌ندى ئه‌ده‌بى لاى خۆشمانه‌وه هه‌یه. هه‌ر له‌ده‌ست و برد کردن له‌گۆڕینى ئه‌و جۆره بابه‌تانه‌و په‌رۆشى خوێنه‌ر بۆ خوێندنه‌وه‌ى و...ئیدى شتێک له‌عه‌رز و ته‌ڵه‌ب له‌مه‌سه‌له‌که‌دا هه‌یه؟
یوسف عزه‌دین: له‌ڕاستیدا هه‌روه‌ک له‌سه‌ره‌تادا ئاماژه‌م پێدا، ئێمه له‌زه‌مه‌نێکدا ده‌ژین، که‌دنیا به‌ته‌واوى بۆته مۆزایکێکى"میکرۆڤیزۆنى"و میدیاتیکى.. ئه‌گه‌ر پێش ئه‌م زه‌مه‌نه، که‌سى یه‌که‌م بووبێتین، ئه‌وه له‌ئێستادا بووینه‌ته که‌سى سێیه‌م. ریکلام و پڕوپاگه‌نده، نه‌خشه‌ى ژیانیان له‌به‌رچاودا گۆڕیوین و ده‌سته‌مۆى قبووڵکردنیان کردووین، قبووڵکردنى هه‌ر شتێک که‌باشترین ریکلامى بۆ بکرێت.
ئه‌وه‌ى که بۆ ئه‌و جۆره نووسه‌رانه‌ش ده‌کرێت، به‌شێکه له‌و ریکلامه میدیاتیکییه‌ى، که‌تواناى بڕیاردانمان تێدا ناهێڵێت و له‌نێوه‌وه تێکمان ده‌شکێنێت، ئیدى ئه‌مه چه‌شنێکه له‌پۆپولارکردنى نووسه‌رانێک که بۆ خۆیان مه‌به‌ستیانه، هه‌روه‌ک پۆپولارکردنى "سه‌لمان روشدى"و "دان براون"و سه‌پاندنى ده‌قه‌کانیان به‌سه‌ر خوێنه‌ردا.
"کۆدى داڤینچى" ده‌رهاویشته‌ى کێشمه‌کێشى ده‌مێک ساڵ و دێرینى نێو خودى ته‌ریقه‌ت و مه‌زهه‌به‌کانى مه‌سیحییه‌ته، له‌ئانوساتێکدا به‌و رۆمانه، فاتیکان ته‌نگه‌تاو کراو قودسیه‌تى وه‌ک مه‌رجه‌عێکى کاسۆلیکى خرایه ژێر پرسیاره‌وه.
ئه‌مه جگه له‌وه‌ى، که‌بووه مایه‌ى ئه‌وه‌ى که کۆمپانیاکانى گه‌شت و گوزار، رۆژانه سه‌دان توریست له‌شوێنه جیاجیاکانى دنیاوه بگه‌یه‌ننه ئه‌و شوێن و جێگایانه‌ى که له‌ڕۆمانه‌که‌دا ناویان هاتووه.
لێره‌دا پێم باشه، نموونه‌یه‌کى پێچه‌وانه‌ى ئه‌وه‌ى "دان براون" بهێنمه‌وه.. له‌چاوپێکه‌وتنێکدا له‌گه‌ڵ یه‌کێک له‌گۆرانیبێژه ناسراوه‌کانى پۆپ-دا که به کلیپێکى ببووه هۆکارى فرۆشتنى سه‌دان هه‌زار دانه‌ى رۆمانێکى "سالنجه‌ر".. که‌لێیان پرسى ئایا ئه‌مه‌ت به‌پرسى نووسه‌ره‌که کردووه‌و مه‌به‌ستت ریکلام کردن بووه بۆ کتێبه‌که؟ له‌وه‌ڵامدا گوتى: ( ته‌نها له‌به‌ر ئه‌وه‌ى شه‌یداى دنیاى "سالنجه‌ر"م، ده‌ستم دایه ئه‌و کاره‌و خۆشحاڵم که‌بوومه‌ته مایه‌ى فرۆشتنى سه‌دان هه‌زار نوسخه‌ى رۆمانه‌که، گه‌رچى ده‌زانم بۆ خۆى ئاگادار نییه‌و ئه‌گه‌ر ئاگاداریش بێت پێى گرنگ نییه.
ره‌نگه "سالنجه‌ر" ته‌نها نووسه‌رێک بێت له‌دنیادا، که‌هیچ چاوپێکه‌وتنێکى له‌گه‌ڵ هیچ که‌ناڵێکى میدیایدا نه‌کردووه‌و تا مردیش هه‌ر به‌دووره په‌رێزى و ته‌نهایى ژیا.
تا ئه‌و راده‌یه‌ى که‌هه‌موو ئه‌وانه‌ى شه‌یداى دنیا ئه‌ده‌بییه‌که‌ى ئه‌ون، یانه‌یه‌کیان به‌ناوى "هه‌وادارانى سالنجه‌ر"ه‌وه پێکهێناوه، ناو به‌ناو کۆبوونه‌وه ساز ده‌ده‌ن و سه‌باره‌ت به‌دنیاى ئه‌ده‌بى"سالنجه‌ر" قسه‌و باس ده‌که‌ن و هه‌موو هیواو ئاواتێکیشیان ئه‌وه‌یه، که‌وه‌ڵامى نامه‌یه‌کیان بداته‌وه، یان له‌نزیکه‌وه بیبینن و له‌گه‌ڵى بدوێن.
رامان: پێتان وایه که"ئۆرهان پامووک"یش، وه‌ک "دان براون"، رۆمانه‌کانى سه‌رپێى بن و بابه‌تگه‌لێکى جدى نه‌بن. ته‌نها به‌مه‌به‌ستێک ئه‌و هاله‌یه‌ى بۆ دروستکرابێت، تا ئه‌و راده‌یه‌ى خه‌ڵاتى نۆبڵیشى پێدرا، له‌کاتێکدا که‌ده‌بوو ئه‌و خه‌ڵاته به‌نووسه‌رێکى به‌تواناى وه‌ک"یه‌شار که‌مال" بدرێت؟
یوسف عزه‌دین: جا گرفته‌که له‌وه‌دایه، به‌بآ خوێندنه‌وه‌ى سه‌رجه‌م بابه‌ته‌کانى "ئۆرهان پامووک"و زانیارییه‌کى ئه‌وتۆ له‌باره‌یه‌وه، کاتێکمان زانى پانتاییه‌کى به‌رفراوانى نێو دنیاى میدیاتیکى ئێمه‌ى ته‌نى و ته‌نانه‌ت وه‌ک له‌چه‌ند شوێنێکدا که‌وته به‌رچاوم به‌دۆستى کوردو شتى له‌و چه‌شنه ناودێرکرابوو.
له‌کاتێکدا ئه‌و زاته ته‌نها له‌میانى چاوپێکه‌وتنێکه‌وه ئاماژه‌ى به‌قه‌تڵووعامکردنى یه‌ک ملیۆن ئه‌رمه‌نى و سى هه‌زار کورد دابوو، که‌ئه‌ویش دواتر له‌چاوپێکه‌وتنێکى ته‌له‌ڤیزیۆنیدا لێى پاشگه‌زبۆوه‌و ته‌نانه‌ت نکوڵى له‌وه‌شکرد که‌قسه‌یه‌کى له‌و جۆره‌ى کردبێت، رۆژنامه ئه‌وروپییه‌کانى به‌وه تاوانبارکرد، که‌شتێکیان داوه‌ته پاڵى که‌ئه‌م نه‌یگوتووه.
به‌ڵام ده‌کرێت پاش وه‌رگرتنى خه‌ڵاتى نۆبڵ جارێکى تر هه‌مان گوته‌ى پێشووى خۆى راشکاوانه دووباره بکاته‌وه، چونکه هه‌ر له‌میانى گوتنى ئه‌و دێڕه سیحرییه‌وه، خه‌ڵاته‌که‌ى به‌ده‌ستهێنا.
رامان: باشه ئه‌گه‌ر "یه‌شار که‌مال" ئه‌و دێڕه سیحرییه‌ى گوتبا پێت وایه خه‌ڵاتى نۆبڵى پآ ببه‌خشرایه؟
یوسف عزه‌دین: به‌ڵام وه‌ک ئاگادارن، "یه‌شار که‌مال"یش ساڵانیک له‌مه‌وپێش، له‌سه‌ر ورووژاندنى مه‌سه‌له‌یه‌کى له‌و چه‌شنه، تووشى ده‌یان بگره‌و به‌رده‌و ئه‌زیه‌ت و چه‌رمه‌سه‌رى بوو.
دیاره مه‌سه‌له‌که هه‌ر ئه‌وه‌نده نییه، چونکه به‌روارى پێدانى خه‌ڵاته‌که به"پامووک"، هاوکات بوو له‌گه‌ڵ ده‌رچوونى ئه‌و یاسایه‌ى فه‌ڕه‌نسا، که‌تایبه‌ته به‌سزادانى هه‌ر که‌سێک، که‌پێى وابێت، یان بڵێت ئه‌رمه‌نییه‌کان به‌ده‌ستى تورکه‌کان قه‌تڵوعامنه‌کراون، به‌ڵام ئه‌گه‌ر سه‌رنج بده‌ین له‌یاساکه‌دا باسى کورد نه‌کراوه.
جا بۆیه به‌راورکردنى" یه‌شار که‌مال"و "ئۆرهان پامووک"، ره‌نگه زۆر شیاو و له‌بار نه‌بێت، چونکه جدییه‌تى ئیشه‌کانى "یه‌شار که‌مال"و سه‌لیقه‌و ئه‌زموونى، به‌وه‌ى "پامووک" به‌راوردناکرێت، "پامووک"یش بۆ خۆى دان به‌وه‌دا ده‌نێت، که"یه‌شار که‌مال" له‌و به‌ئه‌زموونتر و به‌تواناتره.
رامان: جیاوازى رۆمانى"به‌فر"ى "ئۆرهان پامووک"و رۆمانه‌کانى دیکه‌ى چییه؟
یوسف عزه‌دین: رۆمانى "به‌فر" ماهییه‌تێکى سیاسى هه‌یه‌و زیاتر مه‌به‌ستى وروژاندنى کۆمه‌ڵێک پرسیارى سیاسییه، جا سه‌باره‌ت به‌ڕۆمانه‌که، "پامووک" بۆ خۆى ده‌ڵێت یه‌که‌مین و دواهه‌مین رۆمانى سیاسیمه‌و جارێکى تریش ئیشى وا ناکه‌م. که‌ڕۆمانه‌که ده‌خوێنیته‌وه وا هه‌ست ده‌که‌یت، به‌زۆر پێیان نووسیوه، پاڵه‌وانى رۆمانه‌که شاعیرێکه له‌مه‌نفا گه‌ڕاوه‌ته‌وه‌و وه‌ک رۆژنامه‌نووسێک گه‌شتێک بۆ قارس ده‌کات و مه‌به‌ستیه‌تى له‌خۆکوشتنى ئه‌و کچانه بکۆڵێته‌وه، له‌به‌ر ئه‌وه‌ى که‌ڕێیان پێنادرێت به‌له‌چکه‌وه بچنه قوتابخانه‌و زانکۆ خۆیان ده‌کوژن.
رۆمانه‌که که‌ده‌خوێنیته‌وه وا هه‌ست ده‌که‌یت ریپۆرتاژه رۆمانێک ده‌خوێنیته‌وه، چونکه به‌و شێوازه نووسراوه‌و زۆر به‌خێرایى به‌ند و به‌ش و دیمه‌نه‌کانى ده‌گۆڕێت، به‌شێوه‌یه‌ک که‌خوێنه‌ر بێزار ده‌بێت، هیچ گرنگییه‌کى به‌دنیاى ناوه‌وه‌ى رۆمانه‌که نه‌داوه، ته‌نها مه‌به‌ستێکى نووسه‌ر جێکردنه‌وه‌ى زۆرترین به‌سه‌رهات و هه‌واڵى سیاسى رۆژانه‌یه، ئیدى چه‌ندان حیکایه‌تى لا به‌لاشى تێده‌ترنجێنآ، هه‌ر بۆ نموونه له‌به‌شێکى رۆمانه‌که‌دا ده‌ست ده‌کات به‌گێڕانه‌وه‌ى به‌سه‌رهاتى رۆسته‌م و سوهراب، ده‌قاو ده‌قى ئه‌وه‌ى له"شانامه‌ى فیرده‌وسی"دا هاتووه، وه‌ک خۆى ده‌ینووسێته‌وه. جا نامه‌وێت له‌وه زیاترى له‌سه‌ر بڕۆم، زیاتر باس له‌چوونه پێشى پارته ئیسلامییه‌کانى تورکیاو کاریگه‌رییان له‌سه‌ر خه‌ڵک و باسکردنى مێژووى شارى قارس، که‌به‌بڕواى نووسه‌ر شارێکى کۆنى ئه‌رمه‌نییه‌کانه.. یه‌کێک له‌و شتانه‌ى که‌سه‌رنجى راکێشام، پاڵه‌وانى رۆمانه‌که که‌به"کا" ناوى ده‌بات، له‌کاتێکدا له‌یه‌کێک له‌ئوتێله‌کانى نێو شارى قارس-دا، له‌گه‌ڵ کۆمه‌ڵێک دۆست و براده‌ردا دانیشتووه‌و سه‌رنجى ئافره‌تێکى چێشتلێنه‌ر ده‌دات، نووسه‌ر له‌خستنه‌ڕووى ماهیه‌تى که‌سایه‌تییه‌که‌و ناساندنى به‌خوێنه‌ر ده‌ڵێت: ژنه چێشتلێنه‌ره‌که کورده.. هه‌روه‌ک ئه‌وه‌ى له‌بیرى چووبێته‌وه، هه‌موو ئه‌و که‌سایه‌تیانه‌ى که‌خه‌ڵکى قارس-ن، هه‌ر له‌سه‌ره‌تاى رۆمانه‌که‌شیه‌وه ئاماژه‌یان بۆ ده‌کات و له‌گه‌ڵیاندا هه‌ڵسوکه‌وت ده‌کات کوردن.
راستییه‌که‌ى هیچ مه‌ودایه‌کى فانتازى و ئیستێتیکى له‌ڕۆمانه‌که‌دا به‌رچاو ناکه‌وێت تا ببێته مایه‌ى قسه‌و باسمان، ئاشکرایه بۆ سه‌رنج راکێشان و به‌ده‌ستهێنانى خه‌ڵات نووسراوه‌و وه‌ک خۆشى ده‌ڵێت، جارێکى تر شتى وا نانووسێت.
له‌کاتێکدا رۆمانى "ناوى من سووره"ى نووسه‌ر، به‌ته‌واوى له‌رۆمانى به‌فر جیاوازه‌و ئه‌گه‌ر هه‌ردوو کتێبه‌که ناوى یه‌ک که‌سى له‌سه‌ر نه‌با، ره‌نگه به‌ئاسانى که‌س باوه‌ڕى نه‌کردبا، که‌هه‌ردوو رۆمانه‌که یه‌ک که‌س نووسیونى.
رامان: پێت وایه ئه‌گه‌ر خه‌ڵاتى نۆبَل، به"یه‌شار که‌مال" درابا، ئێستا قسه‌و باسه‌که‌مان به‌جۆرێکى تر ده‌بوو؟ ئه‌مه بێجگه له‌وه‌ى که‌بێگوومان ده‌بووه خۆشحاڵبوونى خوێنه‌رانى کورد و ته‌نانه‌ت زێده‌تر دۆزى کوردى به‌دنیا ئاشنا ده‌کرد؟
یوسف عزه‌دین: سه‌ره‌تا ده‌بێت ئه‌وه بڵێین، مه‌سه‌له‌ى خه‌ڵاتى نۆبڵ بۆ خۆى شتێکى تره‌و قسه زۆر هه‌ڵده‌گرێت، "سارتر" پاش ره‌فزکردنى خه‌ڵاتى نۆبڵ، له نامه‌یه‌کیدا زۆر راستى سه‌باره‌ت به‌و مه‌سه‌له‌یه خستۆته روو، ئه‌و خه‌ڵاتانه‌ى "یه‌شار که‌مال"یش تا ئێستا به‌ده‌ستى هێناون، له‌ئاست به‌جیهانیبوونى شاکاره‌کانیدا شتێکى که‌م نییه. ره‌نگه به‌ده‌ر له‌ماهییه‌تى خه‌ڵات که‌پێم وایه نووسه‌رى جدى به‌بآ ئه‌وه‌ش هه‌ر ده‌خوێنرێته‌وه‌و پێویستى پێى نییه.
رامان: "بێرکڵى" دنیا نه‌فی ده‌کاته‌وه، تا زاتى خۆى فراوانتر بکات. "شۆپنهاوه‌ر"یش هه‌موو دنیا ده‌گرێته خۆى تا له‌وه‌ى که‌هه‌یه مه‌زنتر خۆى نیشانبدات. ئه‌ى ده‌بێت دنیا نه‌فیکردنه‌وه‌ى چیرۆکنووسێکى وه‌ک "بۆرخیس" به‌چ مه‌به‌ستێک بێت و به‌ڕاى ئێوه، له‌مابه‌ینى "بێرکڵى"و"شۆبنهاوه‌ر"دا له‌کوێدا راده‌وه‌ستێت و زیاتر له‌کامیان نزیکتره؟
یوسف عزه‌دین: "بۆرخیس" نایه‌وێت له‌میانى تێزه‌کانى ئه‌وانه‌وه خۆى بسه‌پێنێت. ئاشکرایه "بێرکڵى"و"شۆپنهاوه‌ر" کاریگه‌رییه‌کى راسته‌وخۆیان له‌سه‌ر "بۆرخیس" هه‌بووه. لاى "بێرکڵى" هه‌موو شتێک ده‌بێته ئیدراک، واته ئه‌و شته ئه‌وه‌نده بوونى هه‌یه که‌هه‌سته‌کانمان په‌ى پێده‌بات. نه‌فیکردنه‌وى دنیا له‌لایه‌ن "بێرکڵى"یه‌وه به‌واتاى تێکشکاندنى ئه‌و سنوورانه دێت، که‌ڕێگرى فراوانبوونى خودن، چونکه تۆ ئه‌گه‌ر دنیایه‌ک نه‌فینه‌که‌یته‌وه، که‌کات و شوێن سنووردارى ده‌که‌ن، ناتوانى رۆحى خۆت به‌ڕه‌هایى و خودى خۆت به‌فراوانى ببینیت. به‌ڵام "شۆپنهاوه‌ر" به‌پێچه‌وانه‌وه هه‌موو دنیا ده‌گرێته‌خۆى، تا ئیگۆى بگاته به‌رزترین ئاست و بڵند بێت. له‌سوپه‌ر ئیگۆکه‌ى "نیتشه"دا، ئه‌و تێزه‌ى "شۆپنهاوه‌ر" به ته‌واوى کامڵ ده‌بێت، به‌ڵام "بۆرخیس" به‌پێچه‌وانه‌وه گه‌رچى نکوڵى له‌کاریگه‌رى ئه‌وان ناکرێت به‌سه‌ریه‌وه، به‌ڵام بۆخۆى ونبوون هه‌ڵده‌بژێرێت و ئیدى له‌خودى خۆیه‌وه ده‌مانباته سه‌ر خودێکى تر و له‌و خوده‌شه‌وه بۆ یه‌کێکى تر، دواتر خۆیمان لێ ون ده‌بێت، به‌مه‌ش ده‌مانباته نێو دنیاى بێهووده‌یى و بێمانایى شته‌کان. هه‌موو ئه‌مانه‌ش له‌میانى به‌خه‌ونکردنى چیرۆکه‌کانییه‌وه ده‌گه‌یه‌نێته ئێمه، چونکه لاى ئه‌و خودى ئه‌ده‌ب خه‌ونێکى ئاراسته‌کراوه.
رامان: "بۆرخیس" له‌چاوپێکه‌وتنێکیدا که‌لێى ده‌پرسن هۆکارى بوونى ئه‌و هه‌موو چه‌قۆ و خه‌نجه‌رانه‌ى نێو چیرۆکه‌کانت چییه؟ له‌وه‌ڵامدا ده‌ڵێت: ره‌نگه له‌به‌ر ئه‌وه بێت، که‌بۆ خۆم که‌سێکى ترسنۆکم.
ئایا به‌ڕاى ئێوه نووسه‌ر زیاتر ئه‌و بابه‌تانه به‌زۆرى له‌ده‌قه‌کانیدا به‌رجه‌سته ده‌کات که‌به‌فیعلى موماره‌سه‌ى نه‌کردوون و له‌دنیاى ئه‌وه‌وه دوورن؟
یوسف عزه‌دین: ره‌نگه مه‌به‌ستى له"ترسنۆکى" ئه‌و مانا سه‌رزاره‌کییه نه‌گه‌یه‌نێت که‌ئێمه فامى ده‌که‌ین. ناشکرێت شه‌ڕه چه‌قۆ و چه‌قۆ وه‌شاندنیش به‌ئازایه‌تى دابنرێت.. وه‌ک خۆى باسى ده‌کات که‌سێکه باوه‌ڕى به‌خورافات هه‌یه‌و ده‌سپێکى چیرۆکنووسینیشى ده‌باته‌وه بۆ رێکه‌وتێک.
وشه‌یه‌کى زیاده له چیرۆکه‌کانیدا نابینیته‌وه، به‌و پێیه‌ى که‌مه‌به‌ستى نییه سه‌رساممان بکات، زۆر به‌سانایى و به‌بێ زۆر له‌خۆکردن سه‌ردى چیرۆکه‌کانى ده‌کات، هه‌روه‌ک ئه‌وه‌ى له‌ڕاستیدا روویاندابێت و له‌چاوه‌ڕێبوون و گوماندا جێمان ده‌هێڵێت و نامانگه‌یه‌نێته یه‌قین. گومان لاى "بۆرخیس" ده‌رئه‌نجامێکى فیکرى و مه‌عریفییه، له‌برى ئه‌وه‌ى هۆکارێکى ته‌کنیکى بێت.
رامان: ئاماژه‌ت به‌وه‌دا که وشه‌یه‌کى زیاده له‌ده‌قه‌کانى "بۆرخیس"دا نابینرێته‌وه، مه‌به‌ستان چییه؟ ئێوه وه‌ک خۆتان، ته‌وزیفى وشه له‌رۆمان و چیرۆکدا چۆن ده‌بینن و چه‌ند له‌گه‌ڵ به‌کارهێنانى زمانى شیعریدان؟
یوسف عزه‌دین: ئه‌گه‌ر بگه‌ڕێینه‌وه بۆ ئینجیلى یۆحه‌ننا، ده‌بینین وشه یه‌که‌مین تێرمه‌و ته‌نهایش ده‌بێته دووهه‌مین تێرم. جا ئه‌و دنیایه‌ى که‌چیرۆکنووس و رۆماننووس بۆ خوڵقاندنى تێکستێک کارى تێدا ده‌که‌ن، که‌رسته‌که‌ى وشه‌یه‌و ته‌نها به‌وشه‌ش ده‌توانن وێناى بکه‌ن. بێجگه له وشه هیچ که‌رسته‌یه‌کى دیکه‌ت به‌ده‌سته‌وه نییه، هه‌موو ئه‌و بونیاده‌ى که‌دروستى ده‌که‌یت، به وشه هه‌ڵده‌چنرێت.
"بۆرخیس" باس له‌وه ده‌کات،
که‌پاش ته‌واوکردنى هه‌ر چیرۆکێکى به‌مه‌به‌ستى بژارکردن و لابردنى زۆرێک له‌وشه زیاده‌کانى نێوى پێیدا ده‌چێته‌وه. هێنده‌ى پێشى بکرێت ساده‌ى ده‌کاته‌وه، هه‌روه‌ک بۆ خۆى ئاماژه به‌وه ده‌دات، که‌هێنده‌ى پێى بکرێت به‌ساده‌ترین شێوه چیرۆکه‌کانى ده‌نووسێت. ئینجا ئه‌مه جگه له‌وه‌ى که‌له‌مڕۆدا ته‌نهایى بۆته یه‌که‌مین تێرم و وشه‌ش بۆته دووهه‌مین تێرم، بۆیه کارى وشه بۆته وێناکردنى ئه‌و ته‌نهاییه ئه‌زه‌لییه و ئه‌به‌دییه‌ى مرۆڤ. هه‌ر بۆیه له‌خۆڕا بۆرخیس ناڵێت: "بۆ خۆم و هاوڕێکانم و که‌مکردنه‌وه‌ى قورسایى زه‌مه‌ن ده‌نووسم"..هه‌ر هه‌موو بابه‌ته‌کانیشى له‌مه‌دارى ته‌نهابوونى ئێمه‌و ئه‌وان و شته‌کاندا هه‌ڵده‌سووڕێت.
سه‌باره‌ت به‌به‌کارهێنانى زمانى شیعریش له‌نووسینى چیرۆک و رۆماندا، ئه‌وه ده‌بینین "بۆرخیس" شیعر به‌زمانى شیعر ده‌نووسێت و چیرۆکیش به‌زمانى خۆى.. زیاتر چیرۆکه‌کانى نێوه‌ندێکن له‌مابه‌ینى وتار و حه‌کایه‌تدا و زمانێکى سه‌ردى به‌کارده‌هێنێت. ره‌نگه زۆرجار به‌کارهێنانى زمانى شیعرى بابه‌ته‌که بمرێنێت و گوڕوتینى نه‌هێڵێت، چونکه ژانرێکى دیکه‌ى ئه‌ده‌بى دێته ناوه‌وه‌و تاپێى بکرێت هه‌ست و سۆزمان ده‌بزوێنێت. له‌کاتێکدا چیرۆک و رۆمان ده‌بێت به‌شێوازێکى تر و زمانێکى تایبه‌ت به‌خۆیان تێکه‌ڵ به‌دنیاى خوێنه‌ر ببن. به‌ڵام ئه‌گه‌ر له‌ڕوانگه‌یه‌کى داستان ئامێزه‌وه بڕوانینه چیرۆک و رۆمان، ئه‌وکاته ده‌کرێت زمانى شیعرى بۆ به‌کاربهێنین، به‌ڵام ره‌نگه ئه‌و ده‌مه وه‌ک ژانرێکى ئه‌ده‌بى تایبه‌ت ماهییه‌تى خۆى له‌ده‌ست بدات و ببێته شتێکى دى. چیرۆک هه‌ر له"پۆکاشیۆ"ه‌وه تا ئێستا و رۆمانیش هه‌ر له"سێرڤانتێس"ه‌وه تا "لویس کارۆڵ و هێرمان میلڤڵ و کارسۆن مێککولێرس و مه‌نیس کۆمه‌نده‌رێس".. هێڵێکى سه‌ره‌کى تێدا ده‌بینیته‌وه که‌به‌شێکه له‌پێکهاته‌ى سه‌ره‌کى رۆمان و له‌سیناریۆ و ژانره ئه‌ده‌بییه‌کانى دیکه‌ى جیا ده‌کاته‌وه.
رامان: بۆ ده‌بێت خه‌ون وه‌ک دنیایه‌کى په‌نهان و نهێنى، پانتاییه‌کى به‌رفراوانى ده‌قه‌کانتى داگیر کردبێت.. ئه‌مه چ له‌چیرۆکه‌کانتداو چ له رۆمانى "دیوێکى دیکه‌ى حیکایه‌ته نه‌نووسراوه‌کان"دا ده‌بینرێته‌وه؟
یوسف عزه‌دین: خه‌ون به نێوه‌ندێک ده‌شوبهێنرێت که‌ده‌که‌وێته مابه‌ینى ژیان و مه‌رگه‌وه، چونکه تۆ له‌ڕێگه‌ى خه‌ونه‌وه ده‌کرێت به‌شێک بیت له‌ژیان و خۆت وه‌ک زیندوویه‌ک بێته به‌رچاو و له‌دنیاى خه‌وندا هه‌وڵى به‌جێ گه‌یاندنى کرده زینده‌گییه‌کانى خۆت بده‌یت و ده‌یان شت لات ببێته سیمگه‌و سیمبۆل و به‌چه‌شن و شێوه‌یه‌کى دى هه‌موو ئه‌و شتانه ببینیت که‌له‌واقعیدا بینوتن. یان ده‌کرێت له‌ڕێگه‌ى خه‌ونه‌وه وه‌ک مردوویه‌ک سه‌فه‌ر به‌نێو دنیاى مردوواندا بکه‌یت، له‌وێدا ده‌توانیت له‌گه‌ڵ هاوڕێ و خزم و که‌سه مردووه‌کانى خۆتدا بدوێیت و پێکه‌وه هه‌موو ئه‌و شتانه باس بکه‌ن، که له راستیدا باستان نه‌کردووه. به‌ڵآ له‌دنیاى خه‌وندا هه‌موو شتێک ده‌کرێت و ده‌شێت. ئێمه له‌سه‌رده‌مێکدا ده‌ژین هه‌موو ئه‌و شتانه‌ى پێشتر بینیومانه له‌به‌رچاوماندا ون ده‌بن و نامێنن. شوێنه‌وار و خانوو و پرد و شوێنه دێرینه‌کان، رۆژ له‌دواى رۆژ ده‌ڕوخێنرێن و نامێنن. ره‌نگه له‌جێگه‌ى ئه‌واندا شتێکى دیکه دروست بکرێت که له‌گه‌ڵ جۆرى بیناسازى ئه‌مڕۆدا بگونجێت. شتێک که‌ته‌نها دنیاى پێ پڕ ده‌کرێته‌وه‌و زۆر دووره له ئیستێتیکا و جوانى، شتێک که‌ده‌رکه‌ى بۆشاییه‌کانت له روو داده‌خات.. له‌کاتێکدا هه‌موو ته‌رز و چه‌شنێکى بیناو شوێنه‌واره دێرینه‌کان ده‌روازه‌یه‌کى کراوه بوون بۆ سه‌ر بۆشاییه‌کان، ئه‌و بۆشاییانه‌ى که‌ده‌یان میتا پرسیاریان له‌زه‌ین و هۆشى ئینساندا ده‌ورووژاند.
هه‌روه‌ک "پۆنتالیس" ده‌ڵێت:
" ئه‌گه‌ر له‌به‌ر بینینى هه‌موو ئه‌و شتانه نه‌بایه که‌له‌دنیادا ون ده‌بن و نامێنن، ره‌نگه خه‌ون بینین ئه‌سته‌م ببایه". هه‌ر بۆیه هێشتاکه خه‌ون بینین نه‌بۆته ئه‌سته‌م، چونکه به‌رده‌وام شتێک له‌به‌رچاواندا ون ده‌بێت و نامێنێت.
به‌و پێیه‌ى "بۆرخیس"یش ئاماژه‌ى پێده‌دات، ده‌بێت چۆن واقیع قبووڵ ده‌که‌ین، ئاواش خه‌ون قبووڵ بکه‌ین.
رامان: له‌نووسیندا په‌یڕه‌وى چ جۆره دیسپلینێک ده‌که‌ن، تا بتوانن ئه‌وه‌ى که‌ده‌تانه‌وێت بیڵێن و بیخه‌نه روو؟
یوسف عزه‌دین: نووسین له‌یه‌قین و لۆژیکه‌وه ده‌ست پێناکات، لێره‌دا مه‌به‌ستم له‌نووسینى رۆمان و چیرۆکه،
به‌ڵکو سه‌ره‌تا ئه‌وه‌ى که ده‌ته‌وێت بینووسیت، وه‌ک خه‌یاڵ و خه‌ونێک به‌شێکى یان سه‌رتاپاى زه‌ینت ده‌ته‌نآ، ره‌نگه له‌ده‌سپێکدا ته‌واو روون نه‌بێت.. راستییه‌که‌ى کرده‌ى نووسین، پرۆسه‌یه‌کى ئاڵۆزه‌و رآ و رێچکه‌یه‌کى سه‌قامگیرى نییه، چونکه یه‌قین و لۆژیک و زانینى پێش وه‌خت، ده‌قێکى مردووى لێده‌که‌وێته‌وه. تۆ ناچارى به‌گومانه‌وه بڕوانیته هه‌موو ئه‌و موفره‌دات و شتانه‌ى پێشتر ده‌یانناسیت و پێیان ئاشنایت. ده‌بێت ته‌قلیدى به‌کارهێنانى له‌پێشترى تێکبشکێنیت و هه‌وڵبده‌یت، دیوێک و روویه‌کى دیکه‌ى ببینیت.
جا سه‌باره‌ت به‌دیسپلین، له‌گه‌ڵ ئه‌و رایه‌ى بیکیت-دا کۆک و ته‌بام که‌ده‌ڵێت: ئه‌گه‌ر له‌نووسیندا دیسپلین ره‌چاو بکه‌م ئه‌وه ده‌بمه پسپۆرى ماتماتیک.
رامان: نووسه‌ر له‌چ ساته‌وه‌ختێکى نووسیندا، یاده‌وه‌رییه نۆستالژییه‌کان له‌به‌رچاویدا روون ده‌بنه‌وه‌و ناچارى ده‌که‌ن که‌به‌ده‌ر له‌ئیراده‌ى خۆى تێکه‌ڵى نووسینه‌که‌ى بکات؟
یوسف عزه‌دین: یاده‌وه‌رییه نۆستالژییه‌کان زیاتر په‌یوه‌سته به‌قۆناغێکى ژیانمانه‌وه، که‌ناتوانین له‌زه‌ینماندا بیسڕینه‌وه‌و لێى دوور بکه‌وینه‌وه، ره‌نگه له‌نێو جه‌نجاڵى ژیاندا بۆ تاوێک له‌بیرمان بچێته‌وه، به‌ڵام له‌هه‌ر ئان و ساتێکدا که‌که‌مێک دابسکه‌نێین و رابمێنین، به‌خه‌یاڵ ده‌گه‌ڕێینه‌وه بۆ نێو ئه‌و دنیایه‌ى که‌له‌ڕووى زه‌مه‌نییه‌وه گه‌ڕانه‌وه بۆى مه‌حاڵه‌و ئیدى هه‌موو ئه‌و یاده‌وه‌رییانه له‌زه‌مه‌نێکدا جێماوه، که‌زه‌مه‌نى ئێستاى ئێمه نییه، ئه‌و یاده‌وه‌رییانه پاساژێک له‌زه‌ینماندا داگیر ده‌که‌ن و له‌پرۆسه‌ى نووسینیشدا دزه ده‌که‌نه نێو دنیاى ئه‌و بابه‌ته‌ى که‌ده‌ینووسین، بۆیه چه‌ند ده‌ته‌وێت ده‌قێک به‌ته‌واوى، به‌ده‌رو دوور له‌دنیاى خۆت بنیاد بنێیت، دواتر سه‌یر ده‌که‌یت خۆت له‌شوێنێکى ئه‌و ده‌قه‌دایت. کافکا له‌نامه‌یه‌کیدا که‌سه‌باره‌ت به‌ڕۆمانى مه‌سخ بۆ هاوڕێیه‌کى خۆى نووسیوه، باس له‌وه ده‌کات که‌به‌ته‌واوى ویستوویه‌تى بێته ده‌ره‌وه‌ى ده‌قه‌که‌وه‌و خۆى به‌سه‌ردا فه‌رز نه‌کات، به‌ڵام له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا نه‌ک هه‌ر یاده‌وه‌رییه نۆستالژییه‌کانى کافکا-ى تێدا ده‌بینرێته‌وه، به‌ڵکو هه‌ندێک له‌ڕه‌خنه‌گرانیش پێیان وایه که‌به‌ته‌واوى په‌یوه‌سته به‌ژیانى که‌سێتى کافکا-وه‌و ره‌نگه ته‌نها ناوى کافکا-ى کردبێته سامسا.
هه‌ر نووسه‌رێک بتوانێت مامه‌ڵه‌یه‌کى ورد له‌گه‌ڵ یاده‌وه‌رییه نۆستالژییه‌کاندا بکات، ئه‌وه بێگومان ده‌قێکى جوان ده‌خوڵقێنێت. مه‌رجیش نییه خستنه‌ڕووى یاده‌وه‌رییه نۆستالژییه‌کانى نێو ده‌قێک تایبه‌ت بن به‌نووسه‌ره‌وه، ره‌نگه ته‌نها که‌رسته‌یه‌کى خوڵقاندنى ئه‌تمۆسفێرى ده‌قه‌که بن، یان ته‌وه‌ره‌یه‌کى سه‌ره‌کى هه‌ڵسوڕانى کاراکته‌ره‌کان بن، یان ببنه ره‌گه‌زى بردنه پێشى رووداوه‌کان.
رامان: که‌له "ماریۆ بارگاس" ده‌پرسن: بۆ ده‌نووسیت.. له‌وه‌ڵامدا ده‌ڵێت، ده‌نووسم چونکه غه‌مگینم و ئه‌مه جۆره رێگایه‌که بۆ به‌ربه‌ره‌کانێى خه‌م، به‌ڕاى ئێوه ده‌بێت نووسه‌ران بۆچى بنووسن و ئامانجیان چى بێت؟
یوسف عزه‌دین: نووسین ئه‌و کرده‌یه‌یه که شوێنه‌وارێک جێده‌هێڵێت و له‌ده‌ره‌وه‌ى نووسه‌ر شوێنێک بۆ خۆى ده‌کاته‌وه. هه‌روه‌ک "رۆلان پارت"یش ئاماژه‌ى بۆ ده‌کات، ده‌ق بۆ خۆى مه‌رگى نووسه‌ره‌که‌ى راده‌گه‌یه‌نێت و ده‌یخاته په‌راوێزه‌وه. سه‌باره‌ت به‌پرسیارى بۆچى نووسه‌ران ده‌نووسن، سه‌ره‌تاى نووسین لاى "ماکیز" بۆ ئه‌وه بووه، تا بۆ نه‌وه‌ى پێش خۆى بسه‌لمێنێت که‌نه‌وه‌ى ئه‌وانیش چیرۆکنووسى تێدا هه‌ڵده‌که‌وێت.
ئه‌گه‌ر رۆمانى "رۆژێک له‌ته‌مه‌نى ئیڤان دنیسۆڤیچ"ى "ئه‌لیکسانده‌ر سۆلژینستین" بخوێنینه‌وه، ده‌بینیت به پێچه‌وانه‌ى ده‌قه سۆڤیتییه‌کان، ده‌قێکه که‌ده‌توانێت ده‌رکه‌کانى به‌ئاوه‌ڵایى بهێڵێته‌وه، ئیدى نووسین و وێناکردنى جارێکى ترى دنیایه، به‌و چه‌شنه‌ى که‌نووسه‌ر ده‌یبینێت، ده‌کرێت تۆپۆگرافیایه‌کى جێگر و مه‌ئلوف، بکرێته شتێکى نامه‌ئلوف و ناجێگیر.
ده‌شێت نووسین ئیشکردنێکى پشت سیمگه‌و ره‌مزه‌کان بێت و دنیایه‌ک بت و داهۆڵ تێک بشکێنێت.. نووسین هه‌وڵدانێکه بۆ ره‌هاکردنى رۆحى ئینسان.
رامان: پێت وانییه نووسه‌ر بۆ ژیان ده‌نووسێت؟
یوسف عزه‌دین: ده‌کرێت له‌هه‌موو ده‌قه جدییه‌کاندا، ئۆبژێى ته‌رحێکى فه‌لسه‌فى ببینیته‌وه، به‌مه‌ش رایه‌ڵێک له‌مابه‌ینى خۆى و فه‌لسه‌فه‌دا دروست ده‌کات، فه‌لسه‌فه‌ش هه‌ر له‌کۆنه‌وه تا "ژاک دریدا" و به‌ڕاى ئه‌ویش فێربوونى مه‌رگه، واته تۆ له‌م دنیایه‌دا موسافیرێکیت و زه‌مه‌نێکى دیاریکراوت هه‌یه‌و ده‌بێت گوزه‌ر بکه‌یت و بڕۆیت.
رامان: به‌ڵام ئه‌مه تێڕوانینێکى ره‌شبینه بۆ ژیان و لێوانلێوه له‌حوزن و یه‌ئس؟ ده‌کرێت که‌مێک واقیعییانه بڕوانینه دنیا، هه‌روه‌ک له‌ده‌قه ریالیستیه‌کاندا ده‌یبینین؟
یوسف عزه‌دین: من ناڵێم، ده‌بێت هه‌ر هه‌موومان وا تێى بڕوانین، به‌ڵکو ئه‌مه ته‌نیا روویه‌کى تێڕوانینه، وه‌ک ده‌زانن، زۆرێک له‌نووسه‌ران به‌مه‌به‌ستى هاتنه دى یۆتۆپیایه‌ک، شتیان نووسیوه. یان له‌پێناو گۆڕینى دنیادا شتیان گوتووه، به‌ڵام ره‌نگه ریالیزم ئه‌وه بێت که دڵى خۆمانى پێخۆش ده‌که‌ین. تۆ هه‌رچییه‌ک بڵێیت و بنووسیت، ئه‌وه نییه که‌هه‌یه، نووسین به‌شێوه‌یه‌کى گشتى ته‌سه‌ورو بینینى نووسه‌ره. جا زۆر پرسیاریش هه‌ن که‌وه‌ڵامدانه‌وه‌یان شتێکى گرانه، چونکه هه‌ر خودى پرسیاره‌که ده‌یان پرسیارى دیکه‌ى له‌هه‌ناودایه.
رامان: ده‌کرێت بڵێین ئێوه‌ش وه‌ک "بیکیت" پێتان وایه، که‌دیوار چوار ده‌ورى ته‌نیوین.. یان تێڕوانینێکى دیکه‌تان هه‌یه؟
یوسف عزه‌دین: سه‌ره‌تا ده‌بێت له‌و پرسیاره‌وه ده‌ست پێبکه‌ین که‌ئاخۆ ئێمه له‌کوێداین و ناسنامه‌ى کۆله‌کتیڤیانه‌ى ئێمه کامه‌یه، له‌مابه‌ینى راسیۆنالیزم و مارژیناڵیه‌تدا، کامه رێچکه‌و رێبازمان گرتۆته به‌رو گوتارى ئێمه به‌رانبه‌ر به‌دنیایه‌ک له‌دووباره بوونه‌وه‌و رۆتین چییه!؟ هه‌ر بۆیه واتادارکردنى ژیان و گه‌ڕان به‌شێون واتا په‌رت و بڵاوه‌کانیدا، یه‌کێکه له‌کاره سه‌خته‌کان، چونکه ده‌بێت راڤه‌یه‌کى قووڵى بوون و عه‌ده‌م بکه‌یت و خۆت له‌قاڵبى بوونه‌وه‌رێکى فیزیکى به‌ریته ده‌رێ و سه‌فه‌ر به‌نێو پانتاییکانى مه‌رگدا بکه‌یت تا بتوانیت شتێک له‌ژیان حاڵى بیت، ده‌بێت له‌میتۆلۆژیاوه ده‌ست پێبکه‌یت و بگه‌یته ئێستا، ئێستایه‌ک که ده‌بێت چه‌ند جوداو جیاواز بێت له‌ئان و ساتێکى له‌وه‌و پێشى ئێمه. ده‌کرێت چه‌ند بچیته نێو قووڵایى ئه‌فسانه‌کان و لێى حاڵى ببین. دیاره مه‌به‌ستم له‌وه نییه که‌نابێت ژیان دۆست بین و ژیانمان خۆش نه‌وێت. بێگومان عیشقێک به‌دنیامانه‌وه ده‌به‌ستێت، به‌ڵام ده‌بێت زمانێکى تر بدۆزینه‌وه بۆ له‌یه‌کتر حاڵیبوون.. ده‌بێت له‌مه‌دارێکى تردا هه‌ڵسووڕێین، مه‌دارى گه‌ڕان به‌شوێن ناکامڵییه‌کاندا، چونکه ره‌نگه کامڵى جێگه‌ى سه‌رنج و بایه‌خ نه‌بێت. هه‌روه‌ک "بودا" پێى وابووه، ئه‌وه‌ى که به لامانه‌وه خۆشه‌ویسته ناکامڵییه‌کانى ژیانه. ئێمه له‌نێو کۆمیدیایه‌کدا ده‌ژین، که‌لێکدانه‌وه‌و راڤه‌و حه‌زه‌کانمان ده‌کوژێت.
هه‌ر بۆیه ره‌نگه پێویست بکات وه‌ک"ژاک دریدا" "مارانۆ"بین و به"مارانۆ"بناسرێین.. بابڵێین ئه‌گه‌ر گریمانه‌یه‌ک بمانگه‌یه‌نێته یه‌قین، ئه‌وه ده‌بێت ئه‌و یه‌قینه بۆ خۆى گومانکردن بێت له‌شته‌کان.
خۆشه‌ویستى شته کامڵه‌کان زۆر ئه‌سته‌من، له‌به‌ر ئه‌وه هه‌رده‌م عاشقى شته ناکامڵه‌کان ده‌بین، ئه‌گه‌ر ژیان بۆخۆى شتێکى کامڵ بێت، ئه‌وه خۆشویستنى ئه‌سته‌مه؟ له‌کاتێکدا مه‌رگ بۆخۆى شتێکى کامڵه، هه‌ر بۆیه رکمان لێى ده‌بێته‌وه.
سارته‌ر ده‌ڵێت: "هیچ مانایه‌ک له‌وه‌دا نابینمه‌وه که‌بژین و پاشان بمرین". ئیدى ئه‌مه مه‌سه‌له‌یه‌کى سه‌رزاره‌کى نییه، هه‌موومان پێویستمان به‌وه‌یه که‌درک به‌مه‌رگ بکه‌ین و رووبه‌ڕووى ببینه‌وه، جا ره‌نگه زۆر جار نه‌مرى بکه‌ینه ئاڵته‌رناتیڤى مه‌رگ. وه‌ڵامدانه‌وه‌ى پرسیاره‌که‌تان هێنده ئاسان نییه، ده‌بێت بزانین چۆن له‌ده‌ره‌وه‌ى زه‌مه‌نه‌وه، ده‌ڕوانیته نێو زه‌مه‌ن. هه‌موو ئه‌و شتانه‌ى که‌به‌خه‌یاڵى ئێمه‌دا گوزه‌ر ده‌کات، له‌نێو زه‌مه‌ندا رووده‌ده‌ن، له‌کاتێکدا که‌ده‌بێت بزانین چى له‌زه‌مه‌ن ده‌ترازآ و له‌بۆشاییدا هه‌ڵده‌سوڕآ. ئه‌م تێڕوانینه‌ى "بیکیت" سه‌باره‌ت به‌وه‌ى که‌دیوار چوار ده‌ورى ته‌نیوین، ئه‌وه‌مان بیر ده‌خاته‌وه ئێمه له‌کۆمه‌ڵگه‌یه‌کى داخراودا ده‌گوزه‌رێین، ئیدى بمانه‌وێت و نه‌مانه‌وێت داخرانێک هه‌یه که‌تووشى تاک ره‌هه‌ندى و دۆگمامان ده‌کات. له‌وه‌ته‌ى هه‌ین هه‌ست به‌سه‌قامگیربوون ناکه‌ین و وه‌ک قه‌ره‌ج و کۆچه‌رییه‌کان، هیچ به‌شوێنمانه‌وه نابه‌ستێته‌وه، مه‌وداکانى زه‌مه‌نیش به‌لامانه‌وه هیچ مانایه‌کى نییه، ئیدى هه‌موو ساته‌وه‌خت و رۆژ و هه‌فته و مانگ و ساڵه‌کانمان لێ تێکه‌ڵ بووه و نازانین له‌کوێدا و له‌که‌یدا ده‌بێت چى بکه‌ین.
رامان: هه‌ست ناکه‌یت هه‌موو ئه‌و ته‌سه‌ورانه‌ى ئێوه سۆفیستى و میستیکین بۆ دنیاو زیاتریش ده‌بنه به‌شێک له‌دنیاى میتافیزیک و ئایدیا و هه‌نگاو به‌هه‌نگاو له‌دنیاى ماته‌ریاڵ و ریالیست دوور ده‌که‌ونه‌وه. به‌بۆچوونه‌کانتدا وا پێده‌چێت که‌به‌پێچه‌وانه‌ى زۆرێک له‌چیرۆکنووسان و رۆماننووسان که‌له‌دنیاى شیعره‌وه دوورن، ئێوه له‌و دنیایه‌وه نزیک بن؟
یوسف عزه‌دین: ره‌نگه هه‌موو ته‌سه‌وف و میستیکێک به‌ره‌و میتافیزیکمان نه‌بات، ئه‌گه‌ر خه‌یام و غه‌زالى به‌نموونه بهێنمه‌وه که‌هه‌ردووکیان هاوته‌مه‌ن و هاوڕآ و خه‌ڵکى یه‌ک شوێنیش بوون. له‌سه‌ره‌تادا هه‌ردووکیان لێکچوونێک له‌ته‌سه‌وریاندا هه‌بووه، پێکه‌وه خوێنه‌رى ده‌قه فه‌لسه‌فى و لۆژیکییه‌کانى گریک بوون و ته‌نانه‌ت غه‌زالى سه‌باره‌ت به‌ده‌قه‌کانى ئه‌رستۆ، خوێندنه‌وه‌ى لۆژیکییانه‌ى هه‌بووه‌و به‌ڵام ماجه‌را فیکرییه‌کانى غه‌زالى، ئه‌و ده‌باته شوێنێک و تیفکرینه‌کانى خه‌یام-یش ده‌یکاته پۆڵێکى دژه تێڕوانینه ته‌سه‌وفییه‌کانى غه‌زالى و وه‌ک له‌هه‌ندێک سه‌رچاوه‌ى تورکیشدا خوێندوومه‌ته‌وه، گوایه شه‌ڕه شیعریش که‌وتۆته نێوانیانه‌وه.
ته‌سه‌وف لاى "مه‌ولانا جه‌لاله‌دینى رۆمى"یش ئه‌وه‌یه که‌بڵێت: " کێیت و چیت وابه و ببه، به‌ڵام وه‌ره".
ته‌سه‌وف بۆخۆى بانگه‌وازێکه بۆ تێڕامان و تێفکرین.. "یونس ئیمره"ى سۆفى و شاعیر، ناتوانێت ته‌نها گوڵێکیش له‌قه‌ده‌که‌ى داببڕێت و لێى بکاته‌وه، چونکه لاى ئه‌و، ئه‌و گوڵه به‌شێکه له‌وجودى کامڵ و وه‌ک ئێمه بوونى هه‌یه‌و ده‌بێت و تا هه‌ڵده‌وه‌رێت له‌ژیاندا بمێنێته‌وه. له‌ته‌سه‌وفدا شوێنێک نییه که‌س تۆى تێدا نه‌بینێت، تۆ له‌هه‌موو شوێنێکدا بینراوێکى، گوێلێگیراوێکى، تۆ به‌ته‌نها جێنه‌هێڵراویت. جا ره‌نگه هه‌موو ئه‌مانه شتێکى جوداو جیاواز بن له‌وه‌ى که‌من پێشتر ئاماژه‌م پێدا، چونکه له‌وه‌ڵامى پرسیاره‌که‌ى پێشووتاندا مه‌به‌ستم گوتنى شتێکى تر بوو.
رامان: "عه‌بدوڵڵا ئه‌حمه‌د" چیرۆکى "فرمێسکه‌کانى بالارینا"ى کرده شانۆگه‌رى و له‌هۆڵى مه‌ڵبه‌ندى لاوانى سلێمانى میدیا له‌سلێمانى پێشکه‌شکرا.. دواتر "کامه‌ران ره‌ئوف" له‌چاوپێکه‌وتنێکیدا ئاماژه‌ى به‌و ده‌قه‌ى ئێوه داوه‌و به‌ده‌قێکى زۆر جوانى ده‌داته قه‌ڵه‌م و پێى وایه ئه‌گه‌ر بکرێته فیلمێَکى سینه‌مایى فیلمێکى زۆر جوانى لێده‌رده‌چێت؟
یوسف عزه‌دین: راسته، "عه‌بدوڵڵا ئه‌حمه‌د" ئه‌و چیرۆکه‌ى کرده شانۆگه‌رى و نمایشکرا.. "بورهان ئه‌حمه‌د"یش رۆڵى سه‌ره‌کى تێدا بینى.. به‌نیسبه‌ت ئه‌وه‌ى مامۆستا "کامه‌ران ره‌ئوف" سه‌باره‌تى گوتویه‌تى، ئه‌و بۆ خۆى هونه‌رمه‌ندێکى به‌هره‌داره‌و خاوه‌ن تێڕوانینێکى تایبه‌ته له‌شانۆ و سینه‌مادا، هه‌ر بۆیه به‌ڕێزى له‌ڕوانگه و دنیابینى هونه‌ریى خۆیه‌وه، زیاتر ده‌توانێت ئه‌و ده‌قانه ده‌ستنیشان بکات، که بۆ کارى سینه‌مایى یان شانۆیى ده‌ست ده‌ده‌ن.
رامان: مامۆستا "هاشم سه‌راج" خوێندنه‌وه‌یه‌کى بۆ رۆمانى"دیوێکى دیکه‌ى حیکایه‌ته نه‌نووسراوه‌کان" تان کردووه که‌به‌م دواییه له‌گۆڤارى "رامان"دا بڵاوکرایه‌وه، له‌وێدا ئاماژه‌ى به‌که‌شوهه‌وا فانتازى و میتۆلۆژییه‌ى نێو رۆمانه‌که داوه‌و ده‌یان موفره‌دات و ئیماو سیمبوڵى نێو رۆمانه‌که‌ى تاوتوێکردووه‌و پێى وایه له‌ده‌سپێکى رۆمانه‌که‌وه هێماگه‌لێکى ته‌ورات-ى هه‌یه.. هه‌ر له‌فڕێدانى تابووته‌که‌وه بۆ نێو رووباره بێکۆتاییه‌که‌ى رووبارى"سین"و "که‌پره شینه"و زۆر شتى دیکه‌ش.
ئه‌مه جگه له راڤه‌کردنى یاده‌وه‌رییه نۆستالژییه‌کانى نێو ده‌قه‌که‌و که‌شفکردنى نادیاره‌کانى؟
یوسف عزه‌دین: به‌ڵێ ده‌شێت وابێت!
رامان: به‌ڕاى ئێوه فره‌ده‌نگى له‌ڕۆماندا، نابێته مایه‌ى تێکه‌ڵ و پێکه‌ڵى ده‌قه‌که‌و سه‌رلێشێوانى خوێنه‌ر به‌گشتى؟
یوسف عزه‌دین: ئه‌گه‌ر حیکایه‌ته‌کانى "هه‌زار و یه‌ک شه‌وه" بخوێنینه‌وه، ده‌بینین یه‌ک بێژه‌رى هه‌یه‌و تا کۆتایى حیکایه‌تت بۆ ده‌گێڕێته‌وه، گه‌رچى "شه‌هره‌زاد" وه‌ک که‌سایه‌تییه‌ک، گرفته‌که‌ى هیچى له‌که‌سایه‌تى نێو حیکایه‌ته‌کان که‌متر نییه‌و بگره زیاتریشه، چونکه ئه‌گه‌ر بۆ ساتێک حیکایه‌ته‌کان جازبییه‌تیان نه‌مێنێت، ئه‌وه ژیانى له‌ده‌ست ده‌دات. سیحرى زمان ده‌کاته له‌مپه‌رى نێوان خۆى و شمشێرى جه‌للاده‌که‌ى. که‌سایه‌تى "شیزۆدى" شه‌هره‌یار رێگه بۆ ئه‌وه خۆش ده‌کات که‌بچێته نێو زه‌مه‌نى حیکایه‌ته‌کان و له‌گه‌ڵیاندا بژى.. لێره‌دا مه‌به‌ستم له‌وه‌یه سه‌ربارى ئه‌وه‌ى که‌یه‌ک حیکایه‌تخوان سه‌رجه‌مى حیکایه‌ته‌کان ده‌گێڕێته‌وه، به‌ڵام حیکایه‌ته‌کان بۆخۆیان بونیادى جیاجیان هه‌یه‌و مه‌به‌ستى شه‌هره‌زاد-یش له‌گێڕانه‌وه‌یاندا، خۆ رزگارکردنێتى له مه‌رگ و ده‌کرێت بڵێین ته‌وه‌رى سه‌ره‌کى "هه‌زار و یه‌ک شه‌وه"ش ئه‌مه‌یه.
له"دیکامیرون"ى پۆکاشیۆ و "دۆن کیخۆته"ى سیرڤانتیس-یشدا، ته‌کنیکى له‌و چه‌شنه ده‌بینینه‌وه، له"دیکامیرون"دا هه‌ریه‌که‌ى حیکایه‌تى خۆى ده‌گێڕێته‌وه‌و له"دۆن کیخۆته"شدا له‌زۆربه‌ى به‌شه‌کانیدا به‌تایبه‌ت له‌نێو خان و کۆشک و مه‌نزڵگه‌کاندا، یه‌کێک ده‌ست ده‌کات به‌گێڕانه‌وه‌ى حیکایه‌تى خۆى و گه‌رچى له به‌سه‌رهات و ماجه‌راکانى "دۆن کیخۆته" دوورمان ده‌خاته‌وه. به‌ڵام گرنگ له‌وه‌دایه که‌سه‌رجه‌مى ده‌قه‌که ده‌توانێت هه‌موو ئه‌و حیکایه‌ته جیاجیایانه بگرێته خۆى و بونیادى وه‌ک رۆمانێک له‌به‌ریه‌ک هه‌ڵنه‌وه‌شێته‌وه.
فره ده‌نگیش له‌رۆماندا به‌جۆر و چه‌شنێک، په‌یوه‌سته به ئه‌زموونه‌کانى له‌وه‌و پێشى رۆمانه‌وه‌و هه‌ر بۆیه "دۆن کیخۆته"م به‌نموونه هێنایه‌وه.
رامان: پێتان وایه رۆمانى مه‌غریبى به‌ته‌واوى جیاوازتر بێت، له‌و ته‌رزه رۆمانانه‌ى که‌تائێستاکه رۆماننووسى دیکه نووسیویانه؟
یوسف عزه‌دین: رۆمانى مه‌غریبى نوآ، رۆمانى ئه‌زمونگه‌ریین و له‌و روانگه‌یه‌وه ده‌ڕواننه رۆمان، که‌هۆشمه‌ندییه‌کى مومکینه، نه‌ک هۆشمه‌ندییه‌کى واقیعى، نوێخوازى و ته‌جاوز له‌رۆمانه‌کانیاندا ده‌بینینه‌وه، دیاره ئه‌ماش به‌سوود وه‌رگرتن له‌ئه‌زموونه‌کانى "ئالن رۆب گرآ و میشال بوتوور و ناتالى ساروت" که "ناڕۆمان"یان کرده قۆناغێکى نوێى رۆماننووسین و نه‌خشه‌ى کۆنى نووسینى رۆمانیان گۆڕى.
رۆماننووسه مه‌غریبییه‌کان توانیان ئۆرستۆکراتییه‌تى زمان تێک بشکێنن و له‌قووڵاییه‌کانى کولتوور و که‌له‌پوورى دێرینى خۆیانه‌وه شتێکى نوآ هه‌ڵبهێنجن.
" محه‌مه‌د زفزاف و ئه‌حمه‌د ئه‌لمه‌دینى و موباره‌ک ره‌بیع و محه‌مه‌د عزه‌دین ئه‌لتازى و عه‌بدوڵڵا ئه‌لعروى" هه‌ندێکن له‌و رۆماننووسه مه‌غریبیانه‌ى که‌پاش خوێندنه‌وه‌ى رۆمانه‌کانیان دنیایه‌ک شتمان لا دروست ده‌بێت.
مه‌غریب هه‌ر له‌سه‌رده‌مانێکى کۆنه‌وه خاوه‌ن حیکایه‌ت و سه‌رگوزشته‌ى میللى خۆى بووه. ئه‌و ده‌مه‌ى که"سێرڤانتێس" له‌جه‌زائیر ده‌ستبه‌سه‌ر بووه، حیکایه‌تى "ئیبن سه‌ڕاج و دولبه‌ره‌که‌ى"، چ ده‌ما و ده‌م گێڕدراوه‌ته‌وه‌و چ به ده‌ستنووسیش هه‌بووه‌و ده‌ستاو ده‌ستى کردووه‌و یه‌کێکه له‌حیکایه‌ته مه‌غریبییه‌کان.. زۆرێک له ره‌خنه‌گران ئاماژه‌یان به لێکچوونى نێوان "دۆن کیخۆته"و "ئیبن سه‌ڕاج" کردووه. به‌بۆچوونى ئه‌وان "سه‌ڕاج" بۆته "دۆن کیخۆته"و ناوى خۆشه‌ویسته‌که‌ى "ئیبن سه‌ڕاج"یش بۆته "دولیسینیا"وزۆر شتى تریش.
مه‌غریب بۆ خۆى زه‌مینه‌یه‌کى له‌باره‌و ئه‌مه جگه له‌وه‌ى که‌مه‌نفا و دوور که‌وتنه‌وه، کاریگه‌رییه‌کى زۆرى له‌سه‌ر ئه‌و نووسه‌رانه هه‌بووه.
رامان: گوته‌یه‌ک هه‌یه ده‌ڵێت: نووسه‌رى ئاقڵ ئه‌و که‌سه‌یه که‌ده‌قه‌کانى پاش مه‌رگى خۆى بڵاو ده‌کاته‌وه؟
یوسف عزه‌دین: حیکایه‌ت و سه‌رگوزشته نه‌نووسراوه‌کان، ده‌ما و ده‌م گه‌یشتوونه‌ته ئێمه‌و نازانین له‌ده‌سپێکدا کآ گوتویه‌تى و تا گه‌یشتۆته ئێمه‌ش چه‌ندى گۆڕان به‌سه‌ردا هاتووه، به‌ڵام له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ره‌نگه پێمان خۆش بێت بزانین یه‌که‌م جار به‌خه‌یاڵى کێدا هاتووه‌و له‌سه‌ره‌تادا چۆن گێڕردراوه‌ته‌وه‌و تا گه‌یشتۆته ئێمه‌ش، کێن ئه‌وانه‌ى شتێکیان لێ لاداوه، یان شتێکى دیکه‌یان بۆ زیادکردووه. ئه‌مه حه‌ز و خولیایه‌کى ئێمه‌یه بۆ ناسینى دانه‌رى ئه‌و حیکایه‌تانه‌ى که‌به‌لامانه‌وه جوانن، به‌ڵام هه‌موو ئه‌وانه‌ى که‌له‌دروستکردنى ئه‌و حیکایه‌تانه‌دا به‌شداریانکردووه، له‌ئێستادا ناژین و ده‌مێک ساڵه مردوون و ئاگایان له‌و که‌ینه و به‌ینه‌ى ئێمه نییه.
هه‌ر بۆیه پێم وایه ده‌قى زیندوو ته‌جاوزى نووسه‌ره‌که‌ى ده‌کات و بۆ خۆى تێکه‌ڵ به‌دنیاى خوێنه‌رانى ده‌بێت و له‌زه‌ین و بیروهۆشیاندا شوێن جێگه‌یه‌ک بۆ خۆى ده‌کاته‌وه. جا زۆرجار گه‌ر نووسه‌ره‌که له‌ژیانیشدا بێت بێئاگایه له‌وه‌ى ده‌قه‌که‌ى کێ خوێندوویه‌تییه‌وه و گه‌یشتۆته کوآ؟
"بۆرخیس" بۆ خۆى سه‌باره‌ت به‌کتێبێکى خۆى که‌زۆرى پێ باشه، ده‌ڵێت ئه‌گه‌ر که‌سێکى ئاقڵ بوومایه، ئه‌و کتێبه‌م هه‌ڵده‌گرت، تا پاش مه‌رگم بڵاوبێته‌وه.. دواتر ئاماژه به"کافکا"ش ده‌کات: که‌وه‌ک نووسه‌رێک نووسینه‌کانى پاش مه‌رگى بڵاوکراونه‌ته‌وه.. "بۆرخیس" پێى وایه ئه‌گه‌ر "کافکا" مه‌به‌ستى بووایه، ده‌قه‌کانى بسووتێنێت ئه‌وه بۆخۆى ده‌یسووتاند، هیچ پێویستى به‌وه نه‌ده‌کرد به‌هاوڕێیه‌کى بڵێت، ده‌قه‌کانم بسووتێنه.
دیاره هاوڕێکه‌شى ده‌زانێت مه‌به‌ستى "کافکا" ئه‌وه نییه. ئه‌وه‌ى که‌لێره‌دا حه‌ز ده‌که‌م بیخه‌مه‌ڕوو، راستییه‌که سه‌باره‌ت به"کافکا" که‌زۆر که‌م ئاماژه‌ى پێده‌درێت، ئه‌ویش ئه‌وه‌یه که"کافکا" له‌ژیانى خۆیدا چه‌ند کتێبێکى خۆى به‌چاپگه‌یاندووه‌و ته‌نانه‌ت له‌نامه‌کانیشیدا دیاره که‌چه‌ند په‌رۆشى چاپکردنیان بووه.. یه‌کێک له‌کتێبه‌کانى خراپ چاپ ده‌کرێت، زۆر گله‌یى له‌به‌رپرسى ده‌زگاى چاپه‌که ده‌کات و ده‌ڵێت بۆ کتێبى فڵانه نووسه‌رتان له‌کتێبه‌که‌ى من باشتر چاپکردووه‌و شتى له‌و بابه‌ته.
له‌کاتێکیشدا که‌خه‌ریکى چاپکردنى رۆمانى"مه‌سخ" بووه، نامه‌یه‌ک بۆ سه‌رنووسه‌رى ئه‌و گۆڤاره ده‌نێرێت که‌رۆمانه‌که‌ى بۆ چاپ ده‌کات، راشکاوانه ئه‌وه‌ى بۆ روون ده‌کاته‌وه که نه‌که‌ن تابلۆى سه‌ر به‌رگى کتێبه‌که‌ى بده‌نه ده‌ست فڵانه هونه‌رمه‌ند، چونکه پێى وایه که‌وێنه‌ى قالۆنچه‌یه‌کى بۆ ده‌کات و زۆر ده‌ترسێت که شتێکى له‌و چه‌شنه بخه‌نه سه‌ر به‌رگى رۆمانه‌که‌ى و ده‌ڵێت مه‌به‌ستى من شتێکى تره.
رامان: ره‌نگه له‌ئێستادا له‌هه‌موو کاتێک زیاتر کرده‌ى وه‌رگێڕان له‌بره‌ودا بێت و دیاره رۆڵێکى کاریگه‌ر له‌به‌ره‌و پێشچوونى بزاڤى رۆشنبیرى نه‌ته‌وه‌ییماندا ده‌بینێت.. ئێوه وه‌ک که‌سێکى خاوه‌ن ئه‌زموون له‌وه‌رگێڕاندا له‌مباره‌یه‌وه راتان چییه؟
یوسف عزه‌دین: وه‌رگێڕان له‌مێژوودا رۆڵێکى گرنگى بینیوه، له‌سه‌رده‌مى عه‌باسییه‌کاندا، ئه‌گه‌ر زمان زان و نووسه‌رانى ئه‌و ده‌مه زۆرێک له‌ده‌قه گریکییه‌کانیان نه‌کردایه‌ته عه‌ره‌بى، ئه‌وه بێگومان بۆ هه‌تا هه‌تایه ده‌فه‌وتان، دواتریش له‌عه‌ره‌بییه‌وه گۆڕدرایه سه‌ر زمانه ئۆروپاییه‌کان، چونکه له‌به‌ر هه‌ر هۆ و هۆکارێک بووبێت، زۆرێک له‌و ده‌ستنووسه گریکییانه بۆ هه‌تا هه‌تایه دیار نه‌مان. جا کارى وه‌رگێڕان ده‌بێت له‌میانى پڕۆژیه‌که‌وه و سیسته‌ماتیکانه کارى بۆ بکرێت. ده‌کرێت هه‌ر ده‌زگایه‌کى وه‌رگێڕان، پرۆگرام و ته‌رحى جیاوازى له‌وه‌ى تر هه‌بێت و تایبه‌تمه‌ندێتى خۆى بپارێزێت. ناکرێت به‌تێکه‌ڵ و پێکه‌ڵ، هه‌رچى هاته به‌ر ده‌ست به خێرایى وه‌ربگێڕدرێت و چاپبکرێت.. چونکه ده‌کرێت جدیتر و جوانتر، ئه‌و کاره‌به‌ئه‌نجام بگه‌یه‌نین، بۆ نموونه ئه‌گه‌ر قه‌وله شاکاره‌کانى فڵانه نووسه‌رێکى جیهانى وه‌ربگێڕدرێت، ئه‌وه با ئه‌و ده‌زگاى وه‌رگێڕانه هه‌موو کتێبه وه‌رنه‌گێڕدراوه‌کانى ئه‌و نووسه‌ره، بداته وه‌رگێڕێک یان چه‌ند وه‌رگێڕێک و کارى ئه‌وان گۆڕینى ئه‌و کتێبانه بێت، به‌ڵام تۆ سه‌یر ده‌که‌یت نووسه‌رێک، بیست، سى کتێبى هه‌یه‌و لاى ئێمه دوانى کراوه‌ته کوردى..ره‌نگه باشترین کتێبیشى کرابێته کوردى به‌ڵام ئه‌مه هێنده‌ى ئه‌وه گرنگ نییه که‌ئاگات له‌هه‌موو به‌رهه‌مه‌کانى ئه‌و نووسه‌ره بێت.. ئه‌گه‌ر به‌شه‌خسى نووسه‌رێک وه‌ک کارێکى فه‌ردى ئه‌م کاره‌ى کردبێت، ئه‌وه هیچ قسه‌یه‌کمان نییه‌و ده‌ست خۆشى لێده‌که‌ین، به‌ڵام ئه‌گه‌ر ده‌زگایه‌کى وه‌رگێڕان، ئه‌و کاره بکات ئه‌وه ده‌بێت سه‌رجه‌م بابه‌ته‌کانى نووسه‌رێکى دیاریکراو وه‌ربگێڕێت، هه‌ر بۆ نموونه ئه‌گه‌ر خوێنه‌رێکى کورد سه‌رجه‌م به‌رهه‌مه‌کانى "یه‌شار که‌مال"ى نه‌خوێندبێته‌وه، ناکرێت هه‌مان تێڕوانینى خوێنه‌رێکى دیکه‌ى به‌رهه‌مه‌کانى ئه‌وى هه‌بێت، که‌سه‌رجه‌مى به‌رهه‌مه‌کانى خوێندبێته‌وه.
رامان: زۆر سوپاستان ده‌که‌ین که‌ماندوومان کردن و توانیمان له‌ڕێى ئه‌م هه‌ڤپه‌یڤینه‌وه، هه‌ندێک له‌نه‌گوتراوه‌کان بکه‌ینه گوتراو.
یوسف عزه‌دین: سوپاس بۆ ئێوه‌ش.
له‌ژماره"118"ى گۆڤارى "رامان"دا بڵاوبۆته‌وه.