ئامادەکردنی: شاڵاو حەبیبە
شاڵاو حەبیبە: سەرەڕای فرەیی لقو قوتابخانەكانی ڕەخنەی ئەدەبی لەلای ئێمە، تەنها بۆ ڕەخنەی ڕووخێنەر و بنیاتنەر دابەشدەكرێن؟ ئەم دابەشكردنە لەكوێوە سەرچاوە دەگرێو هەردوو وشەی ڕووخێنەر و بنیاتنەر لەفەرهەنگی نووسەرانی ئێمەدا چۆن شیدەكەیتەوە؟ هۆكاری ئەم دابەشكردنە، نەزانین، ئاگایی، یان كەمتەرخەمی نووسەران، ڕەخنەگران، یاخود خوێنەرانە، لەكاتێكدا هەموو دەنگ بۆ ئەوە بەرز دەكەنەوە كەڕەخنەمان نییە، پێتوایە بیانوویان بۆ دابەشكردنی شتێك كەوجودی نییە، چییە؟ ئەدەبو هونەری كوردستان ڕاپۆرت چەند نووسەرێك بەكورتی دەدوێنێت، كەهەریەكەیان خاوەنی روئیای جیاوازن، بۆ ئەم ژمارەیە، ڕۆماننووس –یوسف عیزەدین- وەڵام دەداتەوە.
یوسف عیزەدین: لەم دەرفەتە بەرتەسكەداو سەبارەت بەپرسیارە فرە ڕەهەندەكەتان، گەر مەبەست بێت بیكەینە دەسپێكی گەڕانو تەرحی پرسیارگەلێكی گرنگ ئەوە ڕەنگە خراپ نەبێت گەر لەگوتەیەكی"برتراند ڕاسل"ەوە دەست پێبكەین كەدەڵێت: ( شتێكی تەندروستە كەجار جارە نیشانەی پرسیار بخرێتە سەر ئەو شتانەی كەماوەیەكی دوور و درێژە سەقامگیر و جێگیربوون) و بەتایبەتیش وەك "ئیسحاق عەزیمۆف" دەڵێت:( سەخت نییە فێری شتە سەیرەكان ببین، بەڵكو سەختی لەپاشگەزبوونەوەو دەستبەرداربوونە لێی)
كەواتە دەستبەرداربوون لەو یەقینە پێشوەختەی كەهەمانە سەبارەت بەشتێك، یان شتگەلێك و دیارە بنەڕەتی ئیشكالو بەدحاڵبوونەكانیش، بەوەشەوە كەلەپرسیارەكەتاندا هاتووە، بەشێوەیەكەی سەرەكیو بەچەشنێك لەچەشنەكان، لەمەوە دەستپێدەكات. دەبێت هەمیشەش ئەوە لەبەرچاوبگرین، كەسڕینەوەی گومانو جێكردنەوەی بەیەقین، گرفتێكی هێجگار گەورەی مەعریفییە؟ ئیدی ئەو كایەیەی كەمامەڵەی لەگەڵا دەكەین، هەر كایەیەك بێت، بۆ نموونە كاتێك تێز و تێڕوانینەكانی "ئەرستۆ"، لەلایەن خوێنەرێكەوە، وەك شتگەلێكی ئەقڵانیو لۆژیكی دەخوێنرێتەوەو مامەڵەی لەگەڵدا دەكرێت، لەبەرئەوەی ئاوا پێی ناسێنراوە، ئەو دەم نالۆژیكیو نائەقڵانی بوونی خودی زۆر تێز و بۆچوونی دیكەی"ئەرستۆ" نابینێتەوەو بەپەردەپۆشكراوی لەبەرچاویدا دەمێنێتەوە، ئەمەش بەر لەهەر شتێك گەورەترین ئیشكالە. هەر وەك نموونەیەكیش"برتراند ڕاسل" دەڵێت: ( ئەرستۆ سوور بوو كەژمارەی ددانی مێینەی مرۆڤ كەمترە لەژمارەی ددانی مرۆڤی نێرینە، سەیریش لەوەدایە بۆخۆی دووجاران ژنی هێنابوو، كەچی بۆ جارێكیش، بەخەیاڵیدا نەهاتبوو، ژمارەی ددانی یەكێك لەژنەكانی خۆی بژمێرێت؟!).
جادەكرێت دەیان پرسیار سەبارەت بەپرسیارنەكردنی ئەرستۆ دەرحەق بەو نموونەیەی كەئاماژەمان پێدا لەخۆبكەین؟ كەبێگومان گەر جددیانە كار بۆ تەفكیككردنی بكەینو لەپشت ئاسایی بوونیەوە بۆ نائاسایی بوونی بگەڕێین، دەگەینە شوێنێكی ترسناك لەنائەقڵانی بوونی بەشێكی گرنگو سەرەكی تێڕوانینەكانی ئەو زاتە. ئەمە وەك ئەو گەمەیە وایە كە"ئەفڵاتوون" بەچەشنێكی دیكە لەگەڵمانی دەكات، سەبارەت بەتێڕوانینی ئەو لەجێنەكردنەوەی شاعیران لەنێو كۆمارە یۆتۆبییەكەیدا.. كەچی تەفكیككردنی چەشنو شێوەی گوتارەكانی لەئێستادا، ئەوەمان لابەرجەستە دەكات كەمەبەستی ئەفڵاتوون لەم كەینو بەینەدا قۆرخكردنی شیعر بووە بۆ خودی خۆی، تابەشێوەیەكی مەجازیو لەشوێنێكی دیكەوە بۆخۆی وەك زمانێكی نووسینەوەی فەلسەفە بەكاریبهێنێتەوە، واتە ئەو فەیلەسووفەی شاعیران لەكۆمارەكەی دووردەخاتەوە، هەر بۆخۆشی بەپەنهانیو بەشێوەیەكی پەردەپۆشكراو، زمانەكەی ئەوان دەكاتە زمانی نووسینەوەی فەلسەفەو بۆ مەستكردنی خوێنەرانی بەكاریدەهێنێتەوە.
نازانم ئەمە سەیرترین فێڵا نییە كەفەیلەسووفێك بەئاگا یان بێئاگا.. یان بابڵێین تێكستە فەلسەفییەكانی لەگەڵا ئێمەی خوێنەری دەكات، كەم خوێنەریش هەیە لەڕێی گومانو بەكارهێنانی كەرەستە تەفكیكییەكانو ئامڕازە مەعریفییەكانی هەڵوەشانەوەی تێكستەوە، خۆی سەرقاڵی دۆزینەوەی تێكستە بەراییەكانی پشت تێز و تەرحە فەلسەفییەكانی ئەو زاتە بكات.
ئەمە لەكاتێكدا دەبێت ئەوەش لەبەرچاوبگرین كەگومان بۆ خۆی میتۆد نییە، وەك چۆن هیچ میتۆدێكیش گومان نییە، دیارە وێڕای ئەم پێوەندییە دیالێكتیكییەی كەدەكەوێتە مابەینییەوەو كەم تا زۆریش پێكەوەیان وابەستە دەكات.. هەموو ئەمانەش لەنێو كایەی زمانو زمانەوانیدا هەڵدەسووڕێن، وەك"هێدگەر"یش ئاماژەی پێدەدات، كردەی زمان و زمانەوانی هەوڵدانە بۆ پێوەندیكردن بەكەینوونەوەو لەپێناو خۆ بەدوورگرتنیش لەگۆڕینی زمان بۆ چەندەبازیو دووبارەكردنەوەی شتگەلەكانی پێشوو، پێویستە گوتەكان لەخودی خۆیان دابماڵرێنو بەشێویەكی ئەبستراكتانە مامەڵەیان لەگەڵدا بكرێت، تابتوانین شتەكان لەحاڵەتی بەرایی بوونیاندا ببینینو پێیان بگەین.
سەبارەت بەپرسیارەكەشتانو ئەوەی خستووتانەتەڕوو، بەڕای من دایۆگنۆسسێكی هەڵەتان نەكردووە، بگرەو ڕەنگە زۆر لەوە زیاتریش شتی سەیر و سەمەرەتر، سەبارەت بەڕەخنەو كاری ڕەخنەییانەی نێوەندەكە هەبێتو لێرەو لەوێ بخرێتەڕوو.. بەڵام ئاخۆ هەموو ئەمانە دەیانەوێت بگەنە كوێ‌و بگرە دەبێت لەوەش بپرسین كەئاخۆ لەكام سەرچاوەو سەرچاوەگەلێكەوە، سەرچاوە دەگرن؟!
یان بۆ دەبێت هەمیشە بەدوای وەڵامی پرسیارگەلێكی وادا بگەڕێین، لەكاتێكدا هیچ كاتێك بۆ نووسینی تێكستێكی جوان، نووسەران پرسیان بەهیچ ڕەخنەگرێك نەكردووەو بگرە زۆر جیاواز و دژ بەهەموو شتگەلێكی سەردەمەكەی خۆشیان، ڕەنگە هەوڵی نووسینیان دابێتو دواجار شتێكی پێشتر نەكراویان هێنابێتە بوون!؟
ئەو دابەشكردنە ناسیمپاتیكیانەی ڕەخنە وەك لەپرسیارەكەدا هاتووە، بۆ بنیاتنەر و ڕووخێنەر و شتهایەكی لەو شكڵاوشێوەیە، پێش هەمووشتێك زادەی ئەقڵیەتێكی دۆگمائامێزی هەرزەبیرو ئەقڵییەتێكی ناحاڵییە، لەوەی سەرەتا تێكست چییەو دواتر ڕەخنەگرتنو خوێندنەوەی تێكستی ئەدەبی چییە؟! ساغكردنەوەو قسەكردن سەبارەت بەهەموو ئەوەی ورووژێنراوە لەپرسیارەكەدا، بەهیچ شێوەو كلۆجێك لەم بوارە بەرتەسكەدا جێی نابێتەوەو خۆ بەخۆڕاش نییە، بەهاریكاری خانەی چاپو بڵاوكردنەوەی ئەمریكی"نۆرتۆن"و لەمیانی پرۆگرامێكی زانكۆی"هارفارد"ەوە، نووسەرێكی بەتوانای وەك"ئیمبیرتۆ ئیكۆ" بانگهێشتنی خستنەڕووی كۆمەڵێك"وانە-وتار" بكرێت.. سەبارەت بەتێكستی سەردیی بەگشتیو سەردیی ڕۆمانیش بەتایبەتی كەدواتر بووە كتێبێك بەناوی"شەش پیاسە بەنێو دارستانێكی خەیاڵچندا".. هەموو ئەمەش بۆ دۆزینەوەو كەشفكردنی چینەكانی ناوەو دیوەكانی دیكەی تێسكت بوو، بەتایبەتیش كەتێكست ئەو شتەیە پشت بەیاساكانی خۆی دەبەستێتو بەدەر لەیاساكانی واقیع هەیە و دەمێنێتەوەو دەبێتە گەردوونێكی دەلالی، هەر ئەمەشە وادەكات كەتەنها خوێنەرێكی گریمانكراوی نموونەیی بتوانێت، ڕۆبچێتە نێو ئەو دنیایەوە، ئیدی پێموایە، پێش هەموو شتێك دەبێت لەبارەی بوون و نەبوونی ئەو خوێنەرە گریمانكراوە نموونەییەوە، پرسیارمان هەبێتو زۆر بەقووڵیو فرە ڕەهەندانە لەبارەیەوە بدوێین.
تێبینی: لەژمارە-44-ی ئەدەبو هونەر-ی كوردستان ڕاپۆرت-دا بڵاوبۆتەوە.