شیعرەكانی (محەمەد عومەر عوسمان) هەڵگری دنیایەكی فەنتازی و پڕ لە ئازار و غەریببوونی ئینسانەكانن. من لە خوێندنەوەی دیوانە تاقانەكەی (لەغوربەتا) هەستم دەكرد ئەم شاعیرە لە قووڵایی ئازارەكاندا دەنووسێت.
ئەگەرچی قسەكردن لە بارەی شیعرەكانی (محەمەد عومەر عوسمان)ەوە پێویستی بە چەندین خوێندنەوەی جیا جیا هەیە، بەڵام من لێرەدا تەنها دەمەوێت لە بارەی شیعری (تەم و مژ)ه‌وه بدوێم، چونكە بە بڕوای من ئەم شیعرە هەڵگری چەندین رەهەندی ئیستاتیكی و فكرییە. دەكرێت بڵێین شیعری (تەم و مژ) دنیایەكی سەربەخۆیە، بە كارلێكی نێوان فكر و ئەندێشە بونیاد نراوە، ماناكانیش لەودیو سمبول و كۆدەكانەوە خۆیان حەشارداوە. ناونیشانی شیعرەكە سمبولێكە بۆ لێڵیی ماناكان و كۆدێكە بۆ چوونە نێو جیهانێكی ئەندێشەیی و نادیار. هەر چەند زیاتر لەو دنیایە قووڵ ببینەوە، پتر مانای شاراوە دەدۆزینەوە. ئەوەی ئاڕاستەی ئەم شیعرەی بەرەوە كارێكی هونەری و نەمری بردووە، بونیادنانی جیهانێكی ئەندێشەییە بە ئازار و وێنە جۆاروجۆرەكانی بوون (Being). (تەم و مژ) دەكرێت ببێتە پێناسەیەكی شیعری، واتە شیعر تەمومژێكە باڵی بەسەر شتەكاندا كێشاوە. هەر وەك چۆن لەم شیعرەی (محەمەد عومەر عوسمان)دا تە‌مومژ ئەو رێگەیەیە كە دەمانباتە ناو دنیای مانا.
دەستپێكی ئەم شیعرە بەم شێوەیە:
" من هاواری ملیۆن داری..
بەر ڕەشەبای لەپەل كەوتوو.. و هەڵوەریوم "
ئەمە سەرەتای خۆناساندنی شاعیرە و لەو ڕێگایەوە دەیەوێت بمانخاتە بەردەم وێنەیەكەوە، كە تێیدا رۆحی شاعیر ئەو تاكە كەناڵەیە، كە هەم ئازاری خودی خۆی و هەم ئازاری سرووشت دەردەبڕێت. ئەگەر لە روانگەی لۆجیكەوە سەیری بكەین، دەبینین دار هاواری نییە. كاتێكیش ڕەشەبا هەڵدەكات شتێكی سرووشتییە ئەگەر دارەكان لە پەلوپۆ بكەون و هەڵبوەرن، بەڵام بەبێ ئەوەی گوێمان لە هاواریان بێت. دوالا ئەوەی خودی شاعیر لەگەڵ سرووشتدا تێكەڵ دەبێت، ئەوا درەختیش وەك یەكێك لە ڕەگەزەكانی سرووشت دەتوانێت لە ڕێگای دەنگی شاعیرەوە هاواری خۆی بكات. بەڵام گەڕانەوەی شاعیر بۆ سررووشت و تێكەڵبوونی لەگەڵ پێكهاتەكانیدا كۆمەڵێك دەلالەتی مێژوویی و سایكۆلۆجیی هەیە. ئەگەر ئاماژە بە لەیەكچوونی نێوان جەستە و سرووشت بدەین، كە سرووشت لە پایزدا دەمرێت و لە بەهاردا زیندوو دەبێتەوە، ئەوا دەبێت بۆ ئەو باوەڕە بگەڕێینەوە، كە لای مرۆڤی سەرتاییدا هەبووە بەتایبەتی لای زەردەشتییەكان، میسرییەكان، یۆنانییەكان و ڕۆمانەكان، بوودی و هیندۆسەكاندا، بەوەی وا لە مردنیان ڕوانیوە، كە جەستە تێكەڵی سرووشت دەبێت و بە شێوەیەكی تر زیندوو دەبێتەوە. وەك چۆن هەر ئەو باوەڕە لای (دیكارت)، (بارۆخ سپینۆزا) و (نیتشە)دا بوونی هەیە. ئەگەرچی بیرۆكەی ڕینكۆرنەیشن (التقمص (Reincarnation بۆ (فیساگۆرس)و (سۆكرات) و (پلاتۆ) دەگەڕێتەوە. پارادۆكسال لەم شیعرەدا ئەوەیە، كە شاعیر بۆ ئەوە ناگەڕێتەوە ناو سرووشت، تاكو سرووشت زیندووی بكاتەوە، بەڵكو ئەو شاعیرە دەنگ بە سەرتاپای سرووشت دەبەخشێت، وەك بوونێكی سەربەخۆ ە تایبەت.
لە دوای ئەم وێنەیەدا هاتووە:
"من زایەڵەی ملیۆن مەلی..
لانەڕوخاو.. و تەریوم "
لەم وێنەیەدا خۆناساندنی شاعیر دەگەڕێتەوە ئاستی گیاندار، هەر وەك خۆی بە زایەڵەی ملیۆن (مەل)ی لانەڕوخاو و تەریو دەناسێنێت، ئەوا دەبێت بزانین كە شاعیر لەم وێنەیەدا ئازاری ملیۆن (مەل) بەرجەستەی شیعر دەكات، شاعیر ئاوارەبوونی ئەم باڵندانە دەنووسێتەوە، دواتریش لە وێنەكانی تردا ئاوارە و غەریببوونی مرۆڤ لە سەر ئەم زەوییە لە شیعرەكانیدا دەردەخات. دوای ئەم وێنەیە، شاعیر ڕوانینی خۆیمان به شێوه‌یه‌کی تر بۆ ده‌رده‌خات: وەك دەڵێت:
"لە پەنجەرەی پایزێكی ئەبەدییەوە
ئەڕوانمە دنیای تەم و
خوێنی ڕژاوی گەڵاكان
ئەڕوانمە چرای كوژاوەی ماڵەكان "
دیارە پاییز سمبولی وەرزێكی پڕ لە وەرین و دابڕان و ئازارە، تێیدا سرووشت رووت دەبێتەوە. بەڵام ئەو پایزەی لەم شیعرەدا ئاماژەی بۆ كراوە، پایزێكی ئەبەدی یان بێكۆتاییە، كاتێكیش شاعیر لە پەنجەرەی ئەو پاییزە دەڕوانێت، ئەوا مانای وایە شاعیر لەو پایزەدا زیندانە و دەبێت لەوێوە بڕوانێتە دونیا و سەیری نەهامەتی و ئازار و جوانییەكانی ژیان بكات. لە ناو ئەو پایزەشدا شاعیر روانینی بۆ خوێنی رژاوی گەڵاكان و چرای كوژاوەی ماڵەكان هەیە. ئەمەش هێمایەكە بۆ خوێن و نەمانی ڕووناكی، كە دواتر ئەم تاریكییە دەگەڕێتەوە بۆ ئاستی ئازارەكانی مرۆڤ، لە چوارچێوەی قوربانیبوون. واتە كاتێك خوێن دەڕژێت ئاوا ماڵەكان چرایان دەكوژێتەوە، لێرەدا (ماڵ) ئاماژەیەك نییە بۆ ته‌نیا شوێنێك كە خێزانێك یان چەند كەسێك تێیدا دەژین، بەڵكو سمبولی گەردوونە، كە كاتێك مرۆڤێك خوێنی دەڕژێت گەروون سەرتاپای نووقمی تاریكی دەبێت. بە واتایەكی تر لەم وێنەیەدا بنچینەی پێوەندیی (خوێن) و (تاریكی) دەگەڕێتەوە بۆ لەناوبردنی چەند رۆحێك، چونكە شاعیر نەیوتوە (گەڵا) بەڵكو (گەڵاكان)ی بەكار هێناوە، كە ئەمەش پێوەندیی بە كۆكوژییەوە هەیە.
لە بەشی دووەمی شیعرەكەدا، شاعیر دەڵێت:
" ئیسماعیلێكم ئێستاكە.. نەك چەقۆی ئیبراهیمی باوك..
چەقۆی دەستی دێوی غوربەت سەرم ئەبڕێ
چ فریشتەیەك ئەگاتە هانای زریكەی بەر لە مەرگ و سەربڕینم؟
چ فریشتەیەك گیاندارێ ئەكاتە قۆچی قوربانیی ئەم غوربەتە؟"
چیرۆكی ئیسماعیل و ئیبراهیمی پێغەمبەر یەكێكە لەو چیرۆكانەی كە هەڵگری چەندین رەهەندی جیاوازی لێكدانەوەیە. بۆ نموونە كاتێك لە ڕێگەی خەونەوە خوداوەند داوای قوربانی دەكات، بۆ تاقیكردنەوەی پێغەمبەرێكی خۆی، ئەوا بەشێك لە لێكدانەوەی فكری ئەم چیرۆكە ئەوەیە، كە خودا وەك لایەنی دەستەڵات داوای قوربانی و دەستبەسەرداگرتنی جەستەی بەندەكانی دەكات، دەشتوانین بڵێین خوداوەند دەیەوێت لە بەندەكانی خۆی دڵنیا بێت، جگە لەوەی لە لایەنی سایكۆلۆژییەوە دەكرێت بڵێین خوداوەند هەمیشە دەیەوێت بەندەكانی پشت لە لایەنی سۆز بكەن، هەموو شتەكان بۆ ئەو دەستەڵاتە تەرخان بكەن كە گەردوون بەڕێوە دەبات. بەڵام لەم وێنە شیعریەدا كاتێك شاعیر خۆی وەك كەسێك دەناسێنێت كە دێوی غوربەت سەری ئەبڕێت، غوربەتبوونی شاعیر لە وڵاتێكەوە یان لە نێوان ئەو دابەشكردنەی زەوی نییە بۆ چەند كیشوەر و وڵاتێك، بەڵكو غوربەتبوونێكە كە باڵی بەسەر لایەنی رۆحیی هەموو مرۆڤەكاندا گرتووە، واتە مرۆڤ بە غەریبی لەم زەویە دەژیێت. بۆیە شاعیر پرسیاری رزگاربوونی لەم غوربەتە دەكات، كە ئاخۆ چ فریشتەیەك بە هانایەوە دێت، لەو كاتەی زریكەی بەر لە مەرگ و سەربڕین دەوری ئەو ئیسماعیلەی داوە، كەواتە رزگاربوونی ئەو شاعیرە لە قوربانیبوونی، هێزێكە لە دەرەوەی زەوی، لێرەدا شاعیر پەنا بۆ ئاسمان دەبات، ئەو ئاسمانەی بە درێژایی ئینسانییەت بۆتە هۆی سەرهەڵدانی چەندین ئەفسانە و توێژینەوەی فكری، كە زۆربەیان پێوەندییان بە ڕامان و لایەنە سایكۆلۆژییەكانی مرۆڤەوە هەیە، ئەوەشیان لە ڕێگەی ئەندێشە تێڕوانینی جیا جیای بۆ كراوە، زیاتریش هەول َدراوە ئەو ئاسمانە وەك چاودێرێكی مرۆڤ كە لەسەر ئەم زەمینە غەریبەیە تەفسیر بكرێت، بە شێوەیەكی تر دەتوانین بڵێین پەنابردنی مرۆڤ بۆ ئاسمان و هەڵخستنی هیواكانی لە دەرەوەی زەوی، ئاماژەیە بۆ ئەوەی كە مرۆڤ لە سەر ئەم زەمینە غەریبە. بۆیە (محەمەد عومەر عوسمان) ئەو غەریبییە قووڵە لە ناو وێنە شیعرییەكانی بەرجەستە دەكات.
لە دوای ئەم پەرەگرافە شیعرییە، هاتووە:
"ئەی خوای گەورە نایەتە دەنگ؟
لەگەرووی كەنیسەكانا
خنكاوە پەیامی عیسا و زایەڵەی زەنگ"
پاش ئەوەی شاعیر خۆی لەو بارودۆخە غوربەتییە دەبینێتەوە كە هیچ هێزێك بە هانایەوە نایەت، پرسیاری بێ‌دەنگبوونی خوای لا دروست دەبێت، واتە دەكرێت بڵێین شاعیر لە ئەنجامی ڕامانی لەو ئازارە قووڵە غوربەتییە كە هەموو مرۆڤەكانی زەمین تێی كەوتوون، پرسیار و گومان ئاراستەی گەورەترین هێزی گەردوونی (خوا) دەكات. كاتێكیش دەڵێت: " لەگەرووی كەنیسەكانا / خنكاوە پەیامی عیسا و زایەڵەی زەنگ " ئەوا مانای وایە شاعیر هیچ هیوایەكی بۆ رزگابوونی نییە و ئیتر ئێمە قوربانیین. دواتر دەڵێت:
"مەسیح هەر بەخاچەوەیە..
ئێسک و گۆشتی لەگەڵ تەختە و بزماری خاچ تێكەڵ بووە..
خوێنی هەڵمی لێ هەڵئەسێ..
ئەی نایبینن هەڵمی خوێنی..
چیا و دەشتی سوور كردووە؟
هەوا بۆنی مەرگی لێ دێ..
مەرگ ڕەشەبای هەڵكردووە"
كەواتە ئیتر پەیامێك نییە بۆ رزگاربوون، ئەوەی هەیە بوونە قوربانییە، چونكە كاتێك (مەسیح) هەر بە خاچەوە بێت، مانای وایە ئەو پەیامەی دەیەوێت ئینسان رزگار بكات، چارەنووسی قوربانیبوونە. سەرچاوەی ئەو قوربانیبوونەش ئینسانەكانن، چونكە دیوه جوانییەكەیان نووستوە و هەست بەو غوربەتە قووڵە گەردونییە ناكەن. جگە لەوەی هەر پەیامێكی جوانی و ئینسانی لەم وێنە شیعرییە وا دەرخراوە كە چارەنووسی قوربانیبوونە، جگە لەوەی (مەسیح)بوونی راستەقینە واتە تێكەڵبوونی ئێسك و گۆشت لەگەڵ تەختەی بزماری خاچ. كاتێكیش هەڵمی خوێنی (مەسیح) چیا و دەشت سوور دەكات. شاعیر پێی وایە لەمەوە هەوا بۆنی مەرگی لێ دێت و مەرگ رەشەبای هەڵكردوە، ئەوە مانای وایە لەگەڵ مەرگدا ڕەشبایەك هەڵدەكات كە بۆنی كۆتایی شتەكانی لێ دێت، ئەمەیە چارەنووسی مرۆڤ، هەر وەكو (نیتچە)پێی وایە بوونی سەرتاپای تراجیدیایەكە.
لە وێنەی دوای ئەمەدا هاتووە:
"بۆ جارێ خوا نایەتە دەنك؟!
بۆ جارێ خوا نابێ بە ڕەنگ؟!"
بە درێژایی مێژووی مرۆڤایه‌تی (خوا) لە پاڵ ئەندێشەی مرۆڤەوە بووە، وەك زاتێكی خاوەنگەردوون و بە دەستەڵات، پەنابردنی مرۆڤ بۆ خوا، زۆر تەفسیری جیاواز هەڵدەگرێت، بەڵام لەم دوو وێنە شیعریەدا، شاعیر دەیەوێت ئەوە بورووژێنێت كە بۆچی خودا هەر بە شێوەی تارمایی یاخود نادیار بوونی هەیە.؟ لەم وێنە شیعریەدا بۆمان دەردەكەوێت كە (دەنگ، ڕەنگ) لایەنی راستەقینەی شتەكانن و بوونیان راستییە. دیارە شاعیر لە كاتێكدا ئەو پرسیارەی لا دەورووژێت كە بەرامبەر ئەو هەموو ئازار و نەهامەتییانە خودا نە دەنگی هەیە و نە ڕەنگ! ئەگەر سەرنج بدەین لە دوای رۆشنگەرییەوە كێشەكانی مرۆڤ لەوەدا ناوەستێت ئاخۆ خوا هەیە یان نا، بەڵكو ئەوەیە كە ئەو هەموو نەهامەتییە و ئازارانە چین رووبەرووی مرۆڤ دەبنەوە؟ دیارە (ئەلبێرت كامۆ) ئەوە دەورووژێنێت كە خوا بێدەنگە و نابزوێت. بەڵام ئەوەی (محەمەد عومەر عوسمان) دەیورووژێنێت، ئەوەیە كە بە درێژایی مێژووی مرۆڤایەتی خوا خۆی پیشانی مرۆڤەكان نەداوە، دەمێكیشە دەنگ و رەنگی لە چارەنووسی مرۆڤدا نییە، بۆچی؟ ئەمە ئەو پرسیارەیە كە لەم وێنە شیعرییەدا ڕەنگی داوەتەوە.
لە دوای ئەم وێنە، ئاراستەكانی مانا بەرەو سەرووتر هەڵدەكشێن، هەر وەك هاتووە:
" ئابڕوی مرێمیان برد و
وێنەكەی وا بە دیواری باڕ و مەیخانەكانەوە
نوقمی ژەهری حەشیشە و توتن و تلیاكە..
گوڵێكی هەڵپڕوكاوە بە دەست لیكی شەرمەزاریی
نیگای بەدمەستەكانەوە.."
كاتێك شاعیر دەڵێت: " ئابڕوی مرێمیان برد " ئەوا ئاماژە بۆ مرۆڤ دەكات كە رۆڵی جەللاد لە ژیانی (مرێم) دەبینێت و بەو پەیامە جوانییەی (مرێم)ی دایكی (عیسا)ی پێغەمبەر لە خۆیدا هەڵیگرتبوو، ئەو پەیامەی كە دەیویست مرۆڤەكان لە قوربانیبوون رزگار بكات. بەڵام چارەنووسی ئەو پەیامە بە ئابڕووچوونی (مرێم) دەبینێتەوە. ئەوەیان رەهەندێكی زۆر رەشبینانەیە لە بەرامبەر مرۆڤدا.
دوای ئەم پەرەگرافە، لە دێرێكی تردا، هاتووە:
" لەو ڕۆژەوە.. قابیل هابیلی برای كوشت
لەو ڕۆژەوە.. دەرگای شەهوەت كرایەوە..
دەرگا لە خوێن كەوتە سەر پشت
لەو ڕۆژەوە.. زەمین خوێنی ..
بەرد و درەختی بەربووە
لەو ڕۆژەوە.. خاك بۆ پەیامێكی عیسا..
ئاگر لە جەرگی بەربووە
عیسا تەمە..
عیسا تەمە
گەرچی گەڕانەوەی خەونی هەزارەها ڕەش و ڕووت و
دڵی ڕوخاوی ژێر خەمە"
كوشتنی (قابیل) لە لایەن (هابیل)ەوە سمبولی سەرەتای دەستپێكردنی ژیانی مرۆڤە بە لایەنی قوربانی و جەللاد. هەر لەو كاتەدا مرۆڤەكان یان دەبنە قوربانی یان جەللاد، لەم وێنە شیعریەدا شاعیر پێی وایە لەو ڕۆژەوەیە كە دەرگای شەهوەت كراوەتەوە، لەگەڵ ئەمەدا جوانییەكان لە بەرامبەر ئەو هەستانەی مرۆڤدا دەرفەتی دەركەوتنیان نییە. قوربانیبوونی (هابیل) ئەوە دەسەلمێنێت كە ئیتر مرۆڤ بەو شێوازە دەژیێت، ئەم رووداوە كە لە لایەن مرۆڤی سەرەتایی ئەنجام دراوە، مانای ئەوەیە مرۆڤایەتی بۆ هەمیشە بەو ئاراستەیەدا دەڕوات. بۆیە لای شاعیر ٍزەمین لەو كاتەوە تێنووی پەیامێكی مرۆڤایەتی و جوانییە، لە پێناو ئەوەی زەمین نەبێتە مەنزلگەی تاوان، هەر لەم وێنەیەدا لە ڕێگەی ئەندێشەوە زەمین هەستی دەدرێتە پاڵ. بەڵام شاعیر پێی وایە (عیسا) جگە لە تەمێك هیچی تر نییە و مرۆڤایەتی پەیامێكی بەو شێوەیە بە خۆیەوە نابینێتەوە، دیارە پەیامی (عیسا) وەك لایەنی سمبول بۆ پەیامە ئینسانی و جوانییەكان نیشان دراوە. مرۆڤە ڕەشوڕووتەكانیش خەونیان ئەوەیە پەیامێكی عیسای بێتەوە، بەڵكو زەمین لەو مەنزلگە نەهاتمەتییە و ئازارییە ببێتە شوێنی ژیان، بە مانا جوانییەكەی.
لە دوای ئەمەدا هاتووە:
" كە قابیل تەرمی هابیلی لە كۆڵا بوو..
بۆ خوا قەلەڕەشی بۆ نارد؟
تا فێری كا چۆن بیكا بە ژێر خۆڵەوە
چی ئەبوو گەر قابیل هەر تەرمی هابیلی بگرتایە بە كۆلًەوە؟"
(محەمەد عومەر عوسمان) سەرچاوەكانی جەللاد و قوربانی لێرەدا بە شێوەیەكی قووڵ بەرجەستە دەكات. كاتێك دەڵێت: " چی ئەبوو گەر قابیل هەر تەرمی هابیلی بگرتایە بە كۆلًەوە؟" ئەوا مانای وایە ئەگەر هەر جەللادێك تەرمی قوربانییەكەی خۆیی بە كۆڵەوە بووایە، ئەوسا هەستی دەكرد چ تاوانێكی گەورەی ئەنجام داوە. رەخنەی شاعیر بەرامبەر بە (خوا)یە، كە بۆچی یارمەتی جەللادێكی داوە، تاوەكو باری سەرشانی سووك ببێت، لێرەوە جەللاد هەست بەو تاوانە قورسە ناكات، چونكە هەموو شتەكان لە سەر ریتمێكی ئاسایی دەڕۆن. ئەم وێنەیە لە قووڵایدا فرەمانایە، چونكە دەستپێكی جەللاد و قوربانییە، ئەگەر سەرنج بدەین دەبینین كوشتنی (هابیل) بە دەستی (قابیل) یەكەم روودوای كوشتنە لای مرۆڤ، یەكەم قۆناغی جەللادبوون و قوربانییە. لێرەوە هەموو نەهامەتییەكانی مرۆڤ دەست پێ دەكەن، ئەو رووداوە مانای ئەوە دەگەیەنێت كە مرۆڤەكان یەكسانی یەكتریان قبووڵ نییە، بۆیە هەوڵی لە ناوبردنی یەكتر دەدە‌ن.
لە نیوە دێری كۆپلەی دوای، هاتووە:
" ئەی سەردەمی قەلەڕەش و كونەبەبوو
من ئەمرم و لەناو دەریای دوودڵیی یا..
شەپۆلێكی دڵنیایی بۆچی مێشكم ناپرژێنێ..
بەسەر تاشەبەردێكەوە؟
شەپۆلێكم ئەسوتێم و نابمە هەڵم..
لە دارستانێ تاشەبەرد..
هەڵئەنوتێم و سۆز ئەكەم بە عەزرەت كەنارێكەوە
گشت گیانم لەت و پەت بووە
لە هەر چایخانە و شاقام و بن دارێكا.
پارچەیەك لە دڵم ونبووە"
لەم وێنە شیعرییەی شاعیر بە مردنی خۆیمان ئاشنا دەكات، كە بە هۆی دوودڵی و گومانەوە سەر هەڵدەدات. دیارە لەم وێنەیەدا ئەوەمان بۆ روون دەبێتەوە كە شاعیر بەردەوام لەگەڵ گومان و راراییدا مامەڵە دەكات، واتە خاڵێك نییە بیگەیەنێتە دڵنیایی، بۆیە گازندەی ئەوە دەكات كە بۆچی شەپۆلێكی دڵنیایی مێشكی ناپرژێنێ بەسەر تاشەبەرێكەوە، ئەوە مانای وایە شاعیر دەیەوێت لە ناو دڵنیایەك بژیێت، ئەگەر هەرچەندیش روانینەكانی رەها و دۆگما بێت. تاوەكو ئەو پرسیارانە هێندەی تر ئازارەكانی بۆ زیاد نەكەن، چونكە هەرچەند ئازار گەورەتر بێت، نووسین هێندە قووڵ و ئازار بەخشتر دەبێت. جگە لەوەی شاعیر بە هۆی ئەو گومان و ئازارانەوە رۆحی بۆتە چەند لەتێك و خۆی بۆ كۆ ناكرێتەوە. ئەمەش مانای ئەوەیە كۆی ئەو گومان و راراییە وای لە شاعیر كردووە تەنها روانینێك و گریمانەیەكی بۆ شتەكان نەبێت. من وا هەست دەكەم ئەم شیعرە سەرتاپای بە هۆی فرەدیوییەوە نووسراوە، چونكە ئەگەر سەرنج بدەین، دەبینین رووداوە مێژووییە مرۆڤایەتییەكان بە شێوەیەكی تر تەفسیریان بۆ كراوە و دیوە ونەكانی تری ئەو رووداوانە خوێندراوەتەوە، لەوێوە (تەم و مژ) بۆتە ئەو شیعرە فرەرەهەندەی سەرچاوەی چەندین فكری قووڵی تێدایە.
لە دواین دێری شیعرەكەدا هاتووە:
" من یوسفم.. یەعقوبیشم..
نیوەم لە بنی بیرایە و نیوەم ئەگری
كوانێ ئۆقرە؟.. كوانێ ئارام؟
كراسی یوسف بۆ یەعقوب..
یەعقوبێكی ژێر هەرەس و ملیۆنێ زام"
ئەم وێنەیە یەكجار قووڵە، لە مرۆڤێكدا دووی دیوی هێندە سەخت بەرجەستە دەكات، كە ئاوێتەبوونی ئەم دیوە بەربەستەكانی ئەندێشەی دەبڕێت، لە یەك كاتدا خودی شاعیر دوو ڕۆڵ دەبینێت، ڕۆڵی دوو قوربانی، ئەم مەودا كەمەی وشە، كۆگای چەندین مانای قووڵە. چیرۆكی (یوسف) و هەوڵَی كوشتنی لە لایەن براكانیەوە، ئەو ئاماژە قووڵەیە بۆ ئیرەیی و نا تەبایی براكان، (یەعقوب)یش رۆڵی ئەو كارەكتەرە پڕ ئازارەیە كە لە تاو دووریی كوڕەكەی ئارام و ئۆقرەی نامێنێت، (كراس)ی (یوسف)یش كە بۆ (یەعقوب)ــە مانای وایە شتە بێ گیانەكانیش دەورێكی كاریگەر دەبینن لە جێهێشتنی ئاسەوار بە سەر مرۆڤدا، یان دەكرێت بڵێین قوربانییەكی وەكو (یەعقوب) تەنها كراسی (یوسف) ئارامییەكە بۆی. لەم وێنە شیعریەدا شاعیر ئازاری (یەعقوب) بەرجەستەی شیعرەكە دەكات، چونكە دیوێكی ئەو كارەكتەرەیە.
لە خوێندنەوەمدا بۆ شیعری (تەم و مژ)ی (محەمەد عومەر عوسمان) تێگەیشتم، كە ئەم شیعرە دنیایەكی پڕ لە مانا و داپۆشراو بە سمبولی هەیە، هەر ئەمەشە وایكردووە تەنها خوێندنەوە و لێكۆڵینەوەیەك بۆ ئەم شیعرە بەس نەبێت، چونكە بە هۆی ئەوەی فرەدیوە، كەواتە هەڵگری فرەشیكردنەوە و خوێندنەوەیە. (محەمەد عومەر عوسمان) لە ڕووی چۆنایەتییەوە دەكرێت مامەڵەی لەگەڵ بكرێت، نەوەك چەندایەتی. واتە تەنها شیعری (تەم و مژ) بەسە بۆ ئەوەی تێ بگەم كە (محەمەد عومەر عوسمان) شاعیرێكە لە قووڵایی ئازارەكاندا دەنووسێت.