بازنەی هیرمینۆتیكی لەنێوان هونەرمەند/ كاری هونەری/هونەر
هایدگەر پێیوایە "بوونەوەر" بۆ هەبوون سەرچاوەیە و بێ بوونەوەر هەبوون هیچ مانایەكی نییە، بەدیوەكەی دیكەش "هەبوون" سەرچاوەی بوونەوەرانە، چونكە بوونەوەر سرووشتی خۆی لە هەبوونەوە بەدەست دێنێ، بەمانایەكی دیكە سرووشتی بوونەر لە هەبوون دەچێ. سەرەڕای ئەوەش هەر یەك لە بوونەوەر و هەبوون ناسنامەی خۆیان لە دازاین "بوون لێرەدا" وەرگرتووە.ii ئەو پەیوەندییە سییانییەش بە بازنەی هیرمینۆتیكی ناو دەبرێت. بەمجۆرە بازنەی هیرمینۆتیكی ئەو فەزا جیاوازەیە كە (حەقیقەت)ی تێدا كەشف دەكرێت. هیرمینۆتیكا ئەركی پڕكردنەوەی ئەو فەزا جیاوازەیە، كە رێگە بۆ پراكتیزەكردنی تەئویلی هیرمینۆتیكی دەكاتەوە. فەزای جیاوازی كە رێگە بۆ پراكتیزەكردنی تەئویلی هیرمینۆتیكی دەكاتەوە، ئەوەیە كە بەهۆی (كردە)وە جەخت لەسەر شوێنی (لەنێوان) دەكات.
حەقیقەت كەشفكردنە، كەشفكردنیش لە پرسیاركردنەوە دێتە بەرهەم. كەشفكردن رووتكردنەوەی ئەوەیە كە داپۆشراوە، وەك چۆن لە لەبیركردن و فەرامۆشكردن دوور دەكەوێتەوە. كەشفكردن نەشاردنەوەی ئەوەیە كە ناكەوێتە ژێر كاری تێگەیشتن. لەدووتوێی كەشفكردنی وسبەلێكراو و داپۆشراوەوە تەئویلی حەقیقەت دێتە ئاراوە. بەكورتی هیرمینۆتیكا كەشفكردنە و كەشفكردنیش بە پرسیارەوە دەلكێ.
ئەگەر ئەو بازنە هیرمینۆتیكییە بۆ ئەسڵی كاری هونەری تەرجەمە بكەین، ئەوە دەبێ بڵێین ئەسڵی كاری هونەری هونەرمەند بەرجەستە دەكات، بەو وەسفەی كە ئەسڵی هونەرمەندە (چونكە هونەرمەند بەبێ كاری هونەری ناتوانێ هەبێ). بۆ ئەو پرسیارەی لەبارەی ئەسڵی كاری هونەری و هونەرمەندیش دەكرێ دەڵێین وەك چۆن هەر یەك لە هەبوون و بوونەوەران سرووشتی خۆیان لە دازاین (بوون لێرەدا) بەدەست دەهێنن. بە هەمان شێوە ئەسڵی هونەرمەند و كاری هونەری، هونەرە. واتە رێچكەی بەئەسڵبوون لە هونەرمەندەوە بۆ كاری هونەری و لەكارەوە بۆ هونەر جولە دەكات. لەو بارەوە ئەوەی لای هایدگەر گرنگە ئەوەیە كە كاری هونەری بەرێگەی تایبەتی خۆی كەشفی حەقیقەت دەكات. ئەو حەقیقەتە كەشفكراوەی لەڕێگەی هونەرەوە پێیدەگەین، كرانەوەی بازنەی جوانی دەگەیەنێت.
"من جەستەی منە"
ئەفلاتوون جەستە وەك زیندانێك دەبینێ كە دەروونی تێدا نیشتەجێیە، و ئەرستۆ لەنێوان جەستە و دەروون یەكبوونی وەزیفی رادەگەیەنێت، دواتر دیكارت ئەو چەمكە لەرێگەی میكانیزمەكانی ناوەوە درێژە پێدەدا. بەڵام جەستە لە فیكری هاوچەرخدا بە یەكێك لەو هۆیە بنەڕەتیانە دەژمێردرێت كە لەڕێگەیەوە خود تەعبیر لەخۆی دەكات: بەدیوەكەی دیكەش لەڕێگەی جەستەی خۆمەوە لە ئەویدیكە دەگەم، وەك چۆن هەر لەڕێگەی جەستەمەوە دەرك بە شتەكان دەكەم.
میرلۆپۆنتی لەڕێگەی كۆجیتۆیەكی فینۆمینۆلۆژییەوە تەجاوزی كۆجیتۆی دیكارتی دەكات، كە بوونی منی لە فیكردا قەتیس كردووە. بەڵام پۆنتی دەڵێ: جەستەمان لە دەرەوەماندا نییە، بەڵكو بەشێوەیەكی سرووشتی هۆیەكە بۆ تەعبیركردن لە خۆمان. هەر لەوێشەوە دەستەواژە بەناوبانگەكەی (مارسیل) وەردەگرێ كە دەڵێ: من جەستەی منە. لەبەر ئەوەی جەستەمان بەشێوەیەكی بەردەوام بەرەو ئەویدیكەمان دەبات، بۆیە شارەزابوون لە جەستەمان، شارەزابوونە لە جەستەی ئەویدیكە، كەواتە ئێمە جەستەمان بابەتەو جەستەی ئەویدیكە ئاسۆ، یان بەمانایەكی دیكە لایەنێكی دیكەی ئەو شارەزابوونەیە.iii
میرلۆپۆنتی پێیوایە مرۆڤ لەڕێگەی جەستەوە بوونی خۆی لە جیهان رادەگەیەنێت. جەستە ئامرازێكە بۆ ئامادەگی لە جیهان و بوون بە بەشێك لە واقیع. هەروەها دەڵێ جەستەی من لە بەرانبەرم نییە، رووبەڕووی منە، واتە بابەتێكی وەستاو بەخۆی نییە، یان شتێك نییە لەدەرەوەی من بێت و بێ من سەربەخۆ بێت، بەڵكو من جەستەی منە.
لێرەدا دەرككردن ئەوە نییە كە كلاسیكیەكان و قوتابخانەی دەروونی تەقلیدی بە چالاكی فیكری و دەروونی دایدەنێن، بەڵكو دەرككردن ئەو پەیوەندییە پتەوەیە كە دەكەوێتە نێوان جەستەو ئامادەگی جەستە لە جیهاندا، نەك هەر هێندە بەڵكو جەستە لای پۆنتی بنەڕەتی هەموو دەرككردنێكە. جەستە دەریچەیەكە شتەكانی لێوە دەبینین. ئەو پێیوایە ئەگەر قسەكردن تەعبیر لە فیكر بكات، ئەوە جەستە تەعبیر لە جیهان دەكات.
دنیا و جەستە لەنێو بینراودان، كەواتە دەبێ واز لەو حوكمانە بهێنین كە جەستە دەخەنە نێو جیهان و بینین دەخەنە نێو جەستەوە، یان بە پێچەوانەوە. چونكە هەر یەك لە جیهان و جەستە بەنیویەكداچوونە، یەك لەنێو ئەویدیكەدا دەبینرێت.iv
بۆ زێتر ئاشكراكردنی فیكری میرلۆپۆنتی ئاماژە بە تیۆری روونبینی (حدس) دەدەین، كە لەسەر دوو تیشكی دووانەیی دەوەستێ: یەكەمیان ئەوەی لەڕێگەی هەستەكانەوە لە دەرەوە بەرەو ناوەوە دێ. دووەمیان ئەوەی لەڕێگەی ئاگایی یان هوشیارییەوە لە ناوەوە بۆ دەرەوە دەچێ. بەو مانایەش كردەی روونبینی لەنێوان خودو بابەتدا كردەیەكی ئاڵوگۆڕئامێزە. مرۆڤ هەر تەنها تەوەرێكی نێگەتیف نییە، كە پێشوازی لە هەستی دەرەكی دەكات، بەڵكو تەوەرێكی پۆزەتیفیشە واقیع بەرەو مانا و دەرككردن دەبات. ئەو نموونەیە تەعبیر لە جیاوازی هەست و خەون دەكات، یان وەك میرلۆپۆنتی جەختی لێدەكاتەوە دنیابینی و روونبینی. یەكەمیان زانستی مرۆیی پشتی پێدەبەستێ و دووەمیان كەشفكردنی فینۆمینۆلۆژی.v
لەنێوان گوتنی حەقیقەت و ماهیەتی شتەكان
ئەوەی چاوی هونەرمەند دەیبینێ بە نسبەت مرۆڤی ئاسایی نەبینراوە. وەك گوتمان توانای بینین لای میرلۆپۆنتی جەستەیە، بەو مانایەی كە سیستمێكی سەیری ئاڵوگۆڕكردنە. بەڵام دەبێ بزانین كە لە فینۆمینۆلۆژیادا لەڕێگەی ئاڵوگۆڕی و بەنێویەكداچوون و لە چوارچێوەی كردەی دەرككردنی نێوان جەستە و جیهان، حەقیقەت كەشف نابێ، بەڵكو بە مانا دەگەین. مانا ئەو پرۆژەیە دیاری دەكات كە جەستە بە شتەكان و جەستە بە جەستەی ئەویدیكە دەلكێنێ.
لەو نووسینەدا من هەوڵدەدەم ئەسڵی (جەستە) لای میرلۆپۆنتی و ئەسڵی (هونەر) لای هایدگەر بەهاوكاری "پۆل سیزان" لەیەكنزیك بكەمەوە، لەوێشەوە بەدوای حەقیقەت هەنگاو دەنێم و لەرێگەی "جاك دریدا" گوتاری حەقیقەت، یان رووییەك لە رووەكانی حەقیقەت دەگرم و دواتریش بە بازنەی هیرمینۆتیكی و حەقیقەتی هایدگەری بەندییان دەكەم.
لەپرۆسەی نیگاركێشاندا (هونەرمەند/نیگاركێش)vi ئاڵوگۆڕێكی سەیر لەنێوان بینراو و ئەوەی دەیبینێ، دەستلێدراو و ئەوەی دەستی لێدەدا، چاو و چاوێكی دیكە و دەست و دەستێكی دیكەدا دەكات. هەر لەسەر ئەو بنەمایە دەگەینە ئەوەی كە (هونەرمەند/نیگاركێش) لەڕێگەی (هونەر/جەستە)ەوە خۆی ناس دەكات، ئەو پەیوەستبوونە تووندەی نێوان (جولەو بینین/كردەو كەشفككردن) لەلایەن (هونەرمەند/نیگاركێش) دەرككردنی (هەبوون/جیهان)ی لێدەكەوێتەوە، بەدیوەكەی دیكە دەرككردنی (هونەر/جەستە)ی لێدێتە بەرهەم.
لێرە لای میرلۆپۆنتی نیگاركێش جەستەی خۆی ئامادە دەكات. كاتێك نیگاركێش جەستەی خۆی بۆ جیهان دەردەبڕێ، جیهان بۆ تابلۆ دەگۆڕێ. كۆی ئەو پرۆسەیەش دەكەوێتە سەر بینین یان روونبینی یان بەدیوەكەی دیكە وەسفكردنی مانا. بەڵام لای هایدگەر ئەوە بوونە، هەبوون دیاری دەكات. سرووشتی بوونەوەریش لە هەبوون دەچێ. ئەو پەیوەندییە ئاڵوگۆڕەی هەر یەك لە بوونەوەر و هەبوون بۆ دازاین دەگۆڕێ. كۆی ئەو پرۆسەیەش دەكەوێتە سەر كەشفكردن، یان بەمانایەكی دیكە حەقیقەت. لەبیرمان نەچێ كاری هونەری هەر لەو پەیوەندییە ئاڵوگۆڕەدایە، بەڵام بەرێگەی تایبەتی خۆی حەقیقەت كەشف دەكات.
نیگاركێش بەهۆی جەستەوە دەرك بە (جیهان) دەكات. هونەرمەندیش بەهۆی هونەرەوە دەرك بە (هەبوون) دەكات. كەواتە مێژووی (هەبوون/جیهان) ئەو كردە تەعبیریەیە كە (جەستە/هونەر) پێی هەڵساوە، بەڵام مێژووی (هونەر/جەستە) پەیوەندی بە روونبینی و كەشفكردنەوە هەیە، لەڕێگەی پەیوەندی جەستە بە جیهان و هونەر بە هەبوونەوە. بەو مانایەش (جەستەو جیهان/هونەر و هەبوون) لەبەرانبەر ئەویدیكەدا كراوەیە، هەر لەوێشەوە دواتر دەگەینە ئەوەی كە هونەرمەند لای هایدگەر و نیگاركێش لای پۆنتی تەئویلكارە. یەكەمیان لەڕێگەی كردەوە بە كەشفكردن دەگات، دووەمیان لەڕێگەی بینینەوە بە مانا دەگات.
بەر لەهەموو شتێ من بەهەستی بینینەوە پەیوەستم
پۆل سیزان بەرلەوەی نیگار بكێشێ لەو شتانە دەكۆڵێتەوە كە دەیەوێت نیگارییان بكێشێ، ئینجا لەدوای ئەوە رێگە بە بیركردنەوەكانی دەدا بە ئازادی لە فەزای كاركردندا بخولێنەوە. بەمانایەكی دیكە وەك لە چاوپێكەوتنێكی لەگەڵ (ئیمیل بێرنار)دا دەڵێت: پێویستە مرۆڤ دنیابینی تایبەت بەخۆی بسازێنێ، بۆئەوەی سرووشت بەجۆرێك ببینێ كە كەس پێشتر وای نەبینیووە.vii
پۆل سیزان جەوهەری تووڕە بوون بوو، دژی خێزان و نیگاری داواكراو و گەوجێتی بورژوازییەت و بیركردنەوەی تەسكی نەریتگەرا، دژی ژیانی راگوزەر بوو... هەمیشە تووڕەییەكانی خۆی لە تابلۆكانیدا بەتاڵ دەكردەوە. كۆمەڵێك رەنگی دەخستە سەر رەنگەكانی دیكەی. هەر كاتێك كارێكی خۆی بەدڵ نەبایە تووڕی دەدا. هەمیشە دەیویست كارێك بكات، كە كەس نەیدیووە. كاتێك بەرانبەر دیمەنی سرووشتی دەوەستا، چرپەیەكی سەیر ناخی دەدواند، بۆیە جارێك لەلای (ئەمیل زۆلا)ی هاوڕێی منداڵی گوتبووی: من لەبەر ئەوەی لەدەرەوەی ژووری نیگاركێشان شتی سەرسوڕهێنەر دەبینم، بۆیە دەبێ بڕیار بدەم هەمیشە لە هەوای پاكدا نیگار بكێشم.
سیزان لە پرۆسەی نیگاركێشاندا ئەویدیكە تێكەڵ بەخۆی دەكات، بۆیە دەبینین كاتێك نیگاری خۆی درووست دەكات، شتێ دەبینێ كە پێشتر ئەو شتەی لەخۆیدا نەبینیووە، واتە بینراوێكی دیكە دەبینێ، یان ئەو شتە دەبینێ كە هاوەڵی بینینی دەكات. بەدیوەكەی دیكە بینراوێكی دیكە بەرهەم دەهێنێ. بەمجۆرە شتەكان لەخودی ئەودا بیر دەكەنەوە.
نیگاركێش لەبیركردنەوەدا بەدوای ژیاندا دەگەڕێت، ئەو جۆرە لەبیركردنەوە لەبارەی جیهانەوە تەعبیر لەبیروڕا ناكات، بەڵكو نیگاركێش تێیدا بینین بۆ نیگار دەگوازێتەوە. لێرە دەشێ بڵێین كاری هونەری بیركردنەوەیە، بەو مانایەش نیگاركێش فەلسەفەكارە، چونكە دنیای بینراو لەڕێگەی كاری هونەرییەوە بەقسە دەهێنێ، دنیای بینراو لەڕێگەی نیگارەوە دەبینێ، یان لەڕێگەی گواستنەوەی خودی خۆی بۆ نیگار.
بێگومان بیركردنەوە لەو جیهانە بینراو و شوێنگەرییە، قسەكردن نییە لە دەرەوەی فەزایەك كە لە رۆشناییدا دەخولێتەوە، بەڵكو بەقسەهێنانە، یان بەمانایەكی دیكە فەزا و رۆشنایی لەقسەكردندا هەڵگرتووە، كەواتە كاتێك لەرێگەی تابلۆوە بیر لە جیهان دەكەینەوە، قسەكردن لە خاڵی سفری شوێندایە.
لەنێوان گوتنی سیزان و گوتنی شتەكاندا
میرلۆپۆنتی لەساڵی (1945) وتارێكی بەناونیشانی "گومانی سیزان" نووسی، لەوێدا بەوردی ئەزموونی نیگاركێشانی "سیزان"ی هونەرمەندی خستە بەرچاوان و دوای (10) ساڵان جاك دریدا وتارێكی لەبارەی هونەری نیگاركێشان بەناونیشانی (حەقیقەت نیگارە) لەبارەی "پێڵاوەكەی ڤان كوخ" بڵاو كردەوە... ئەگەرچی ئەو وتارەی دریدا لەبارەی ڤان كوخ بوو، بەڵام گوتەزایەكی لە نامەی هەشتەم لە نامەكانی سیزان وەرگرتبوو، كە ئاراستەی (ئمێل بێرنار) كراوە و تێیدا دەڵێت: لە حەقیقەتدا من لە نیگار بەتۆ قەرزبارم و دواتریش ئەوە دەدركێنم.viii
بەڵام میرلۆپۆنتی لە وتاری (گومانی سیزان)دا دێری یەكەمی لە نامەی نۆیەمی سیزان وەرگرتووە كە لەو دێرەدا سیزان وەسفی حاڵەتی شپڕزەیی عەقڵی دەكات و ئەو شپڕزەییەش بە گەرمای هەرێمی "پرۆڤنساڵ" دەبەستێتەوە و دواتریش كە كەش و هەوا خۆش دەبێت، سیزان دەبینێ باشتر دەتوانێ ببینێ و بیر بكاتەوە.ix
لەنێو ئەو دوو گوتارەدا ئەگەر قسەكردنی میرلۆپۆنتی لە ئاڵوگۆڕی نێوان بیركردنەوە و بینراودا خۆی بنوێنێ، ئەوە لای دریدا لە هەڵوەشانەوەی ئامادەیی نیگار و حەقیقەتدا دەردەكەوێت. وەك ئاماژەمان بۆ كرد سیزان لەو چاوپێكەتنەی ئێمیل بێرنارد هەستی بینینی بەرز راگرتووە، هەر لەسەر ئەو بنەمایەش میرلۆپۆنتی پێیوایە سیزان لە پرۆسەی كاری نیگاركێشاندا بینراو بەقسە دەهێنێ. بەدیوەكەی دیكەش دەیەوێت بڵێت كاتێ سیزان باش دەبینێ دەتوانێ باش نیگاربكێشێ، كاتێ باشیش نیگار دەكێشێ كەواتە باشیش بیر دەكاتەوە. هەڵبەتە لەڕێگەی ئەو دێرە لە نامەكەی سیزان، میرلۆپۆنتی دەیەوێت تیۆری روونبینی پراكتیزە بكات، واتە دەیەوێت لەڕێگەی هەستی بینینەوە لە دەرەوە بەرەو ناوەوە بچێ و لەڕێگەی بیركردنەوە لە ناوەوەی خۆی بۆ دەرەوە بخاتە روو. ئەو ئاڵوگۆڕی و بەنێویەكداچوونەش لە بەقسەهێنانی بینراو دەردەكەوێت. بەقسەهێنانی بینراویش بەقسەهێنانی ماهیەت و چۆنێتی ئەو بینراوەیە. بەمانایەكی دیكە بەقسەهێنانی حەقیقەتە.
لێرەدا ئەوە جیاوازی نێوان بینین و بیركردنەوەیە، كە لەڕێگەی داهێنانی نیگاردا حەقیقەت دەكێشێ. دەشێ ئەو حەقیقەتە میرلۆپۆنتییە بە بازنەی هیرمینۆتیكی هایدگەر بچوێنین، ئەو بازنەیەی كە لەڕێگەی كەشفكردنەوە بە حەقیقەت دەگات. لای میرلۆپۆنتی لە بەیەكداچوونی هەستی بینین و بیركردنەوە بە دنیابینی دەگات. كەواتە نیگاركێشان لای سیزان دەلالەت لە توانای دنیابینی دەكات هەر لەوێشەوە ئەو توانایەی بینین و بیركردنەوە بەیەكەوە لە نیگاردا قسە دەكەن، یان بەقسەهێنانی لێدەكەوێتەوە.
میرلۆپۆنتی پەیوەستبوونی نێوان بینین و بیركردنەوە بە چەندان جار لە نووسینەكانیدا دووبارە دەكاتەوە، هەتا دەگاتە ئەوەی كە بڵێ سیزان بە نیگار بیردەكاتەوە، هەر لەمیانی ئەوەی كە دەڵێ نیگار بیركردنەوەیە، حەقیقەت وەك نیگار بەرجەستە دەكات. سیزان لە نامەكانیدا بانگەشەی ئەوە دەكات كە بە حەقیقەتەوە بەندە.xبێگومان ئەو بانگەشەیە بە فەلسەفەمان پەیوەست دەكات. فەلسەفەش بەڕێگەی بیركردنەوە بە حەقیقەتمان دەلكێنێ. بایەخی فەلسەفە لای میرلۆپۆنتی لە بەقسەهێنانی دنیای شتە بینراوەكاندا خۆی دەنوێنێ. واتە لەكۆی ئەو قسەلێكردنە میرلۆپۆنتی دەیەوێت بڵێ سیزان دنیای بینراو لەڕێگەی ئەوەی نیگار دەیبینێ بەقسە دەهێنێ، هەروەها لەڕێگەی گواستنەوەی دنیای بینراو بۆ نیگار دنیابینی خۆی بەرجەستە دەكات، ئەوەش زۆر بەباشی لای سیزان لە نیگاركردنی خودی خۆی و كێشانی دیمەنی سرووشتی بەرچاو دەكەوێت.
سیزان دەڵێ دنیای بینراو نیگارە، بەڵام ئایا حەقیقەت نیگارە. وتارەكەی دریدا لە بەدواداچوونی ئەو گوتەزایەی سیزان بە تۆخی لەسەر پەیوەندی نێوان حەقیقەت و نیگار دەوەستێ و ئەو پەیامەش لە چەمكی گوتەزاكەی سیزان دەكاتەوەو دەڵێ: دەشێ سیزان كە دەنووسێ بە حەقیقەت بە نیگار قەردارم، پەیامی كردەی نیگاركێشان رابگەیەنێت. لەڕێگەی ئەو پەیامەش سیزان دەیەوێت بڵێ حەقیقەت نیگارە. بەپێی ئەو لێكدانەوەیەی دریدا دەبێ كردەی نیگاركێشان گوتنی حەقیقەت بێ و حەقیقەتیش لە كردەی نیگاركێشاندا بەخششەكانی خۆی وەدەست بهێنێ. بەو مانایە ئەوە حەقیقەتە لە نیگاردا قسە دەكات، بەڵام ئایا ئەوە بەمانای ئەوەیە كە میرلۆپۆنتی دەڵێ فەزاو رۆشنایی لە نیگار بەیەكەوە قسان دەكەن؟
دەمەوێت بڵێم لەمیانی ئەو گفتوگۆیە لای میرلۆپۆنتی قسەكردن لە حەقیقەت، قسەكردنە لە بەیەكداچوونی هەستی بینین و بیركردنەوە، یان بەمانایەكی دیكە وەك گوتمان بەرچاو خستنی ماهیەت و چۆنییەتی شتەكانە. بەڵام لای دریدا ئەوە سیزانە لەڕێگەی نیگارەوە دەیەوێت گوتارێك بۆ حەقیقەت بەرهەم بهێنێ، یان بەمانایەكی دیكە رووییەك لە رووەكانی حەقیقەت بخاتە روو.
سیزان بە نسبەت دریدا لەڕێگەی نیگارەوە گوتارێك بۆ حەقیقەت بەرهەم دەهێنێ. واتە ئەو ئەركە جێبەجێ دەكات كە پێی قەرزارە، ئەوەش وەك نیگاركێش ئەركی سەرشانیەتی، ئەو ئەركەش ئەگەر وەك داهێنان سەیری بكەین دەكەوێتە میانی ئەو حەقیقەتەی كە پێشتر لە ئارادایە (واتە كە دەكەوێتە نێو ئەو شتانەی كە نیگاریان دەكات) و ئەو حەقیقەتەی كە لەڕێگەی نیگاركێشانەوە پێشكەشی دەكات (واتە لەڕێگەی دنیابینی خۆیەوە بەرجەستەی دەكات). بەمجۆرە سیزان پەیمانی داوە لەڕێگەی تێكەڵكردنی سییانەی هەستی بینین و بیركردنەوە دنیابینی، حەقیقەت بەرهەم بهێنێ.
بەڵام سیزان بە نسبەت میرلۆپۆنتی ئەو كەسەیە كە دەیەوێ نیگاری ئەوەی شتەكان دەیڵێن، بكێشێ. میرلۆپۆنتی دەیەوێت بڵێ سیزان نیگاری شتەكان دەكێشێ و لەوێشەوە ماهیەت و چۆنێتی ئەو شتانە دەڵێ، واتە حەقیقەت دەڵێ ئەوەش تەعبیر لە تەواوكردنی دیاردەگەرانە دەكات. بەو مانایەش توانای دنیابینی لای میرلۆپۆنتی لە ئاسۆی بینراودا جێگیر دەبێ و دەكەوێتە شوێنی جەستەوە. كەچی لای دریدا سیزان ئەوە نیگار دەكات كە دەیڵێ. لای میرلۆپۆنتی سیزان ئەوە دەكێشێ كە شتەكان دەیڵێن.
لێرە دەتوانم بڵێم حەقیقەت لەنێوان ئەوەی سیزان دەیڵێ و ئەوەی شتەكان دەیڵێن، هێنانە قسەیە. وەك دەزانین بەقسەهێنان خۆی لەنێوان پرسیار و ئەوەی پرسیاری لێدەكات هەڵدەگرێتەوە. بۆیە كاتێك جیاوازی نێوان لۆژیكی توانای دنیابینی میرلۆپۆنتی و هەوەڵوەشانەوەی لۆژیكی تەواوكردنی دریدا لێكنزیك دەكەینەوە دەبینین وەك چۆن توانای دنیابینی جۆرێكە لە تەواوكردنی دیاردەگەرانە، بەهەمان شێوەش هەڵوەشانەوەی لۆژیكی تەواوكردن جۆرێكە لە توانای دنیابینی دەق.
سەرچاوەو پەراوێز
i - پۆل سیزان )1839_1906 (لە هەرێمی (ئێكس ئان پرۆفانس) فەرەنسا هاتۆتە دنیاوە، لە لاوێتیدا هەمیشە هەستی بە دۆڕان كردووە، ژیان بە نیسبەت سیزان حەفیفەتێكی بزر بووە.. دواتر تا دوا تەمەنی هەموو ژیانی خۆی بۆ نیگاركێشان تەرخان كردووە.
ii - بڕوانە: ج.هیو. سلفرمان، نصیات، ترجمە، حسن ناظم، علی حاكم صالح، المركز الثقافی العربی، دار البیضاء-المغرب، ط1 2002، ص46.
iii - بڕوانە سایتی ئیمپراتۆر، فدوی رمضان، اكتشاف الجسد.
iv - بونتی, موریس میرلو , المرئی واللامرئی , ت. د. سعاد محمد خضر, دار الشۆون الثقافیە العامە , بغداد , 1987 , ص126.
v - ه.س.پ. ل13. فینۆمینۆلۆژیا –دیاردەگەرایی ئەوەیە كە دراسەی ماهیەتی دەرككردن و ئاگایی.... دەكات.
vi -وشەی نیگارم زێتر بەرانبەر الرسم الزیتی عەرەبی بەكار هێناوە.
vii - ئێمیل بێرنار لە وتاری گفتوگۆ لەگەڵ "سیزان" كە لە گۆڤاری فەرەنسی ( Mercure de Frans: Paris, CXL, VIII, 551 “1 June, 1921” 373_393) بڵاو بۆتەوە... بێرنار دەڵێت لەساڵی 1904 لەمیانی سەیرانێك لە هەرێمی (ئایكس) بە (سیزان)م گوت: رات بەرانبەر مامۆستاكان چییە؟ گوتی باشن، من هەموو بەیانییەك بۆ "لۆڤەر" دەچم، بەڵام من لەوان زێتر بەسرووشتەوە بەندم، لەسەر مرۆڤ پێویستە جیهانبینییەك بۆخۆی درووست بكات.. گوتم مەبەستت چییە؟ گوتی: پێویستە لەسەر مرۆڤ چاوێك بۆخۆی درووست بكات، دەبێ سرووشت بەجۆرێك ببینێ كە كەس پێشتر وای نەبینیووە. گوتم مامۆستا دەبێ ئەو چاوە پشت بەچی ببەستێ؟ گوتی: بە سرووشت. گوتم مەبەستت لەو وشەیە چییە، ئایا سرووشتی كەسێتی یان خودی سرووشت؟ گوتی: هەردووكیان.... بەشێك لەو چاوپێكەوتنە لە گۆڤاری (الاداب الاجنبیە) بڵاو بۆتەوە، بەناونیشانی "مابعد الانگباعیە، گرق فردیە نحو البنا‌و و التعبیر/ هرشل تشب، ترجمە: خالدە حامد. ص40-54.
viii - ج.هیو. سلفرمان، نصیات. ه.س.پ. ل70.
ix - ه. س. پ. ل71.
x - ه. س. پ. ل71.