زمانی سێیەمی دەق
بەشی یەكەم
.................
ڕۆمانی ئەژدیهای چیرۆكنووس وڕۆمان نووسی كورد محەمەد موكری .ئەو ڕۆمانە فرە زمان وفرە بنیاتانەی مانایە كە سەركێشیەكی گەورە لە گەڵ خوێندنەوەدا دەكات,بەوەی ڕۆمان نووس لە زمانی نووسینیدا سیستەمێك لە مانای بنیات داری ڕووكەشی لە زمانی دەقەكەیدا كۆكردۆتەوە كە تاكو سنووری هێنانە كایەوەی مانای دیكەی زمانێكی شاراوەی دیكە دەچێت ,ئەم لاكردنەوەیەی زمان كە شێوازی فرە بابەتی وفرە مانایی لە دەقێكدا كۆدەكاتەوەكاتەوە ,ئاستەمە بۆ خوێندنەوەیەكی ڕووكەشانە كە بتوانێت بە دووی ئەو زمانەدا بگەڕێت ,كە كۆپەیوەستێكی سیمانتیكیی بنیات دار .بخاتە نێو بیركردنەوەی خوێنەرو تەنانەت ڕەخنەگرێكیشەوە,بەوەی زمانی ڕووكەشی دەق زمانێكە ناهێڵێ بە ئاسانی ئەو پەیوەستانە بدۆزیتەوە,كە لە نێوان بنیاتەكانی مانادا هەن و لە توانایدا بێت هەموو ڕووداوەكان,هەموو ماناكانی پشتەوەی ڕووداو,هەموو ماناكانی پشتەوەی زمانی نووسین , لە بنیاتێكی یەك سەرەی مانا كۆكاتەوە ,كە هەموو ماناو ڕووداوەكانی سەرەوەی دەق لەوێوە هێزی ئاخاوتن وبە مانا بوونیان وەرگرن,بە شێوەیەكی دیكە ئەگەر باوەڕمان بەوە هەبێت ڕۆماننووس لە ڕێگەی كەوتنە دووی چەند مانایەكی گەوهەری وناوەندیەوە هەموو بیرەكانی پێكەوە پەیوەستدار كردبێت,كەواتە دەقەكە دەگەڕێتەوە سەر زمانێكی یەك سەرە لە بنیاتی مانادا.واتە ناتوانین ڕۆمانێكی وەكو ئەژدیها شتێكی سەرتاپا گیر لە ماناكانی هەڵێنجێنین ئەگەر باوەڕمان بەوە نەبێت ,دەقی ئەژدیهاو هەموو دەقەكانی دنیا خاوەنی یەك زمان ویەك مانای گەوهەرین ,ئەگەر بێتوو ئەو دەقە لە توانای ماناكانیدا بێت زمانی ڕووكەشی دەق بەرەو مردن بەرێت .واتە گەیاندنی هەموو ئەو مانایانەی كە بەرهەمیانی هێناوە بە گەردوونی ئەو زمانەی كە بنیاتێكی شاراوە یمانایە .كە هەموو ماناكانی سەرەوەی دەق هێزو هاتنە گۆی خۆیان لەو زمانەوە بە بنیات كردووە,ئەمەش وا دەخوازێ كە ئێمە لە خوێندنەوەی ئەو ڕۆمانەدا بەرەو ڕووی سەركێشیەكی ئاستەمدار ببینەوە,بەوەی نووسەر ئەوەندە كاری لە سەر زمانی سێیەمی دەق كردووە,دنیایەك لە مانای پەرش وبڵاوی خستۆتە نێو زمانی ڕووكەشی بنیاتەكانی ماناوە لە دەقەكەیدا.لەو باوەڕەشدام ئەمە كارێكی ڕەخنەیی زۆر ناوێزو نەگونجاوە.بەڵام بۆ خوێنەرێكی ئاسایی خوێندنەوەی ئەم مانایانە ناگەنە ئاستی تێگەیشتن ,هەر كاتێك ئەو خوێنەرە لە خۆی بپرسێت ,ئەو ڕَۆمانە چیمان دەخاتە بەردەست, سەرەتا بە كورتی لە ڕووە تیۆریەوە ڕوون كردنەوەیەك بە زمانی سێیەمی دەق دەبەخشین چونكە گرنگە بۆ تێگەیشتن لە گەوهەری ئەم شیكردنەوەیەمان.
زمانی سێیەمی دەق ئەو زمانەیە كە نە ئاماژەی حازر بە دەست و نە دەلالەتی بنیاتی ڕووكەشداریهەیە.ئەو زمانە دەرەنجامی خوێندنەوەمان دێتە بوونەوە.بەوەی زۆر بە ساكاری,وەڵامی ئەو پرسیارەیە كە لە خۆمانی دەكەین پاش خوێندنەوە,ئێمە لە ڕۆمانێكی دیاری كراودا چیمان لە تێگەیشتن ومانا وچێژوو هەستەكانمان لە لادا مایەوە؟ واتە هەموو خوێنەرێك كاتێك باس لە خوێندنەوەی خۆی دەكات بۆ دەقێكی دیاری كراو.بێگومان لە ناخی خۆیدا ئەو پرسیارە لە خۆی دەكات كە ئەو لەو ڕۆمانەدا چ بیرێكی لە مانادا لە لا مایەوە,لە ڕاستیدا ئەوەی كاریگەری وسیحری دەقێك لە لاماندا دەهێڵێتەوە زمانی نووسراوی ئەو دەقە نیە ,بەڵكو زمانی تێگەیشتنمانە لەو دەقە ئەگەر بێتوو خودی مانا لە خوێندنەوەدا هیچ بەهایەكی جوانكاری وبنیات داریی هەبێت.لەو باوەڕەدام لە سەر دەقێكی وەكو ئەژدیها خوێندنەوەكان پێكەوە ناكۆك دەبن.چونكە ڕۆماننووس ویستوویەتی هەموو تێگەیشتنی خۆی وجیهانبینیی خۆی بە پڕاو پڕی وبێ كەمو كوڕی لەو ڕۆمانەدا بتوێنێتەوە,ئەمەشی لە پێناوی بە كاكڵە كردنی هەموو ماناكانە,بە چڕاوگە كردنی هەموو بنیاتەكانیمانایە,بەڵام لە گەوهەری ئەو زمانەدا .ڕۆمان خاوەنی ڕێچكەیەكی یەكگرتووی یەك سەرەی مانایە .كاتێك ئەم دەورە قورسە بە زمان دەبەخشێت ئەو پێش وەختە هەموو مرۆڤەكان هەموو ڕووداوەكان هەموو تێگەیشتن وبیركردنەوەكانی لەو ئاراستەیەدا دەتوێنێتەوە ,كە زمانێكی شاراوە لەوێ لە نێو هەموو بنیاتەكانی مانا لە نێو زمانە جیاوازەكانی دەقدا لە چاوەڕوانیدایە.كە هێزو توانای خۆی بە كردنەوەی ئاڵۆزیەكانی مانا ببەخشێت.محەمەد موكری لەم هەوڵەیدا ,سنوورێكی بەر فراوانی بۆ شیكردنەوە نەهێشتۆتە كە دابڕانێكی گەورە لە نێوان هەرسێ زماندا بهێڵێتەوە ,بەڵًكو كاری بۆ ئەوە كردووە هەموو زمانەكانی دەق لە پەیوەستێكی بەردەوام وبنیات نەرانەدا بن .واتە ئەو پێش دەست كردن بە داڕشتنی زمانی دووەم كە زمانی نووسینە .لە زمانی یەكەمیدا كە زمانی بیركردنەوەیەو خاوەنی هۆكاری خۆیەتی.واتە ئەو زمانەی هەیە كە نووسەر هێشتا لە نێو ئەو مانایانەدا دەژێت كە دەیەوێ بیانخاتە بۆتەی زمانێكی دیاری كراوی نووسینەوە.ئەو هەردوو زمان وهەردوو كردار بە هێزەوە پەیوەست دەكات بە زمانی سێیەمی دەقەوە,ئەویش ئەو زمانەیە كە لە زمانی یەكەم ودووەم دەردەچێ وزمانێكی گەردوونیی كاكڵەدار دەخاتە زەینەوە.ئەو زمانەی كە دەرەنجامی مردنی زمانی بەرجەستە كراوی دەق دێتە بیرمانەوەو تەنها لە خوێندنەوەیەكی داهێنەرانەدا دەردەكەوێ و,لە خوێندنەوەدا دێتە كایەوەو منی خوێنەر بە نووسەری خوێنەر دەبەستێتەوە.لەم لێكۆڵینەوە شیكاریەدا دەكەوینە دووی زمانی سێیەمی دەقەوە.بڕگە سەرەكیەكانی لێكۆڵینەوەكەمان بەم تەوەرە سەرەكیانە دیاری دەكەین:
یاخی بوون
وەكو گەڕانەوە بۆ سروشتی مرۆڤ
..................................................
كاتێك كولتووری مرۆڤ لە دوای خۆیەوە یاساو داب ودەستوورەكانی جێ دێڵێ .كەسەكان بەرەو ڕووی هێزێكی مێژوویی گەورە دەبنەوە كە دەورو بیركردنەوەو جووڵەو كارەكانیان دیاری دەكات وسەرەڕای ئەمەش كۆی پەیوەستەكانی تاك بە دنیاو بوونەوە دیاری دەكات وئەو واقیعە ڕەهایە دەسەپێنێتە سەر تاك كە لە بە هێزترین هەڵوێستەكانی بەرپەرچ دانەوەدا هەمیشە بەرەو هەمان خاڵی سەرەتای هەوڵەكانی بگەڕێتەوە,مرۆڤێك حوكم دراوە بەوەی نەتوانێ لە بازنەی مێژوو دەرچێتە دەرەوە,مرۆڤێك ئاڵا سپیەكەی بەرز دەكاتەوە لەو كاتەی دەگاتە ترۆپكی یاخی بوونی خۆی.كەسایەتیەك دژ بە یەكیەكانی مێژووی كەسایەتی لە خۆیدا هەڵدەگرێت ولە نێوانی كردارو بێ كرداریدا گیر دەخوات(كەریم..كەسایەتیی سەرەكیی ڕۆمانەكەیە,خاوەن خێزانەو چەند منداڵێكی هەیە.پاش ئەوەی هەڕەشەی كوشتنی لێ دەكرێ لە لایەن ئەو خێزانەوەی كە كاریان لە لادا دەكاولە پەیوەندیەكی سێكسیدا دەبێت لە گەڵ ئافرەتەكانی ئەو ماڵە .ماڵ ومنداڵەكانی لە دوای خۆیەوە جێ دێڵێ ودەیان داتە دەست چارەنووسێكی نەزانراوەوە .تاكو خۆی دەگەیێنێتە پێشمەرگەو لە گرتنی بارەگاكانی شۆڕش لە 1988 ئەویش دەبێتە شایەتێَك لە سەر ڕووداوەكان.بەڵام خولیاو بیركردنەوەی لە لای زێڕینە) بەرامبەر بەم نوشوستیەی تاك لە یاخی بوون وڕووبەڕوونەوە .هێمایەك لە سروشتدا لە دایك دەبێت,كە هێمایەكی مێژووییە بۆ ساتێك لە ساتەكانی گەیشتن بەو بڕیارە خودیەی گەڕانەوەی تێدا نیە بۆ داب ونۆرمەكانی كولتوورو مێًژوو.كە هەڵبژاردنی مردن وەكو زیندووبوونەوەیەكی نوێ و لە ژیانێكی نوێدا دەدۆزرێتەوە.ئەو هێمایە لە سروشتی مرۆڤانەی خۆی دەردەچێت وسیفەتێكی ئەفسانەیی فانتازی وەردەگرێت . ئەو گۆشە پەنهانەی كردارەكانی مرۆڤە كە لە خۆیدا مردن وژیان ,هەڵوێست ویاخی بوونێكی ئەزەلی هەڵدەگرێ ومێژوویەكی تازە بۆ خود دەدۆزێتەوە,خودێك سەرتاپای شێواندنەكان وەردەگێڕێ .,سەرتاپای ناچاریەكانی خۆی لە گەڵ خۆیدا دەباتەوە .خودێك چیتر دژ بە یەكیە مێژووییەكانی مرۆڤ كاری لێ ناكەن و ئەو بەسەر گۆڕی مێژوویەكی دژ بە یەكدا باز دەداو بە ئاسمانی ئەو چارەنووسەدا هەڵدەفڕێ (زێڕین..ئەو ئافرەتە جوانەیە كە لە نێو مەملەكەتێكی بێ دەنگ كراوو چەپاوەدا پادشای زۆرداری ئەو ناوچەیە دەكوژێ و خۆی ومنداڵەكانیشی دەكوژرێن پاش ئەوەی دەبنە هەڵۆو لە چاو بزر دەبن ..زێڕین هەموو بیركردنەوەو خولیاكانی كەریم دەگرێتەوە وهەمیشە لە ئاسمان ولە ڕووداوەكاندا بوونی هەیە وئەو, ئەو كەسەیە كە كەریم هەموو دان پێدانانەكانی خۆی بۆ دەگێڕێتەوە)
ڕووبە ڕووبوونەوەو هاوشانی بوونی كەسایەتیی كەریم وزێڕین هاوشانی بوونی دوو ڕووی مێژوویی كەسایەتیی كوردن.هەروەها هاوشانی بوونی ئەو مێژووەیە كە وەكو بازنەیەكی داسەپاو ئەو كەسایەتیە داگیر دەكات وناهێڵێ سروشتی خۆی بگۆڕێت یاخود ڕووبەڕووی واقیع بێتەوە,لە ڕاستیدا كەسایەتیی زێڕین وكەسایەتیی كەریم گەوهەری زمانی سێیەمی دەق پێك دێنن,هەروەها گەوهەری دژ بە یەك بوونەكانی مێژووی كەسایەتی وهەروەها ساتی خۆدۆزینەوەی ئەو كەسایەتیەو بە یەك گەیشتنەوەی كەسایەتیەكان.بۆ ئەم هێڵە بابەتیەی زمانیش نووسەر پەنای بردۆتە بەر كۆمەڵێك لە یەكەی گوتاری جیاواز .ئەوەی لەم پێشەكیەوە مەبەستمانە دیاری كردنی هێڵی شیكردنەوەی زمانی سێیەمە نەك گێڕانەوەیەكی بابەتیانەو هێماگەریانەی كێشە ڕۆژانەییەكانی كەسایەتیەكان.كەواتە بۆ شیكردنەوەی ئەو سیستەمەی زمان كە زمانی سێیەمی دەق پێك دێنێ سەرەتا پێویستیمان بە بەراوورد كردنێكی دەلالەتداری بابەتیانە هەیە لە نێوان كەریم پێش چوونە دەرەوە .هەروەها كەریم لە گەڵ زێڕیندا .
كەریم كەسێكی دەستەپاچەیەو ژیان چۆنی بوێ ئاوها لە گەڵ خۆیدا دەیبات .بەڵام كەسێكە ناتوانێ مێژووی وەهم بۆخۆی دروست بكات بەمەش كەریم لە هەموو سیفەتەكانی یاخی بوونێكی واقیعیانە دوور كەوتۆتەوەو هەر باوەڕیشی بەوە نیە مرۆڤ ڕووبەڕووی واقیع بێتەوە ,بەڵكو ئەو یاخی بوون لەوەدا دەبینێتەوە كە لە بەردەم واقیع هەڵێ چونكە باوەڕی بەوە نیە مرۆڤ لە پێناوی هیچ شتێكدا خوێنی بڕژێنێ .چونكە ئەو خوێن ڕشتن بەو نەفرەتە مێژووییە وئەو كارەساتە دادەنێت كە بكوژو كوژراو تیایدا یەكسان دەبن وبۆ كاتێك منداڵەكانی جێ دێڵێ ئەو ئاوا باسی خۆی دەكات:
((من ناچارم ناچار..بە ناچاری بەرەو نادیاری مل دەنێم...ئێوەش دەسپێرمە چارەنووسی ڕەشی خۆتان..نا..نا..باوەڕ ناكەم بتوانم ئەمەیان پێ بڵێم ..ڕەنگە سبەی ڕۆژێ نەتوانم سەیریان بكەم..ڕەنگە ئەوسا –ئەوان جورئەت پەیدا بكەن ولە ڕوومدا بوەستن وپێم بڵێن :باوكێكی ترسنۆك بوویت...حەیفێ باوكێكی ترسنۆكمان هەبوو..بە بیانووی (ناچارم) خۆی دەرباز كردوئێمەی سپاردە دەردی سەریە ڕۆژگارو...ڕەنگە وریا بن وبڵێن:-خۆ دەرباز كردنەكەی لە سەر حیسابی كوێرەوەری وكۆیلەتی ئێمە بوو..)
گریمان چوومە سەرێ (ئێستا) ئەوان چی دەڵێن؟ هیچ! ئەی خۆم چی دەڵێم ؟هەر هیچ...بە حیساباتی هیچ سەر ئەنجامیش هەر دەكاتە هیچ..دەبا لە هیچەوە دەست پێ بكەم..)ئەژدیها ل7
ووشەكانی –ناچاری.....نادیاری ....هیچ..........لە كردار
سێ ڕێچكەی بەتاڵایی كەسایەتین ولە هەمان كاتدا لە دەرەوەی ئیرادەی كەسایەتین.بەوەی :
كردارەكان...هەموو كرداری نەویستراون هەرچەندە لە نێو ئیرادەو بڕیاری كەسایەتیدا نین و بە ناچاری ئەنجام دەدرێن .بەمەش مانەوەو نەمانەوەی كەسایەتی وەكو یەكی لێ دێت هەرچەندە هەڵسان بە كردار لە گەوهەردا یەكسانە بە هەڵنەسان بە كردار بەوەی لە دەرەوەی ویستی خۆمان چارەنووسێك بە دوای خۆیدا پەلكێشمان دەكات.
دووەمین بنیاتی مانا لەم پەرەگرافەدا كەسایەتی پێش وەختە تاوانبارو گوناهبارە.ئەو گوناهانەی لە ڕابوردوەوە بۆی دێن وئێستای دەگرنەوە وناتوانێ لێیان تێپەڕ بێت .هەربۆیە جێ هێشتنیان گوناهی لێگەڕانیانە لە نێو كۆیلەتی.جێ نەهێشتنیان كوشتنی ئەوە.كە هەمان كۆیلەتی بەرهەم دێنێ,
بۆچی ڕۆماننووس كردار بەرەو خاڵی سفری مانا دەبات ؟بۆچی مانایەك بە كردار نابەخشێت؟
ڕۆیشتنی كەسایەتی وهەڵاتنی هیچ پاساوێكی نە ڕەوشتی ونەكۆمەڵایەتی ونە مانەویی هەیە.بەوەی ئەو بەرەو نادیار دەچێت.كەواتە ئەگەر بێتوو كردار بە ئامانجێكەوە لە لایەن هەر مرۆڤێكەوە ئەنجام بدرێ .بەڵام بە لایەنی كەسایەتیی ڕۆماننووسەوە بەرەو هیچ دێت.بۆچی؟
نووسەر هەر خۆی بە دووی مێژووی هیچدا دەگەرێت .ئەو مێژووەی ناتوانێ لە نێوان بوێرو ترسنۆك مردوو زیندوو جیاوازیەكی گەورە ببینێتەوە تەنها لە ساتی پێكەوە بوونیاندا نەبێت,كاتێك لە یەكەمین هەنگاودا بەرەو ئەو نادیارە دەچێت كە كەسایەتیی ئەوی تێدا نیەو شوێنی تێدا نابێتەوە ,بەوەی ماناكانی كەسایەتیی خۆی وون دەكات.
((بێ مێژووان ئەو كەسانەن ,بە دەستی خۆیان مێژووی كێویان دەستەمۆ دەكەن ووردە ووردە ڕای دەهێننە سەر ئەوەی بە درۆو بوختان تێری كەن وكەلێنەكانی بە نابەجێی پڕكەنەوە.
بێ دەسەڵاتی بێدەنگ .قایلی بێدەنگ.بێ مێژووە .یا مێژوو كوژە.سبەینێی مێژوو كوژیش قایل بوون وبێدەنگی و سەر كزیە.نەوێری بەر ڕووداوە .ڕووداویش لە هەموو كات وزەمانێكدا .دەبێتە حەرف وكەلیمە.
,ئەو كەسەی حەرف و كەلیمەی خۆی بە فرمێسكی بێ دەسەڵاتی بسڕێتەوە ,ئەوا خۆی دەسڕێتەوە,تەنانەت لە نێو دڵ ومێشكی خۆیدا,لە نێو سۆزو بزەی خۆیدا نامێنێت.))
كاتێك كەسایەتی دەستەمۆی ئەو كردارانە دەبێت كە ڕۆژگار وەكو مێژوویەكی ناچاری وداسەپاندن دەیخەنە گۆشەكانی ژیانەوە,كاتێك كەسایەتی لە و سروشتەی خۆی دەردەچێتە دەرەوە تاكو دەمامكێكی جیاواز لە سەرو سیمای خۆی هەڵگرێت.ئەوا ئەو كەسایەتیە دەكەوێتە دەرەوەی مێژوەوەوە لەو كاتەی هەر خۆی دەبێتە بكوژی ئەو مێژووە.لێرەدا پەیوەستی نێوان:
كەسایەتی(وەكو مێژووی دەستەپاچەیی بوون)).........كەسایەتی وەكو ((خاوەن مێژووی كرداردار))
ئەو پارادۆكسی بوونە گەوهەریەی هەڵەی یەكەمی مرۆڤە لە ژیانیدا ...كە دەبێتە هەڵەی یەكەمی كەسایەتی..بەوەی بانگەشەی شۆڕشگێڕی دەكات كەچی مێژوو بە حەرف وكەلیمەی وەهمی ئاڵ و واڵای كەوتنی ناخەكیی كەسایەتیی خۆی دەكات و تاكو ئاستی بە هیچ بوون بە ژیاندا ڕۆدەچێت.كەواتە لێرەوە یەكەمین ئاماژەكانی زمانی سێیەمی دەقمان بۆ دەردەكەوێت لە مانادا بەوەی كردارێكی زمانەوانیی یەك ئاست لە گەڵ ماناكاندا هەیە,كە هەموو ماناكان لە چوار چێوە دەگرێ .لە پێناوی ئەوەی زمانێكی تازەمان لە خوێندنەوەی زەینیدا بۆ بخوڵقێنێ ,لێرەدا گرنگە ئەوە بۆ خوێنەران ڕوون كەینەوە كە مەبەست لە خوێندنەوەی زەینی هاوئاست بوونی خوێندنەوەی یەكەم وخوێندنەوەی سێیەمە لە چۆنێتیی نووسینەوەی دەقدا ,زمانی دووەم كە ئەو زمانەیە دەچێتە سەر كاغەز .پەیوەستێكی گەوهەیی نێوان ئەو زمانەی پێش نووسینەوەیە,كاتێك نووسەر لە خەیاڵی زەینیدا پلان بۆ نووسینەوەو مانا بەخشین دادەنێ بەو ڕووداوو كەسایەتیانەی كە هێشتا كامڵ نین بەڵام هەڵگری مانان.زمانی سێیەمیش ئەو زمانەیە كە لە خوێندنەوەی خوێنەردا لە دایك دەبێت دەرەنجامی كوشتنی ئەو زمانەی بنیاتە ڕووكەشەكانی مانا هەڵدەگرێ لە پێناوی خوڵقاندنی زمانێكی زەینی كە هەموو مانا ڕووكەشەكان تیایدا وەزیفەی خۆیان تەواو دەكەن ولەوێدا لە نێوان ئەو تێگەیشتنەی لە بوونی زەینیی خوێنەردا هەیەو ئەو مانایانەی كە لە زمانی دووەمەوە دەیان خوڵقێنێ زمانێك دێتە بوونەوە كە مانایەك هەڵدەگرێ لە دەرەوەی هەموو ماناكانی دەقدایە.,هەرچەندە زمانی دەق هەر خۆی ئەو ژیانەی بە خوڵقاندنی ئەو مانا تازانە بەخشیوە.
لێرەدا یەكەمین ئاماژەكانی زمانی سێیەم لەو بنیاتەی مانای گشتگیرەوە لە دایك دەبێت كە لە پاشاندا دەبێتە ڕێچكەیەك بۆ كەسایەتی كە ئەویش لە نهێنیی گرفتاری بوونی كەسایەتیی بێ كردارە بە كەسایەتیەك كە لە گەڵ یەكەمین هەوڵی دەستەمۆ كردن وقایل كردن وسەركزی كردندا گەورەترین كردارەكانی خۆی نمایش دەكات كە ئەویش كەسایەتیی ئەفسانەیی زێڕینە ,ئەو هەڵۆیەی كە لە ئاسماندا دەفڕێ و كەسایەتی تاكو ڕادەی عاشق بوون گیرۆدەی دەبێت ولەمەوە ڕستەی بە دەست هاتوو لە ماناكانی زمانی سێیەم::
((بۆشاییەكانی كەسایەتیی كەریم لە دەستەپاچەیی بوون وناكرداریدا... لە پڕیی كەسایەتیی زێڕیندایە لە كرداردا.))
-چۆن بانگەوازی شۆڕشگێڕی بكەین لەو كاتەی هۆكاری بە شۆڕشگێڕی بوونمان هۆكارێكە پەیوەندیی نە بە شۆڕش ونە بە گەل ونە بە خاكەوە هەیە؟
-چۆن بڕوا بە كردار بكەین لەو كاتەی كردار هەر لە سەرەتاوە مایەی ئازارو نوشوستی وهەڵاتن وخۆ مەڵاس دان وڕاكردنە لە ڕوو بە ڕوو بوونەوە ,ئەمەش ویستێكی خودیانەو ئارەزوو مەندانە نیە .چونكە هەموو كردارەكانی تاك پەیوەستە بە مێژووی ئەوانی دیەوە كە ئەوانیش لە مێژووی كەسانی پێش خۆیانەوە بۆیان ماوەتەوە ,ئەوانی دیش لەوانی دیكەوە.لێرەدا دووەمین ماناكانی بنیاتی زمانی سێیەم ڕوون دەبێتەوە بەوەی:
((هەموو كردارەكانی مرۆڤ لە ویست وناخی مرۆڤەوە ئەنجام نادرێن چونكە كاردانەوەیە بەرامبەر بە مێژووی كردار))
بۆ ڕوون كردنەوەی دەلالەتەكانی ئەم دوو بنیاتەی مانا لە زمانی سێیەمی دەقدا ئەم ڕوون كردنەوەیە بە پێویست دەزانم.نووسەر هەر لە سەرەتاوە پۆرترێتێكی ڕەوشتیی دوو كەسایەتیمان بۆ دەخاتە ڕوو كە بە هێزەوە دەیانخاتە نێو بەراووركاریەكی بزری زمانی سێیەمەوە .بەوەی كەسایەتیەك ناتوانێ ببێتە خاوەن كردار چونكە ئەو لە یەكەمین ویستی كرداردا نوشوستی دێنێ .لەوێوە كەسایەتی مێژووی قایل بوون بە كەوتنی كەسایەتیی خۆی تاكو دوا ساتەكانی ژیانی بە دوایەوە دێ .هەموو هەوڵە سەرەتاییەكانی گەڕانە بۆ وەڵام دانەوەی ئەو شكستی وئەو كەوتنەی كەسایەتی.هەروەها بۆ پڕ كردنەوەی ئەو بۆشاییەی كە بێ كرداری دەیسەپێنێتە سەری.بەرامبەر بەویش كەسایەتیەكی دیكە(زێڕین) هەڵگرو پارێزەری یەكەمین كردارە ئەگەرچی هەمان كرداریش بەو مێژووە حوكمی لە سەر دراوە كە كردارێكە بەرامبەر بە كردار .ئەگەرچی بە پاساوی ڕەوشتی ومانەویی زۆر گەورە ڕازێندراوەتەوە.بەڵام وەكو دەرەنجام كەسایەتیەك یەكەمین كرداری خۆی لە دەست دەدات وبەرامبەر بە كردار نوشوستی دێنێ ,ئەوا ئایدیالی پیرۆزی وگەورەیی ئەو گەڕانە بە دوای ئەو دەستانەی یەكەمین كرداریان لە دەست نەچوو .ئەگەرچی هەمان دەرەنجام چاوەڕێی هەردوو كەسایەتیە.ئەم لە زەوی وئەویش لە ئاسمان.
كاتێك ئەم دوو كەسایەتیە دژ بە یەكە پەیوەست دەكەین بە چەمكی یاخی بوونەوە ئاماژەیەكی دیكەی بنیاتی زمانی سێیەممان بۆ ئاشكرادەبێت.
یاخی بوون .لە كەسایەتیی یەكەمدا یاخی بوونە لەو قەدەرەی لە كەسایەتی گەورەترە.بەوەی ژیان لە مرۆڤ گەورەترە.خێزان ومنداڵ خستنەوە لە توانای مرۆڤ گەورەترەن بەوەی داب ودەستوورێكی كۆمەڵایەتی هێناویەتیە بوونەوە.كوشتن وخۆ بە كوشتدان ,بكوژو كوژراو.دەوری مێژوویین ولە توانای مرۆڤ گەورەترن.ئەمەش وا دەكات مرۆڤ لە وەهمێكدا بژێت.لەو ساتانە ئەوەی بە بیر دێتەوە كە هەموو ژیان وهەڵوێست وكردارەكانی بەرەو نەزانراوی دەبەن.كاتێك دەگاتەو ئەو دەرەنجامەی كە هەموو ئەم مێژووەی كەسایەتی بەرەو هیچی دەبەن,چونكە بۆ ئەوەی بژێیت دەبێ ڕەوایەتی بە كوشتنی كەسانی دی بدەیت,بۆ ئەوەی بمریت.دەبێ ڕەوایەتی بە مردنی خۆت بدەی,بۆ ئەوەی ئەركێكی كۆمەڵایەتی و تەنانەت شۆڕشگێڕیش ئەنجام بدەیت دەبێ دەمامكێكی كەسایەتی بپۆشیت.بەمەش :
((یاخی بوونی كەسایەتیی كەریم یاخی بوونە لە مێژووی كردار))
هەرچەندە ئەو گیرۆدەی كردارەو بە بۆشاییەكی گەورەی كەوتنی كەسایەتیی خۆی دادەنێت.لێرەوە كەسایەتیی زێڕین ویاخی بوونەكەی لە ڕەت كردنەوەی حەرف وكەلیمەی قایل بوون.لە ڕەت كردنەوەی ناكرداری بوون بەمەش كەسایەتیی زێڕین ئەو نموونە دژ بە یەكەی كەسایەتیی كەریمە بەوەی:
((یاخی بوونی گەوهەریی كەسایەتیی زێڕین.یاخی بوونە لە دەستە پاچەیی بوون ))
بەڵام هەموو خوێنەرێكی ئاسایی لە بەردەم وەدەست هاتوەكانی ئەم دەركەوتنە سەرەتاییەی زمانی سێیەم ئەو پرسیارە سەرەتاییەی لە لادا دروست دەبێت.كە ئاخۆ دەلالەتەكانی ئەم پەیوەستەی نێوان دوو كەسایەتیی كەریم وزێڕین چین؟ئەگەر هەردوك بە جۆرێك لە جۆرەكان یاخی بوونیان تێدا بێت ,چۆن ئەم دووكەسایەتیە لە گەوهەری ئەو زمانەی دەق دەبنە هۆكاری خوڵقاندنی ئەو زمانە نوێیەو دروست كردنی مانای نوێ لەو زمانەدا,؟ئەم پرسیارانە ڕەوایەتیی خۆیان لەوێوە وەردەگرن كە بۆشاییەكی گەورە هەیە لە نێوان هەردوو كەسایەتیدا.ئەمە گرفتێكی گەورەیە لە ئەدەبی جیهانیشدا.لە شانۆگەریی ئەنتیگۆنادا كەسایەتیی ئەنتیگۆنا لە سەر كۆمەڵێك پاساو كە خۆی بۆ خۆی دروستیان دەكات بەرەو مەرگ دەچێت.زمانی دەقەكە لەوێوە فراوان دەبێتەوەو گەڕانەوەیەك بە خوێنەر دەبەخشێت بۆ سەرەتای نووسینەكە كاتێك ئەنتیگۆنا ئەو پرسیارە لە خۆی دەكات كە دەمرێ ونازانێ بۆ چی دەمرێت,ئەو كە باوەڕی وایە خوڵقاندنی فیزیۆنۆمیانەی واتە جستەییانەی ناكامڵًە ,چونكە ئەو وەكو ئەزمینی خوشكی جوان ودیار نیەو هەر چەندە هیمۆنی كوڕەخاڵی واز لە خوشكەكەی دێنێ و بڕیار دەدات ئەو بێنێ ,بەڵاًم ئەنتیگۆنا بەرەو ڕووی دەسەڵات دەبێتەوەو چارەنووسی مەرگ هەڵدەبژێرێت.كەسایەتیی زێڕین بە پێچەوانەی كەسایەتیی كەریم هەمان چارەنووس هەڵدەبژێرێت كە لە پێناوی بەهایەكی ڕەوشتی ودەرچوون لە داب ودەستوورێكی كۆمەڵایەتی ودەسەڵات داری بەرەو مردن دەچێت و لە گەڵ خۆشیدا مردن بە سەر بكوژانیدا دەسەپێنێت.لێرەوە یاخی بوونی زێڕین لە كۆمەڵەگەیەكدا كە ڕاهاتوە لە سەر مل كەچی بوون وتەسلیم بوون بە دەسەڵات وبەهایەكی ناڕەوشتی .هەمان هەڵوێستی چوونە بەرەو مەرگ.لەو كاتەی كەسایەتیی كەریم كە كەسایەتیەكە دەیەوێ لە ڕووبە ڕوونەبوونەوەدا یاخی بوونی خۆی بدۆزێتەوە ,ئەو ڕووبەڕوونەبوونەوەیە بەهای ژیان ومانەوەیە. لە یەكەمیاندا ژیان لە دەست دەچێت لەوی دیاندا باجی ژیان بۆ ئەو كۆیلەتی وچارەنووسێكی ڕەشی نادیارە.
كەواتە زمانی دەق لە یەك كاتدا هەموو ماناكانی خۆی دابەش دەكات ودەیانكاتە زمانێكی دووسەرەی یەك نەگرتوو لە بەها ڕەوشتیەكاندا .لە گەوهەریشدا هەردوك كەسایەتی ئەركێكی ڕەوشتی وناڕەوشتی ئەنجام دەدەن,بەڵام چۆن دەكرێ دوو بەهای ڕەوشتیی جیاواز یەك بگرنەوە؟ئەم پرسیارە وەڵامەكەی لە زمانی سێیەمی دەقدایە,بەوەی بوونی گەردوونیی مرۆڤ لە سەر زەوی وبوونی كۆمەڵایەتیی مرۆڤ لە نێو كۆمەڵگەیەك وبوونی مێژوویی مرۆڤ وەكو ئەكتەرێكی جێ بە جێ كار, بەوەی هەموو ئەو كارانەی دەیكاو هەموو ئەو كردارانەی وەكو كاردانەوەیەك ئەنجامیان دەدات لە نێو ئەو سروشتەدا نابێت كە مرۆڤی لە سەر خەڵق كراوەو پەروەردە كراوە .كەلەبەرەكان لەوێدا كە :
- هەموو كردارەكانی مرۆڤ كرداری ویژدانیی سروشتی نین,چونكە هەر ئەو سروشتی بوونە مرۆڤ دەكاتە قوربانیی خۆی ,هەر كاتێك مرۆڤ ویستی لەو سێ بەهایەی ژیان یاخی بێت وسروشتێكی جیاواز بدۆزێتەوە..
هەربۆیە كوشتارەكان .جەنگ وماڵ وێرانیەكان.ئاوارەبوون وگەڕانەكان ,بیركردنەوەو تێزەكانی مرۆڤ هەر هەموویان كاردانەوەن ,كاردانەوەن بەوەی مرۆڤ لەوە زیاتر دەرفەتی لە بەردەم نیە كە بتوانێت لەو چارەنووسەی خۆی دەرچێتە دەرەوە.لەم پەرەگرافەشدا چڕاوگەیەكی بە هێزی ئەو جیهانبینیەی زمانی سێیەم دەخوێنینەوە:
((ئینسان لە هەر كوێدا بێ ,سەر بە هەچ ئایین ونەتەوەیێك بێ بەدكارە...بەدكاریش دەڕوێنێ ...ژنەكان مەمكەكانیان پڕ شیر دەبن,یەكەم مژە شیری بەدكاری دەدەنە نەوەكانیان ..هەر هەموو ئینسانەكانی دنیا بە یەكەم مژە شیری بەدكاری پەروەردە كراون ....
-چاكە كاریشین.))ئەژدیها ل352
ئەمەیە ئەو پارادۆكسی بوونە گەردوونی وسروشتیەی كە مرۆڤ وەكو خەسڵەتە شاراوەو گەوهەریەكانی خۆی هەڵی دەگرێ.بەوەی مرۆڤ لە یەك كاتدا چاكە كارو بەدكاریشە.بەدكاریەكەی لە باووباپیرانیەوە لە ڕێگەی شیری دایكیەوە پێی دەگات.هەروەها چاكە كاریەكەشی.لە تیۆری شیكردنەوەی دەروونیی نوێدا هەروەها لە لای بیرمەندێكی وەكو ئیریك فرۆمدا هەموو مرۆڤەكان بە قەد یەك غەریزەی چاكەو خراپە هەڵدەگرن .هەریەك لەو سیمایانەی كەسایەتیش خاوەنی خەسڵەتی گەوهەریی خۆیانن .چونكە ئەو خەسڵەتانە بوونێكی سروشتیانەی مرۆڤیان هەڵگرتووە.كە هەر یەكەیان دەرفەت ومەرج وپاساوەكانی خۆیان تەواو كرد ,تەنانەت چەندێك وەهمیش بێت.ئەوا دەردەپەڕێتە دەرەوەو دەربڕین لە خۆی دەكات.
بەم مانایەش یاخی بوونە گەردوونیەكانی مرۆڤ لەو بەها فیكریانەی كە بوونی ئەو بەرجەستە دەكەن یاخی بوونێكی ناكامڵن وهەمیشە پێویستیان بە تەواو كردن وكامڵ بوون هەیە .چونكە مرۆڤ هەر لە منداڵًیەوە لە سەر ئەو دوو خەسڵەتەی خۆی پەروەردە دەبێت.
كاتێك مرۆڤ بە تەواوەتی باوەڕی بەوە هەبێ كە چەندێكیش چاكە كار بێت بەڵام لە سروشت وناخی خۆیدا بەدكاری هەڵدەگرێ .ئەوا مرۆڤەكان هەمیشە لە ترسی كەوتندا دەژین.هەمیشە لە ترسی ڕووبەڕووبوونەوەدا دەژین.بەم مانایەش كەسایەتیی كەریم بە تەواوەتی دەرك كردنە بەم ڕاستیە .بەشێك لە ترسەكانی كەریم ودڵە ڕاوكێ سروشتیەكانی ترسان نیە لە خودی مردن وەكو مردنی هەر مرۆڤێك .بەڵكو ترسی ئەو لەو مردنەیە كە پاساوێكی نا یەكسانی ونا دادپەرەوەری ونا سروشتیی تێدایە,ڕەت كردنەوەی مردن وڕووبە ڕووبوونەوەی خەسڵەتێكە كە بكوژو كوژراو پراكتیكی بەد كاریی خۆیان دەكەن و لە هەمان كاتیشدا پراكتیكی چاكە كاریی خۆیان دەكەن,بەڵام بە لایەنی كەسایەتیی زێڕینەوە ,مەسەلەكە زۆر جیاوازە,بەوەی مردن لە لای ئەو پاراستنی ئەو بەها ڕەوشتیەیە كە بوونی سروشتیانەی ئەو دەپارێزێ ,بەڵام بۆ دەبێ پاراستنی بەها ڕەوشتیەكان سزاكەی مردن بێت؟؟ئاخۆ ئەمە ئەو بەدكاریە نیە كە لە نێو جەستەو بیری مرۆڤ وغەریزەكانیدا چەكەرە دەكات؟ئاخۆ ئەمە زاڵ بوونی خەسڵەتی بەدكاری نیە بە سەر چاكە كاریدا؟؟
وەڵامی ئەم پرسیارانە لەوێوەیە كە هەڵوێست وەرگرتن بە ناوی چاكە كاریەوە لە گەوهەردا خوڵقاندن وپێش خستنەوەی كردارێكی بەدكاریە.كەواتە:
(( هەموو چاكە كاریەك بۆی هەیە كردارێكی بەدكاریی بە دواوە بێت .لەو ڕاستیەوەی هەموو بەدكاریەك بۆی هەیە كردارێكی چاكە كاریی بەرەو ڕوو بێتەوە.))
لێرەدا یاخی بوونەكان پەیوەست بە كردارەوە بۆی هەیە بگوازرێتەوە نێو بەهاكانی دیكەی مرۆڤ.سەیری ئەم پەرەگرافە بكەن:
((زێڕین:جەنگاوەرێكی عینادو كەللە ڕەق بووم.دەمزانی سەرناكەوم.كەچی لە بری بەرگری,یەئس ونائومێدی هاندەرم بوون.هێرشیان پێ دەبردم! لە نێو جەنگدا.لە خۆمم دەپرسی :
ئایا مەرجە مرۆ لە بوونیدا .سەربەست وئازاو سەرفراز بیتَ؟
مەرجە سەربەستی خوازو برسی دۆست؟مەرجە دانا ڕەفتار بیت؟هەر خۆشم لە نێو جەنگدا بە وەڵامێكی دوو فاق ڕێم بۆ چەند ڕستەیەكی سەخیف وسوواو خۆشدەكرد.
وەڵامەكەم لە یەك كاتدا (ئاو نابو)
ئەم ساتانەی زێڕین بە هێزترین بیركردنەوەو تێگەیشتنەكانیەتی لە خۆی وخودی خۆی,هەمان ئەو پرسیارە ڕەوشتیە كۆمەڵایەتیەی ئەنتیگۆناو هەمان گومان كردنە لە خودی خۆی لەو كاتەی لە خۆی دەپرسێ ئەو بەرەو مردن دەچێ ونازانێ بۆچی دەمرێت.ئەم ناوەڕۆكە بە جارێك كەسایەتیی ڕاستەقینە دەخاتە ڕوو.ئەو ڕاستیە درامیە دەخاتە ڕوو كە ژیانێك هەبوو بە ئاسانی بە جێمان هێشت .نەمان توانی وەكو مرۆڤ بژین,نەمان توانی بوونی كۆمەڵایەتیی خۆمان كە لە باوو باپیرانمانەوە بۆمان ماوەتەوە ,بیپارێزین چونكە بەرامبەرمان هێزێكی كۆمەڵایەتیی دیكە هەبوو كە دەبوایە تەسلیم بە چارەنووسە داسەپاوەكەی بین,دەبوایە لە پێناوی ژیان هەموو ئەو بەها مرۆڤایەتیانەی كە هەڵمان گرتووە بیانخەینە نێو سازش كردنەوە,بەوە ڕازی بین دەست بەرداری ئازادیەكەمان بین لە پێناوی مانەوەو ژیان .دەبوایە.بە چاوی سۆزانیەوە بڕوانینە خۆشەویستەكانمان.دەبوایە ڕازی بین,تەسلیم بین,خۆمان بدەینە بەر دەست وچەپۆكی بەدكارانەوە,ئەو سا ئێمەش دەبووینە خاوەن چەپۆكی بەدكاری...بەڵام نەخێر,,مرۆڤ و بوونە كۆمەڵایەتیەكەی گەورەترین بەهای ژیانیان تێدایە ,گەورەترین هۆكاری هەست كردن بە ئازادی وسەرفرازی وسەروەریان تێدایە,مرۆڤ دەبێ لە پێناوی ئەو بەهایانەدا بجەنگێت.دەبێ ئامادەبێت.خوێنی خۆی بڕێژێت وتاكو دوا ترۆپكی خوێن لە جەستەیدا دڵ ڕەق وخۆ كوژ بێت ....ئەمەیە ئاونا ..ئەمەیە سیحرو جادوەكانی دووسەرەیی چاكە خوازی وبەدكاری..ئەمەیە ئەو حیكمەتەی نووسەر لە دووتوێی ئەو بنیاتە ڕووكەشانەی ماناوە .بە تەنیشت زمانێكی بەرجەستەییەوە,دەیەوێ بە زمانی سێیەم پێمان بڵێ:
((یاخی بوونی كۆمەڵایەتیانە لە نۆرمە كانی بەدكاری.پاساوەكانی نۆرمە چاكە كاریەكانن.بەرامبەر بەمەش یاخی بوونی كۆمەڵایەتیانە لە نۆرمە چاكە كاریەكان.پاساوەكانی نۆرمە بەدكاریەكانن.لە نێوان هەردوو یاخی بووندا تەنها تراژیدیاومردنە هەردوك دەگەیێننە یەك نۆرم كە نۆرمی مردنە چونكە هەردوك وەزیفەیەكی بێ هودە ئەنجام دەدەن لە كرداردا))
دابە كۆمەڵایەتیەكانی مرۆڤ بە لایەنی نووسەرەوە تەنها دەمامكێكن بۆ شاردنەوەی غەریزەو حەزە چەپاوەكانی .بۆ ئاڵ وواڵا كردنی پاساوەكانی بە كردار بوون.بەو هۆكارەوەی كرداری كۆمەڵایەتی چەندێك پیرۆزو بەهاداریش بێت,گومان لە خۆیدا هەڵدەگرێت.كە بە هەموو پێوەرە چاكە كاریەكان نەدەبوایە ئەو گومانە لە كردارێك كە مانای ئازادیی كەسایەتیی هەڵگرتووە بەو حاڵەتە بگات.مرۆڤ كاتێك دەزانێ لە كۆمەڵگەیەكدا كردارە چاكە خوازەكانی جیاوازن لە چەمك وماناكانی چاكە خوازی ئەوا هەر خۆی بە دوای ئەوەدا دەگەڕێت بە جوانترین شێواز كرداری بێهوودەیی وگومانداری ئەنجام بدات.زێڕین بە كوشتنی منداڵەكانی لە بەر چاوی ,ناتوانێ دەست بەرداری ئەو بەهایانەی ئازادی بێت كە باوەڕی پێیان هەیە,لەو كاتەی هەرخۆی ئەوە چاك دەزانێت كە ئەو جەنگێكی دۆڕاوی خستۆتە كردارەوە,لێرەوە خودی یاخی بوون لە دابەكانی كۆمەڵگە لە ناخی خۆیدا یاخی بوونێكی مێژووییانە هەڵدەگرێت.
ڕۆماننوس بنیاتی مانای جیاواز لەو پێك گەیاندنە مێژووییانەی كەسایەتی دەنووسێتەوە كە لە سەرجەمدا دەربڕین لە قەدەریەتێكی دوو سەرەی مرۆڤ دەكەن.مرۆڤێك كە هەڵگری هەموو گەڵاڵە مێژووییەكانی ڕابوردووی خۆیەتی ونەیتوانیوە لە ماناكانی ئەو مێژووە دەربازی بێت كە ئەو بەرەو جۆرێك لە كردارو جۆرێك لە یاخی بوون دەبەن,هەروەها وەكو مرۆڤێكی دیكە كە هەڵگری دڵە ڕاوكێیەكی بوونگەراییە,ئەو مرۆڤە چۆن دەتوانێ بەها كەسایەتیەكانی خۆی بەرامبەر ئەم دابەش بوونە ناڕێكخستەییە نەگونجاوە بپارێزێ وچ كاریگەریەكیان لە سەر كەسایەتیی هەیە؟ ئەم لایەنە مێژووەی كەسایەتی دوو ڕوو دەگرێتەوە,
1- ئایدیالی كەسایەتیی تێك شكاو لە ماناكانی مێژوو.
2- یاخی بوون لەو مێژووەی تێك شكاندن.
بە لایەنی ڕۆماننووسەوە بەراوورد كردنی كەسایەتیەكانی دوێنێ و نەوەكانی ئەمڕۆ چیان لە گەشەسەندنی نە هوشیاری ونە دەرك بە خۆ كردنی ئەو كەسایەتیەدا نیە,بەوەی نەوەیەك بە هەموو زەلیلی وگوناه وهەڵەو چەپاندن ومەیلەكانی خۆیەوە ,وەكو خۆیان بۆ نەوەكانی دوای خۆیان دەهێڵنەوە,بەوەی نەوەی ئەمڕۆ بەرهەمی ئەو خەسڵەتانەیە كە دوێنێكە نەوەكانی پێش خۆیان هەڵیانگرتبوو.كە دیارترین سیفەتی ئەو كەسایەتیەش جۆرێك لە چێژ وەرگرتنە لە كەوتنە ناخەكی ومێژووییەكانی خۆی,بەمەش هەموو كردارەكانی ئەو دەچنە خانەی ئەو بە مێژوو بوونەی كەسایەتیەوە.ڕۆماننووس كەسایەتیە واقیعی وئێًستاییەكانی خۆی بەراوورد دەكات بە كەسایەتیە ئەفسانەیی ومێژووییەكانی دوێنێوە كاتێك دەنووسێ:
((كەریم,جار جارێ هەستی دەكرد (یڵماز) و(حاجی ڕەزا) یەك زنجیرە ماسوڵكەو خوێنن تێكەڵن بە خوێنەكەی (شێخە كەوباز) و ئەسەدوڵڵا ,(موعەزەز) و (ئەمنە خان) یش ڕەچەڵەكی كەنیزەكانی حەرەمخانەكەی ئەسەدوڵڵان ...بێدەنگیەكەی(پەری) هەمان ئەو میراتیە گرانبەهایەیە كە (شەرافەت) بووەتە میراتگری...ئەژدیها ل58
یاخود لە شوێنێكی دیكەدا دەنووسێت(( زێڕین:
ناتوانم دەسبەرداری جەنگ بم ..چ ئەكسیرێكی سیحراویم بۆ وەلی ئەمرانی جەنگم,چ مەحكومێكی ئەبەدیم بە چەشتنی (تفتوتاڵی )كوژران و(تاڵوشیرینی )كوشتن,چ میراتگرێكی شكستم ..ناتوانم دەسبەرداری جەنگ بم یەئس وبێ‌ً ئومێدی هێرشم پێ دەبەن,,دەكوژم..بە دیار تەرمی كوژراوانەوەم..بارانە فرمێسك بەرەو ژوور بەرەو عەرشی خواوەند دەبارێنم..دەمكوژن..بە دیلم دەگرن..دەمخەسێنن..دەمسوتێنن..خۆڵەمێشەكەیشم دەسووتێننەوە..)) ئەژدیها ل 351
ئەمەیە میراتگریی ئەو مێژووەی كە پێش وەختە دەورەكانی هەموو كەسایەتیەكانی ئەمڕۆی پێك هێناوە.لێرەدا ئەو ناوەڕۆكە بابەتیە گرفتی ئێمە نیە بە پلەی یەكەم,بەڵكو ئەوەی بە لامانەوە گرنگە چۆنێتیی بە كار خستنی ئەو مانایانەی كەسایەتیە كە دەیانخاتە كردارەوە,كەسایەتیەكان بەو جۆرە گەشەیان بە ماناكانیان نەدراوە كە ئامادەبوونێكیان لە واقیعی خۆیاندا هەبێت وبۆ ئەم ئامادەبوونەش وەڵام دانەوەیان لە كرداردا هەبێت,ئەمەش وای كردووە زمانی ڕۆمان بە دووی ئەو ڕێچكە ئەفسانەیی واقیعیەدا بڕوات كە شوێنی كەسایەتیەكان وكاردانەوەكانیان دیاری بكات.زمانی ڕۆمان لێرەدا ڕۆماننووسی ناچار كردووە كە ماناكانی.یا ڕووە جیاوازەكانی ماناكانی زمانەكەی بەرەو كرانەوەیەكی فەلسەفی وبوونگەرایی بەرێت.ئەمەش فراوانیی خەیاڵی دەوێت كە ئەو تیایدا زۆر دەچێتە پێش وزۆر لێی وورد دەبێتەوە,هەر كاتێك ئەو وەكو نوشتانەوەی فیكر بەرامبەر شیكردنەوەی بیری كەسایەتی نەك واقیعی ژیانی كەسایەتی لە زۆر بڕگەدا جۆرێك لە بیری فەلسەفیی قووڵ دەربڕێ .ئەم پەرەگرافانە كاتێك بەراوورد دەكرێن لە گەڵ زمانێكی دیكەی دەق كە زمانێچكە لە گشتی بوونێكی واقیعیانەوە هەڵدەقوڵێ ئەو هێزەی دەربڕین لە جێی خۆی دەوەستێت,قبەڵام خەمی زمان لە لای ئەو خەمێكی بوونگەرایی فەلسەفیە زیاتر لەوەی خەمێكی واقیعیانەی ژیانێكی واقیعی بێت.هەربۆیە ڕۆمان بە قەد ئەوەی گێڕانەوەی مێژوویەكی زەمەنیی دیاری كراوە ,بەڵام لە گەوهەردا هەوڵدالنە بۆ خوێندنەوەی مێژووی كەسایەتیەك كە سەدان ساڵە لەم شوێنەدا دەژی وبەرەو ڕووی ئەو هێزە مێژووییە دەبێتەوە كە وێنای كردارو یاخی بوونەكانی ئەو دەكەن.لێرەدا هەوڵەكانی كەریم لە خۆ خوێندنەوەو سنووردانان بۆ غەریزەو كردارە نا ئیرادەییەكانی ,خۆ گریەكی زێدەڕۆی كوشندە لە بەرەنگاری بوونەوە لە گەڵ چێژێكدا كە لە كۆمەڵگەیەكی چێژبازدا بەرەو ڕووی دەبێتەوە ,لە ناوەڕۆكدا یاخی بوونێكە لەو مێژووەی كە بە كەسایەتیەكی وەكو كەریم دەڵێ تۆ شوێنت ئەوێیە ,دەبێ بكوژی,دەبێ بمری.دەبێ ئازار بچێژی دەبێ لە هەموو ئەو حوكمانەدا ڕابێیت وچێژیش وەرگری,هەربۆیە لە دواجاردا كەریم چاو لە ئاسمان دەبڕێ لەو هەقایەتەی كە ڕوحی یاخی بوون و كردار دەنوێنێ .لەو ئایدیالە مێژووییەی كە ئەو نەیتوانی بەرگەی نە ئازارو نەكامەرانی ونە تفتوتاڵیەكانی بگرێت.لێرەوە شكستی كەسایەتی مۆركێكی داسەپاوەی مێژووی ئەو چارەنووسەیە كە نەوەیەك دەیداتە دەستی نەوەی دوای خۆیەوە,
ماویەتی