ئەگەرچی پرسیاری سەرەكی ئەو خوێندنەوەیە ئەوە نییە، ئایا (حكومەت/دەسەڵات) هەوڵیداوە نوێنەری تەواوی خەڵكی بێت، یان تەنها بەرژەوەندی لێپرسراوان و دەسەڵاتداران رەچاو دەكات؟ بەڵام لەبەر ئەوەی لە دەرەوەی ئا و نا، خۆپیشاندان بە مەرگی ئایدیۆلۆژیا و میتا ناسنامە و منی ئازاد و شۆڕشی سپییەوە ناس دەكرێت، بۆیە ناتوانین لە خوێندنەوەی دەقی خۆپیشانداندا نكۆڵی لە سلبیاتی حكومەت/دەسەڵات بكەین، وەك چۆن ناتوانین ئامادەگی هەمەڕەنگی شەقام و بەتایبەتی نەوەی ئینتەرنێت بە هەند نەگرین!
كەواتە رووییەكی بەرفرەوانی دەقی خۆپیشاندان تەعبیر لە كێشە (كۆمەڵایەتی/سیاسی)ییەكان دەكات. بەڵام ئەگەر بەشێكی زۆر لە كێشە سیاسییەكان لە رێگەی چاكسازی و ممارەسەكردنی دیموكراسییەوە چارەسەر بكرێت، ئەوە كێشە كۆمەڵایەتییەكان، واتە بە كەم تەماشاكردنی مرۆڤ و بەها مرۆییەكان و پەراوێزخستنی گەنجان و هەژاری و بێكاری، گەندەڵی، تەسككردنەوەی مەوداكانی ئازادی، نواندنی تووندوتیژی بەرانبەر ژنان، و زۆر شتی دیكە، دەبێ بە پەلە و لە ساتەوەختی ئێستادا قسەی لەبارەوە بكرێ! نەك لەبەر ئەوەی بە یەكێك لە مافە رەواكانی هەر تاكێك دەژمێردرێت، بەڵكو لەبەر دوو هۆی سەرەكی یەكەمیان: چونكە فاكتەرێكە لە فاكتەرەكانی درێژەدان بە خۆپیشاندان. دووەم: بۆ ئەوەی لە چارەسەركردنی كێشە سیاسییەكان خەڵك و شەقام دووچاری گومان نەبنەوە! بەیەكبەستنەوەی ئەو دوو كێشەیەش لەوێوە دێ، كە دیاردەی خۆپیشاندان دیاردەیەكی (حقووقی/سیاسی)یە. بە مانایەكی دیكە ئەگەر بەشێكی زۆری كێشەی یەكەم بە خەڵك و شەقامەوە بەند بێت، ئەوە بەشێكی زۆر لە كێشەكانی دووەم دەبێتە بنەمای كاری ئۆپۆزسیۆن.
بەمجۆرە یەكێك لە خوێندنەوەكانی دەقی خۆپیشاندان وەك دیاردەیەكی هەنووكەیی، بە چەمكی (حقووقی/سیاسی)یەوە دەلكێ. دەتوانین بڵێین كۆی میكانیزمی ئەو خوێندنەوەیەش دەكەوێتە نێوان بڵاوبوونەوەی وردە زانیاری سەر شەقام و كلاسیكیەتی رووبەوِرووبوونەوە، تووندوتیژی و ناتووندوتیژی، فەزای داخراوی ژوورەكانی كۆبوونەوە و فەزای كراوەی شەقام، هەڵنانی خەیاڵ و كوشتنی ئەگەرەكان... هتد، دەمەوێ بڵێم ئەو جۆرە لە خوێندنەوە لەلایەك دەبێتە پێگەیەكی نوێ بۆ بەیەكگەیشتنی خوێنەری جیاواز، خەمی جیاواز، لەلایەكی دی خوێنەر جۆرێكی دی لە پەیوەندیگرتن لەگەڵ خۆ و ئەویدیكە دادەمەزرێنێ.
كەواتە ئەمڕۆی پێكهاتەی دەقی خۆپیشاندان لە ئەویدیكەی دۆزەخ بۆ منی ئازاد، لە خەباتی ژێر زەوی بۆ خەباتی سەر زەوی، لە مێژووی گشتی بۆ وردە مێژوو، لە پاراستنی خود بۆ گۆڕینی خود... هتد بەرەو پرۆسیسەكردنێكی بەردەوامی چاودێری و گۆڕان و خوێندنەوەی جیاوازمان دەكاتەوە! بە مانایەكی دیكە دەركەوتنی پێكهاتەكانی ئەو دەقە بەگشتی دەلالەت لە كرانەوە و شەفافییەت دەكات. دەقی كراوە ئەو دەقەیە، كە پێكهاتەكانی بتوانن بەپێی جێكەوتەیان دەربكەون و نەخش و جێدەستی خۆیان جێبهێڵن.
بەمجۆرە دەقی خۆپیشاندان وەك دەقێكی كراوە هەر تەنها بەسەر رۆشنبیران و رەخنەگران و نەیارانی دەسەڵات دابەش نابێ، بەڵكو تەواوی چین و پێكهاتە جیاوازەكان رۆڵی خۆیان تێدا وازی دەكەن. بەو مانایەش دەقی خۆپیشاندان دەقێكە بۆ خوێندنەوە، بەڵام دەقێك نییە بۆ نووسینەوە! دەق بۆ خوێندنەوە لای (بارت) دەقێكە رۆشنبیریی لە سرووشتی خۆی دەكاتەوە و سەرەوژێری دەكات.i
دەقی خۆپیشاندان وەك دەقێكی سپی
دەشێ دەستەواژەی (خۆپیشاندان) بە شێوەیەكی راستەوخۆ تەعبیر لە جورئەتی (خۆ) بۆ (دەركەوتن) بكات. بەڵام جەستەی دەركەوتوو، بە قەد ئەوەی وەك بەرجەستەكردنێكی رەمزی و بێ لایەن خۆی دەنوێنێ، ئەوەندە ناوەڕۆكخواز و لایەندار نییە. ئەوەندەی مانا خەفەكراوەكان دەیبزوێنێ، ئەوەندە مانا دیارەكان نایجولێنێ. بە قەد ئەوەی هەوڵی گەڵاڵەكردنی دەنگە پەنماوەكان دەدات، ئەوەندە لە خەمی ئەزموونی خۆپیشانداندا نییە. بە كورتی جەستەی دەركەوتووی (خۆپیشاندەر) پتر وەك بریسكانەوەیەكی رەمزی دەردەكەوێت و هەوڵدەدەم لە سێ خەسڵەتدا جیای بكەمەوە: خاكەڕایی، نەگونجان، بوێری. لەڕێگەی ئەو سێ خەسڵەتەوە بێ لایەنی دەقی خۆپیشاندان لە دەقی سپی نزیك دەكەمەوە. دەقی سپی تەعبیركردنێكی نادیارە، لەگەڵ ئەو هەوڵە نازەمەنییە دێتەوە كە دەكەوێتە دەرەوەی دیاریكراو و دەرەوەی ئایدیۆلۆژیاكانەوە..ii لەو بنەمایەوە دەمەوێ بڵێم ناشێ هەوڵی خۆپیشاندان لە چوارچیوەی پێناسەیەكدا گیر بكەین، لەبەر ئەوەی دەقی خۆپیشاندان تەقینەوەی بێدەنگییە!
ئەگەر لە ناوكۆیی خۆپیشانداندا خەسڵەتی خاكەڕایی، دەلالەتی بابەتگەرایی بگوازێتەوە. ئەوە بوێری دەلالەتی زاتكردن بەرجەستە دەكات. بەڵام لەنێوان بابەتگەرایی و زاتكردن، پاڵنەری خۆپیشاندەر نە بەرگریكردنە لەخود، نە گەڕانە بەدوای ناسنامەدا.. لەنێوان خاكەڕایی و بوێری، ئەوە فەردانییەت نییە پاڵ بە خۆپیشاندەر وەدەنێت، هەوڵدان بۆ ژیانێكی خۆشتر نییە، بەڵكو نەگونجانە.. ئەوەی كە خۆپیشاندەر هاندەدا هەوڵی خودگۆڕانە، تاكو لەگەڵ ماناكانی ئازادی بێتەوە!
دەمەوێ بڵێم لە دەستەواژەی (خۆ+پیشاندان)دا ئەگەر وشەی (خۆ) تەعبیر لە خاكەڕایی و بابەتگەرایی خۆنیشاندەرانەی نەوەی ئینتەرنێت بكات، ئەوە وشەی (نیشاندان) كۆی ئەو جورئەتەی لەخۆدا هەڵگرتووە كە بینراوەكان و بیستراوەكان بەرجەستەی دەكەن. كۆی ئەو بوێرییە دەگەیەنێت، كە لە بەرانبەر كۆبوونەوەی ژوورە داخراوەكان، شەقامی تەنیووە... لەنێوان (خاكەڕایی خود) و (بوێری دەركەوتن) ئەگەر دیاردەیەكی ئەخلاقی و مرۆیی هەبێ، بەشداریكردنە لە داهێنانێكی هاوبەش و ئازاد! داهێنانێك بێ ئەوەی واژۆی كەسێكی دیاریكراو و كۆمەڵێكی دیاریكراوی بەسەرەوە بێت! خۆپیشاندان بەشداریكردنە لە درووستكردنی فەزایەك، كە (نەگونجان)iii ئاڕاستەكانی دیاری دەكات، نەك سەركردە! بەو مانایە خۆپیشاندان لەبری ئەوەی پێشڕەو و سەركردەیەكی دیاریكراوی هەبێت، رستێك كاراكتەری نەگونجاو رۆڵی تێدا دەبینن.
بەمجۆرە بۆشایی نێوان هەردوو وشەی خۆ+پیشاندان، فرە خوێندنەوە دەخاتەوە و لەڕێگەی چەمكی نەگونجانەوە دەلالەتەكانی پەرتدەكات. كەواتە خۆپیشاندەر ئەو كاراكتەرە نەگونجاوەیە كە دەڵێ: ناتوانم تێكەڵ واقیعێك بم، كە تێیدا بەشدار نیم!! لێرەدا خۆنیشاندەر ئەگەرچی هەڵگری بیروڕایەكی مرۆییانەیە، بەڵام مەرج نییە بیەوێت بیروڕاكانی ببێتە بابەتێك بۆ جێبەجێكردن، ئەگەرچی حەز بە تازەكردنەوەی كۆمەڵگە دەكات، بەڵام لەلایەن دەسەڵاتی تەقلیدییەوە وەك دوژمن چاو لێدەكرێـت!iv
لەنێوان ماناكانی (خاكەڕایی، نەگونجان، بوێری) خۆپیشاندەر ئاڵای نەگونجان لەبری ناسنامە، ئایدیۆلۆژیا، نەتەوە، ئایینزا... بەرز دەكاتەوە. بەمجۆرە خوێندنەوەی دەقی خۆپیشاندان ئازادییەكانی لە بەشداریكردنی نادیاردا هەڵدەگرێتەوە، وەك چۆن مەرجی پڕكردنەوەی بۆشاییەكان لە واژۆی تایبەتدا نادۆزێتەوە، بەڵكو لە بریسكانەوەی رەمزییانە و فرەیی خوێندنەوەدا دەبینێ.
دەقی خۆپیشاندان وەك یەكەیەكی دەلالی
بێگومان دەقی خۆپیشاندان وەك یەكەیەكی دەلالی، خۆی لەنێوان دادپەروەری/نادادپەروەری، ئازادادی/نائازادی، گەندەڵی/ناگەندەڵی........... دەبینێتەوە. لێرە لەو بەرانبەرییەدا، یەكە دەلالیەكانی مانا، دەبێتە جێگەی سەرنجدان. بۆ نموونە ئەگەر دادپەرەوەری/نادادپەروەری.... لە چەندین مانادا یەكبگرنەوە، ئەوە لە مانایەكدا دژ دەكەونەوە، ئەو دژكەوتنەوەیە لە (نا)دا خۆی رادەگەیەنێت، یان بە مانایەكی دیكە ئەو كاتەی وشەی (نا) لە بەرانبەر وشەی (ئا) خۆی دەخاتە سەر شەقام، دژ كەوتنەوەكە روونتر خۆی نیشان دەدات.
بەڵام وەك دەزانین لە دەرەوەی وشەی (ئا و نا) یەكەمین پرنسیپی دادپەروەری ئەوەیە كە لەسەر توانا و خەسڵەتەكان لە خەڵك نەپێچینەوە، جیاوازی لەنێوان دەوڵەمەند و هەژار... دانەنێین، یاسا بۆ هەمووان وەك یەك بێت، ئازادی بێ شوناس و جوگرافیایە، با ئازادی بۆ هەمووان بێت...
ئەو كاتە دادپەرەوەری، بە نایەكسانی دادپەرەوەری رازییە، ئەو كاتە رەوایە جیاوازی لەنێوان دوو كەسدا بكرێت، كە یەكێك لەویدیكە شارەزایی زێتر و پسپۆرتر و بە تواناتر بێت و لە كارەكانیدا دەستپاكترو خزمەتی زێتر بە كۆمەڵگە بگەیەنێت، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا نابێت سەرمایەی دە ئەوەندەی ئەویتر، یان زێتر بێت. بەو مانایەش دەبێ نایەكسانی كۆمەڵایەتی و ئابوری لەسەر دوو مەرج جێبەجێ بكرێت: یەكەم، پێویستە ئەو پێگە و وەزیفانە بۆ هەمووان كراوە بێت. ئەو پێگە و وەزیفانە نابێ بەڕووی هیچ كەسدا داخراو بێت، لەگەڵ رەچاوكردنی توانا و شارەزایی و پسپۆری. دووەم، دەبێ ئەو نایەكسانییە ئابوری و كۆمەڵایەتییە لە تاكە زۆر هەژارەكاندا رەنگبداتەوە، واتە پێویستە حكومەت پارێزگاری لە تاكە زۆر هەژارەكان بكات، بۆ ئەوەی لەبەرانبەر بە تواناكاندا هەست بە بێ بەهایی نەكەن.v
بە كورتی دەمەوێ بڵێم (نا) لەو خوێندنەوە ناجێگیرەدا، دەشێ بەو فاكسینە (لقاح) بژمێردرێت، كە كۆمەڵگە لە نەخۆشییەكان دەپارێزێت. بەو مانایەش (نا) وەك خوێندنەوە، دەشێ جوانیەكانی خۆی لە ئایندەی نادیاردا هەڵگرێتەوە! بەڵام خوێندنەوەی جێگیری (ئا) لەڕێگەی ئەو هێزەی كە دەسەڵات وەك موڵكێكی جێگیری خۆی دەناسێنێ! ئەو هێز و دەسەڵاتەی كە ئەویدیكە رەتدەكاتەوە، پێیوایە قابیلی تێگەیشتنی ئەو نییە، لەوێوە كە ئەو زۆرینەیە و دەشێ نكۆڵی لە كەمینە بكات. خوێندنەوەی جێگیری (ئا) هەمیشە لە هەوڵی ئەوەدایە، كە ئەویدیكە بۆ دیمەنێكی گاڵتەجاڕانە و كەمبایەخ بچووك بكاتەوە. بەڵام ئەو خوێندنەوەیە لەو سنوورە دەكەوێتە ژێر پرسیار، كە (نا) دێتە سەر شەقام.
دەقی خۆپیشاندان و میكرۆفیزیای هێز
دەسەڵات لە پەیوەندی هێزەكانەوە هەڵدەقوڵێ و سیستەمێك و زنجیرێك پێكدێنێ، ئەو سیستەم و زنجیرەیە یان بەندە بەیەكەوە یان لەیەكپچڕاوە. كەواتە كە دەڵێین دەسەڵات پەیوەندییە، دەبێ ئەوە بزانین كە پەیوەندیش بەردەوام لە گۆڕاندایە، بۆیە ناتوانین ئەمڕۆ قسە لە سێنتەری دەسەڵات یان دەسەڵاتی سێنتەر بكەین! چونكە هێز لە هەموو شوێنێ پەرت و بڵاوە، بەو مانایەش دەسەڵات دەكەوێتە نێو جەستەی كۆمەڵایەتییەوە، لە هەموو پنتێكی جەستەی كۆمەڵایەتیشدا پەیوەندی هێز هەیە: لەنێوان ژن و پیاو، لەنێوان تاكەكانی خێزان، لەنێوان هەموو ئەوانەی دەیانناسی و ئەوانەی نایانناسی، ئەو تێگەیشتنە بۆ دەسەڵات (فۆكۆ) بە میكرۆفیزیای "هێز/دەسەڵات" (Micro-physique du pouvoir) ناوی دەبات.vi
فۆكۆ رەفزی ئەو دیدە (ئاڵتۆسێر)ییە بۆ دەسەڵات دەكاتەوە، كە دەسەڵات لە دامەزراوە ئایدیۆلۆژییەكان و دامەزراوە ستەمكارەكانی دەوڵەتدا كورتدەكاتەوە. چەمكی دەسەڵات لای فۆكۆ تەجاوزی بواری سیاسی دەكات و لە هەموو لایەكی كۆمەڵگە و لە هەموو شوێنێك بەدی دەكرێت. دەسەڵات لە هەموو شوێنێك و لە هیچ شوێنێك نییە.
بەمجۆرە میكرۆفیزیا مۆڕكێكی جۆراو جۆر و فرە بە دەسەڵات دەبەخشێ، واتە بوونی ژمارەیەكی بێ كۆتا لە پنتی رووبوڕووبوونەوە و تیشكۆی ناجێگیر. هەر پنتێكیش ترسی ململانێی لەخۆدا هەڵگرتووە و دەكەوێتە دووتوێی كاتێكی دیاریكراوی هێزەوە. كەواتە هەموو دەسەڵاتێك لەبەرانبەر تیشكۆی هێزەكانی دیكەدا لە تاقیكردنەوەی بەردەوام و پێوانەكردنی بەردەوامدایە. پەیوەندی هێزەكان جێگیربوون ناناسن. پەیوەندی هێزەكان بەهۆی بە دامەزراوكراوەكانەوە ناسنامەی دەسەڵات بەرجەستە دەكەن.
فۆكۆ پێیوایە پەیوەندی، یان ململانێی هێزەكانی نێوان دوو لایەن، لەڕێكەی هاوگونجان، یەكلاناكرێتەوە! یان بەهۆی گفتوگۆ و ئەوەی (هابرماس) پێیدەڵێ بەیەكگەیشتن (continuity) بەڵكە لەڕێگەی سەركەوتنی ئامانجی یەكێكیان بەسەر ئەویدیكەدا، بە مانایەكی دیكە كامیان بتوانێ زۆرینەی پێداویستییەكان جێبەجێ بكات، هێز بەلای ئەودایە. بە دەستەواژەیەكی دیكە فۆكۆ پێیوایە هیچ دانپیانانێكی پێوانەیی بۆ رەوایەتی بوونی نییە.
كەواتە لای فۆكۆ ئەوە هێزە، یان پەیوەندی هێزەكان و دەسبەسەراگرتن و زاڵبوون و دواتر حوكمكردن و چاودێری و سزایە، ململانێكان یەكلا دەكاتەوە. لەسەر بنەمای ئەو جۆرە لە یەكلاكردنەوە (دۆڵۆز) فۆكۆ بە (نیچە)ییی لە قەڵەم دەدا. بەڕای دۆڵۆز، فۆكۆ لە وێناكردنی دەسەڵاتدا رێبازی نیچە پەیڕەو دەكات، واتە لە یەكلاكردنەوەی ململانێی هێزەكاندا دوو رێگە دەبینێ، یەكەمیان: وەهم، یان ئایدیۆلۆژیا و خەڵەتاندن. دووەم: لەڕێگەی بەكارهێنانی تووندوتیژی. واتە بۆ یەكلاكردنەوە جارێك هانا بۆ هێزی فیزیكی دەبات و جارێكی دیكە بۆ خەڵەتاندن.
لە یەكلاكردنەوەی ململانێی هێزەكاندا، دەشێ بۆ خوێندنەوەی دەقی خۆپیشاندان هێزی "فیزیكی" و "خەڵەتاندن" تەرجەمەی مەدلولی "ئاشكرا" و مەدلولی "شاراوە" بكەین. دەمەوێ بڵێم لەبەر ئەوەی دەقی خۆپیشاندان سەر بە لایەنێكی دیار نییە، بۆیە دەسەڵات بۆ یەكلاكردنەوەی خوێندنەوەكانی زێتر پشت بە فیكرەی درووستكردنی سیناریۆ دەبەستێت. واتە هەتا هێزی سیناریۆ درووستكردنی پێمابێت دەست بۆ ئاشكراكردنی تووندوتیژی نابات.. دەسەڵات لە خوێندنەوە شاراوەكانیدا هەمیشە لە بەرانبەر خەسڵەتی "خاكەڕایی" و "نەگونجان" و "بوێری" بنەماگەلی "ناپاك" و "نەیار" و " ئاژاوەگێڕ" لە سیناریۆكانی رەنگدەداتەوە! بەو مانایەش ئەوەی لە كردەی خۆپیشاندان بوێری دەنوێنێ لە خوێندنەوەی دەسەڵاتدا ئاژاوەگێڕە.. ئەوەی كە بەردەوام لەگەڵ سلبیاتەكان ناتوانێ بگونجێ، دەسەڵات بە دوژمن و نەیار وەسفی دەكات.. ئەوەی كە لە ناخەوە هەست بە لێپرسراوێتی دەكات و خاكەڕایانە بێ ئەوەی جگە لە دڵسۆزی بۆ نیشتمان نیازێكی لە پشتەوە بێت، دەسەڵات بە ناپاك و دوو ڕوو لە قەڵەمی دەدات..
وەك گوتمان چونكە دەقی خۆپیشاندان ناكەوێتە نێو لۆژیكی تێگەیشتن و نیاز و لایەنێكی دیاریكراوەوە. چونكە دەقی خۆپیشاندان وەك دەقێكی سپی هێلە دیارەكانی تێگەیشتن ناكێشێ، زێتر هێلە نادیارەكانی خەیاڵ بەرفرەوانتر و سنووری ئەگەرەكان تۆختر دەكاتەوە و هەموو ئەو توانایەش بەهۆی دەركەوتن و ئاشكرابوونەوە بەدەست ناهێنێ، بەڵكو لە پێچە نادیارەكانیدا هەڵیگرتووە، یان بەهۆی فرەیی مانا و فرەیی خوێندنەوەی نێو دەنگە پەنماوەكانەوە بەدی دەهێنێ، نەك وێنە دیارەكانی سەر سەحنە. بۆیە دەسەڵات لەبەرانبەردا لەڕێگەی بەكارهێنانی دەمامكەوە بە نواندنی سیناریۆكانی هەڵدەسێت!
بەڵام كاتێك خۆپیشاندان لەسەر مانای وێكچوو هاتە مەیدان، كاتێك خۆپیشاندان كۆمەڵێك پاڵەوان و فەردی موقەدەسی بەرهەمهێنا، كاتێك خۆپیشاندان ئاڕاستەی دیاریكراوی گرتەبەر... ئەو كاتە دەقی خۆپیشاندان لە دەقێكی سپی بۆ خوێندنەوە، بەرەو دەقێكی دیار بۆ نووسینەوە دەچێ!! ئەو لەكەداركردن و گواستنەوەیە لەدەقی خوێندنەوە بۆ دەقی نووسینەوەvii هەر تەنها لە حەزی ئۆپۆزسیۆندا كورت ناكرێتەوە، بەڵكو وەك حەزی دەسەڵاتیش دەكرێ سەیری بكەین!! ئەگەر بۆ یەكەمیان دەلالەتی هێزی لەخۆدا هەڵگرتبێ!! ئەوە بۆ دووەمیان دەبێتە وێنەیەكی دیار بۆ نیشانەگرتن!!
كاركردنی خۆپیشاندان لەسەر مانای وێكچوو، نیاز و مەبەست و ئاڕاستەی دیاریكراو، یان دەركەوتنی ناوەڕۆكی خۆپیشاندان وەك دەق بۆ نووسینەوە... دەشێ بۆ ئۆپۆزسیۆن ماناكانی هێزی تەعبیركردن لەخۆ بگرێ. بەڵام بۆ دەسەڵات دەركەوتنی وێنەی دوژمن دەگەیەنێت. بۆ ئۆپۆزسیۆن جێگەی دڵخۆشی و شانازییە، بۆ دەسەڵات جێگەی نیگەرانیە و لە هەمان كاتتدا دیاریكردنی خاڵی دەستبردنە بۆ هێز و تووندوتیژی.
سەرچاوەو پەراوێزەكان:
i- رولان بارت، مغامرە فی مواجهە النص، تالیف، فرانك ایفرار و اریك تینه، ترجمە، د. وائل بركات، دار الینابیع، دیمشق، گ1 2000، ص119.
ii- بۆ زێتر شارەزایی بڕوانە، ه.س.پ. ل77.
iii- لێرەدا هەوڵمداوە چەمكی نەگونجان لە چەمكی كاراكتەری ئیشكالی نزیك بكەمەوە، تێگەیشتن لە پاڵەوانی ئیشكالئامێز، بەوەی ئیشكالەكان دەخاتە روو، نەك بەوەی كە هەوڵی گۆڕینیان دەدات.
iv- كۆی ئەو خەسڵەتانەی خۆپیشاندەر، دەشێ لە خەسڵەتگەلی رۆشنبیریشدا بەدییان بكەین. بەو مانایە كە رۆشنبیر ئەو كەسەیە، بوونی خۆی لە هەستكردن بە رەخنەی بەردەوامدا هەڵدەگرێتەوە. بە كورتی رۆشنبیر و خۆپیشاندەر لەوێوە رووبەرووی دەسەڵات دەبنەوە، كە ستەمكاری جێگەی دادپەروەری، دیكاتاتۆرییەت جێگەی دیموكراسییەت دەگرێتەوە، لەوێوە كە مەرج نییە بیروڕاكانیان ببنە بابەتێك بۆ جێبەجێكردن...
v- لەڕیگەی وەرگرتنی باجی زێتر لەلایەن دەوڵەت و دابەشكردنی بەسەر هەژاراندا بۆ ئەوەی باری ژیانیان بەرەو باشی بەرن. بۆ زێتر شارەزایی بڕوانە: الفیلسوف الامیركی فی كتاب جدید عن العدالە و الحریە، هاشم صالح،22/3/2011، الشرق الاوسگ.
vi- فوكو و میكروفیزیا‌و السلگە، معزوز عبدالعالی، جمعیە الفلسفیە المغربیە،5/2/2011، مدارات فلسفیە.
vii- لە تەوای ئەو وتارەدا هەوڵمداوە دەقی خوێندنەوە بە دەقی بێ لایەن و دەقی نووسینەوە وەك لایەندار بناسێنم، بەو مانایەش مەرجی تێگەیشتن بۆ ئەو دوو جۆرە لە ناسین پشت بە دەق بۆ خوێندنەوە و دەق بۆ نووسینەوەی (بارت) نابەستێت.