( سپێدەیەك، ئەودەمی بەبەردەم مەغازەیەكدا تێدەپەڕین... مارینا ڕوانییە تەلەفزیۆنی پشت جامخانەكە، پەشۆكاو زۆر بەسەرسامییەوە كەوتە تێڕوانینی، چونكە شتێكی سەرنجڕاكێشی كەوتبووە پێشچاو. لی-ش ڕوانییە هەمان ئەو شتەی كە مارینا تەماشای دەكرد.. هەردووكیان دەستی ژونێ-یان گرتبوو، كەلەنێوەڕاستی هەردووكیاندا بوو.. لەڕاستیشدا ئەو شتەی كەلەتەلەفزیۆنەكەدا، بەسەرسامییەوە تێیان دەڕوانی، خۆیان بوون...
مارینا بۆ تاوێك لەخۆی و ئەوانی ڕوانی، پاشان هەروەك پێشتر، كەوتەوە تەماشاكردنی تەلەفزیۆنەكە)
- دۆن دەلیلۆ -
لەڕاستیدا هەموومان پەی بەو حەقیقەتە دەبەین كەهێشتاكە هەمان هیواو خواست و پێداویستییە دێرینەكانی مرۆڤ ئێخەمان پێدەگرێت و ناچارین ئاوێتەو ئاوێزانی هەمان كۆلەكتیڤی شار ببین و ڕیتمی حەز و ئارەزوو و ویستەكانمان نەشێوێنین و هەوڵی دەستەبەركردنی هەموو ئەو شتانە بدەین كەبەلامانەوە مەبەستە.
بەڵام دیارە لەمڕۆدا بەحوكمی كاریگەری فیزیۆن، هەموو ئەو هاوكێشەیەی پێشوو، لەبەردەم ئاستەنگێكی نوێدایە!؟
" ژ.ب.پۆنتالیس" دەڵێت:
( هەموو ئەو شتانەی كەنامانەوێت لەدەستی بدەین.. پێدەچێت هێدی هێدی لەبەرچاوان وون ببێت و نەمێنێت).
ئێمەی مرۆڤ ناچارین تەماشابكەین و ببینین، دیارە تەنها تەماشاكردن و بینینیش بەس نییە، بەڵكو دەبێت ڕێگەچارە بۆ ڕەوینەوەی خەمەكانمان بدۆزینەوەو لەوەش دڵنیابین كەهێشتاكە ئازیزان و خۆشەویستانمان وەك ئێمە بیردەكەنەوە.
" پۆنتالیس" گوتەنی:
( گەر لەبەر بینینی هەموو ئەو شتانە نەبێت كە لەدنیادا ون دەبن و نامێنن ڕەنگە خەون دیتن، ئاستەم ببایە).
تۆ بڵێی هێشتاكە شتێك لەسیماكانی شار وەك خۆی مابێتەوەو بەتەواویی لەبەرچاوان ون نەبووبێت؟!
شایانی باسە سەرجەم خەسڵەت و سیماكانی شار، بەشێكی گرنگی هەست و نەستەكانمانی داگیركردوو ەو كاریگەرییەكی ڕاستەوخۆی لەسەرمان هەیە.. هەر بۆیە هەردەم پێویستمان بە بینین و ڕاڤەكردنی ناسنامە كۆلەكتیڤییەكانی خۆمان هەیە، تا بتوانین چ لە شاردا بگوزەرێین و چ ئیدامە بە پرۆسەی سەیركردن و بینین بدەین.
بەڵام داخۆ چلۆن لەمڕۆدا دەكارێت مامەڵە چ لە تەك شار و چ لەگەڵ كەرەستە و ئامێرە تەكنۆلۆژییەكاندا بكەین؟!
چلۆن دەتوانین لەتەك گشت ئەو شتگەلانەدا هەڵبكەین، كە لەنێو خودی شارەكانی خۆماندا دەمانكاتە سەیركەر و ناچارمان دەكات كە چاوێك بە شوناسنامەی كۆلەكتیڤیانەی شاریبوونی خۆماندا بگێڕین!؟
دەبێت ئاگاداری ئەوە بین و بزانین كە كلتووری شار و مەدەنییەت، لەسەر ڕووی سكرینە ئەلكترۆنییەكان، چۆن چۆنی و بەچ شكڵ و شێوەیەك دەخرێتە ڕوو و پیشان دەدرێت.
چۆن چۆنی فیزیۆن و پۆست مۆدێرن، پێكەوە دەگونجێن و سەردەمی پاش سینەماش چلۆن كاریگەرییەكی لەسەرمان هەیە؟!
جێگەی باسە لەئێستادا و لەنێو سەرجەم شارەكاندا، كامێرا بەچەشنێكی ترسناك ژمارەی لەزیادبووندایەو لەهەموو سووچ و سیلەو گۆشەو پەنایەكەوە، بەردەوام تێمان دەڕوانن و سەرەتاتكێمان دەگەڵ دەكەن.. لەسەر ساختمان و بینا بەرزەكانەوە، لەسووچی شەقام و كووچەو كۆڵانەكانەوە.. لەنێو بانك و مەغازەو دوكانەكانەوە، دەتوانین بێژین لەهەموو شوێنێكەوە موراقەبەمان دەكەن و هەموو جووڵە و هەڵس و كەوتێكمان تۆمار دەكەن.
ئیدی لەهەر شوێنێك بین، دەكرێت لەسەر ڕووی سكرینەكان وێنەی خۆمان ببینین، هەروەك –دۆن دەلیلۆ- دەڵێت:
( مرۆڤ لەمڕۆدا بۆتە كەسی سێیەم)
بۆخۆی بۆتە موخبیر و جاسووسی خۆی، هەموو ژیانی لەبەردەم كامێراو لەنێو تەلەفزیۆنەكاندا دەباتە سەر، هەر لەڕێی كامێراشەوە ساتەوەختی كوشتنی "كەنەدی" تۆماركرا.
جێگەی باسە تۆمارێكی ڤیدیۆیی "ڕۆدنی كینگ"، سەبارەت بەلێدان و شەل و كوتكردنی "جۆرج هۆك" لەلایەن پۆلیسی لۆس ئەنجڵس-ەوە، وەك بەڵگەیەك لەدادگا بەكارهێنراو پۆلیسەكان مەحكوم كران.
گۆڤاری News week سەبارەت بەزۆربوونی ئەو كامێرانەی كەئێستا لەئەمریكاداو لەهەموو شوێن و جێگەیەكەوە وێنە دەگرن، دەڵێت:
( لەئێستادا 14 ملیۆن كامێرا لەبۆسەدان و بەردەوام وێنە دەگرن).
لەمڕۆدا شار بۆتە مۆزایكێكی (میكرۆ-فیزۆنی)، كەهەمیشە لەڕێی كامێراكانییەوە هەموو هەڵسوكەوتێكی خەڵكی تۆمار دەكات و دەزانرێت كەی و كێ لەكوێدا چ تاوانێكی كردووە و تاد... لەخۆپیشاندانەكانی ساڵی 1991-ی بەریتانیادا، كامێراكان هەموو هەڵسوكەوتێكی خۆپیشاندەرانیان تۆماركرد...بەشێوەیەكی گشتی كامێرا، ئۆتۆمبیلە تیژڕەوەكان و پۆرنۆگرافی و هەموو ڕووداوو و كردارێك تۆمار دەكات.
هەموو ئەو كانگستەرە گەنجانەی كەلەشەوی تاریك و ئەنگوستەچاودا، دەكەونە جموجۆڵ و دەست وەشاندن.. دەكرێت لەسەر ڕووی سكرینەكان، وێنەی خۆیان و كار و كردەوەكانیان ببیننەوە، هەر ئەمەش بۆتە هۆی ئەوەی كەكانگستەرە گەنجەكان، زیاتر تام و چێژ لەكردەوە توند و تیژەكانی خۆیان ببیننەوەو خۆیان وەك قارەمانێك بێتە پێش چاو.
هەر بۆیە وێنەگرتنی ڕاستەوخۆ و ڕیپۆرتاژ، بۆتە مایەی زەوق و سەقافەیەكی نوێی بینەران. كە بە" تەلەفزیۆنی نوێ و ڕیالیستی" ناودەبرێت.
لەمڕۆدا نهێنی و پەنهانی نێو كووچەو كۆڵان و شەقام و تەنانەت نێو ماڵانیش، وەك خۆی تۆماردەكرێت و پاشان هەموو كەسێك لەسەر شاشەكانی تەلەفیزیۆنەوە دەیبینێت.
سەرەتا خەڵكانێك هەموو ئەمانەیان پێ شتێكی باش بوو.. بەڵام دواتر ئەو ڕاستییە ئاشكرابوو كەتابڵێی كارێكی مەترسیدار و ترسناكەو كاردانەوەیەكی نێگەتیفانەی لەسەر بینەران هەیە.
" ئەلاین ئێرەنبێرگ" سەبارەت بەم دیاردەیە دەڵێت:
( تەلەفیزیۆن بۆتە مایەی دەستپێكی پێكدادانێكی نێوەكی و خودیی نێو كۆمەڵگاو پەنجەرەی تەماشاكردنی شتەخراپەكان).
" میچێل مافیسۆلی" دەڵێت:
( لەجێی ڕاسیۆنالیزم و بەكارهێنانی ئەقڵ.. فیزیۆن سۆز و عاتیفەمان دەبزووێنێت)
هەروەك "جان لویس"یش ئاماژەی بۆ دەكات، تەلەفیزیۆن ناهێڵێت لەدوورەوەڕا لەڕووداوەكان بڕوانین، بەڵكو ڕاماندەكێشێتە ناو ڕووداوەكان و ناچارمان دەكات كەبەشداری تێدا بكەین.. بەڵام دیارە بەشداربوونێكی بەدەر لەڕاستگۆیی و حەقیقەت.
تەلەفیزیۆن ڕیالیتە و پۆست مۆدێرنیزم و سیماكانی شار، پێكەوە هەڵدەشێلێت و بەرەو گومڕابوونمان دەبات.. گەرچی خودی ژیانیش لەبەرچاوماندا بەرجەستە دەكات، بەڵام لەڕێیەكی دیكەوە، ڕێ لەهەموو خەیاڵكردنەوەیەكمان دەگرێت.
ئیماژی ئەلەكترۆنی، كەلەتەلەفیزیۆندا خۆی دەنوێنێت، وجودێكی ئەلەكترۆنیمان بۆ بەرجەستە دەكات و هەر لەومیانەشەوە هزرمان دەبزوێنێت و دەمانباتە نێو دنیای"Show"و سەرمان وەگێژ دێنێت.
"پاسكال پۆنیزەر" پێی وایە تەلەفیزیۆن بەحوكمی دووبارەكردنەوەی دەیان جاری هەمان وێنە و دیمەنی ڕووداوەكان، دووچاری لەبیرچوونەوەمان دەكات و پێوەندییەكانمان دەگەڵ دنیا بەرەو لاوازی دەبات.. تەلەفیزیۆن بۆتە نوێنەری شار و مەدەنییەتی ئێستامان، ئەو بەرەو كوێمان بەرێت، ئێمەش بەرەو ئەوێ دەچین!؟
لۆژیكێكی "inter activity" یمان لا دروست دەكات و ناهێڵێت هەست بەئێش و ئازاری كەسانی نێو ڕووداوەكان بكەین و تەنها بۆ ساتێك سەرساممان دەكات. گەرچی هیچ بەهایەكی ڕەوشتی لەوەدا نابینرێتەوە كەپیشان دەدرێت... ڕاشكاوانە دەتوانین ببێژین، تەلەفیزیۆن مەست و سەرخۆشمان دەكات.
لەكاتێكدا "تۆماس ئۆگدین"، سەبارەت بەسینەما پێی وایە، بەو پێیەی كەسینەما مەودایەكی لەنێوان خوودی خۆی و ژیاندا دەهێشتەوە، زێدەتر وەك گەمەیەك دەهاتە پێش چاوی بینەران، بەڵام پاش سەردەمی سینەماو لەئێستادا گەر لەڕوانگەیەكی "پارانۆید شیزۆد"ییەوە بڕوانین، دەبینین هەستەكانمان بەتەوایی ئیفلیج بووەو سیمبۆلەكان بەتەوایی تێكەڵ و نادیارن.
بەپێی بۆچوونی "ئۆگدین"، دەرئەنجامی پێوەندی سیانی نێوان سیمبۆل و شتە بەسیمبۆلكراوەكەو خوودی شتەكە بەتەواوی لێك هەڵوەشاو و بێ شیرازەیە.. هەر بۆیە خودی شتەكەمان لێ بزر دەبێت و پەی پێ نابەین و تەنها بابەتەكە لەبەرچاوماندا بەرجەستە دەبێت.
لەئێستای شار و مەدەنییەتدا گەرچی تەلەفیزیۆن وەك پیشاندەری خودی ڕاستییەكان دەناسرێت، بەڵام لەڕاستیدا ئەوەی كەپیشانی دەدات دوورە لەحەقیقەت و ڕاستی. چونكە تەنها ئیماژی كەس و شتەكانمان پیشاندەدات و لەخوودی ڕاستی ڕووداوەكە دوورمان دەخاتەوەو هیچ مەودایەك ناهێڵێتەوە بۆ دەربازبوون و چارە دۆزینەوە.. هیچ مەودایەك ناهێڵێتەوە بۆ خەون بینین.
دەبێت بەدەر لەویستی خۆمان وێنەی شارە لێك هەڵوەشاوەو پارچە پارچە كراوەكان ببینین كەهیچ بەهاو سیمبۆلێك پێكەوەیان گرێ نادات....
ئیدی ئێمە لەنێو كلتووری شار و مەدەنییەتدا ناژیین.. بەڵكو هەریەكەمان بەڕێكەوت، لەزنجیرەیەكی تەلەفیزیۆنیدا، ڕۆڵێكی پڕوپووچ و بێ مانا دەبینین؟!
ژێدەر:
لەئینگلیزییەوە وەرگێڕڕاوە
Into the image/culture and politics in the field of vision/ Kevin Robins/1996-Routledge
تێبینی: لەڕۆژنامەی هاوڵاتی/ژمارە 1180/چوارشەممە 13/11/2013 بڵاوبۆتەوە.